Overheidsfinanciën

1. Overheidsfinanciën College 4, 3 juni 2008 Robert Inklaar R.C.Inklaar@rug.nl www.rug.nl/staff/r.c.inklaar/teaching

2. Onderzoeksvragen: • Astrid: Lokale groei of krimp in Emmen • Bert: Betaalbaarheid van de AOW • Danjel: Rekeningrijden • Erik: Financiering en/of kwaliteit VO • Femmie: Economische effecten van aardgasbaten • Geke: BTW • Jeroen: Overheid & inflatie • Leonie: Regulier vs privaat onderwijs: verschillen in opzet en resultaten • Natascha: Kinderopvang, ontwikkeling en arbeidsmarkt effecten • Ruben: Hypotheekrenteaftrek • Sietse: Staatsschuld en groei • Sjaak: Milieubelastingen • Sonja: Liberalisering post markt

3. Presentaties • 8 minuten p.p. • Visuele ondersteuning: Powerpoint • Krap in de tijd, dus alleen van tevoren en per e-mail (R.C.Inklaar@rug.nl) • Op eigen verantwoordelijkheid: als het bestand niet werkt dan zonder Powerpoint • Ik laat weten of het bestand bij mij op de computer werkt • Geen vorm van garantie • Geen verdere technische ondersteuning

4. Presentatieschema

5. College vandaag • H8: Regulering • H10: Overheidsbedrijf

6. H8: Regulering • Regulerende belastingen • Bijvoorbeeld energiebelastingen => primair om milieuschade te beperken • Zie H9 (dubbel dividend) • Gebods- & verbodsbepalingen of eigendomsrechten • Regulering van productmarkten • Regulering van arbeidsmarkten • Regulering van persoonlijk gedrag => economisch minder interessant

7. Productmarkt regulering • Beperkingen voor bedrijven of potentiële bedrijven • Wat is er nodig om een nieuw bedrijf te starten? • Zijn er speciale eisen waar een bedrijf zich mag vestigen? • Zijn er beroepsverenigingen die eisen vast leggen? • Zijn er beperkingen hoe je zaken kan doen? • Hoe veel administratie vraagt de overheid? • Bestaansredenen: • Bescherming van consumenten • Bescherming van bestaande bedrijven • Belastingheffing of dataverzameling

8. Voorbeeld: barrières in detailhandel (1)

9. Voorbeeld: barrières in detailhandel (2)

10. Economische kosten van productmarkt regulering • Zelfde rijtje als voor belastingen: • Administratief (door de overheid) • Inachtneming (compliance) • Efficiëntiekosten/excess-burden • Efficiëntie verlies: • Minder toetreding van nieuwe bedrijven => minder concurrentie => minder innovatie & productiviteitsgroei • Rem op concurrentie tussen bedrijven, bijvoorbeeld Frans en Belgisch verbod op verkoop onder kostprijs • Actief onderzoeksgebied: nog aanzienlijke onzekerheid

11. Arbeidsmarkt regulering • Beperkingen in hoe bedrijven met werknemers omgaan: • Hoe moeilijk is het om iemand in dienst te nemen? • Hoe moeilijk is het om iemand te ontslaan? • Zijn er beperkingen op het loon? • Zijn er beperkingen op de arbeidsduur? • In welke omstandigheden mag iemand werken? • Bestaansredenen: • Bescherming positie (bestaande) werknemers • Garantie minimum inkomen • Beperking gezondheidsrisico

12. Voorbeeld: ontslagbescherming

13. Economische kosten van arbeidsmarkt regulering • Minimumloon: • Laag-productieve mensen vinden geen werk => blijkt maar beperkt effect • Ontslagbescherming: • Minder arbeidsmobiliteit: ontslaan is duurder, dus aannemen ook • Ook hier actief onderzoeksgebied

14. Hoeveel regulering? • Wie zou de overheid moeten dienen? • Consumenten? • Werknemers? => insiders vs. outsiders, bescherming bestaande werknemers • Effecten van regulering wenselijk? • Bescherming van bedrijven? => beperking concurrentie vaak niet wenselijk voor consumenten • Bescherming van consumenten? => echte bescherming vs. bedrijven lobby • Bescherming van werknemers? => hoe goed kunnen werknemers risico’s afdekken?

15. Het overheidsbedrijf • De overheid als bedrijf • Dienstverlening • Vaak geen marktconforme prijs • De overheid als aandeelhouder

16. Productiviteit & de omvang van de overheid • Baumol’s cost disease • Overheidsdiensten: productiviteit stijgt vaak weinig of niet • Weinig prikkels tot innovatie • Technologisch moeilijk om op arbeid te besparen • Lonen stijgen net zo snel als in de rest van de economie • Bijvoorbeeld: gemiddelde loonstijging 2000-2005 => Overheid: 3,9%, Onderwijs: 3,8%, Totale economie: 3,9% • Overheid groeit als % van economie • Afhankelijk van de vraag naar overheidsdiensten

17. Productiviteit bij overheid • Overheidsproductiviteit moeilijk meetbaar • ‘Ongrijpbare’ diensten • Vaak geen directe prijs of niet markt conform • Kwaliteitsdimensie lastig • Geldt vaak ook voor onderwijs of zorg • Waarde van overheidsdiensten = kosten • Maar, in tegenstelling tot p. 232 => productiviteit kan macro wel toenemen • Meten van hoeveelheidsindicatoren

18. Overheidsbedrijven • Staatsbedrijven bestaan niet meer => geprivatiseerd • Nog wel bedrijven in 100% eigendom: • DNB (centrale bank) • Gasunie (energie) • Prorail (spoorwegen) • Tennet (hoogspanningsnet) • Nuttig bij natuurlijk monopolie • Vooral infrastructuur, spoorwegen, hoogspanningsnet

19. Privatiseren of publiek eigendom? • Enige afstand nuttig • Overheid stelt doelen, bedrijf voert uit • Bijvoorbeeld: DNB voor financiële stabiliteit • Natuurlijk monopolie soms kleiner dan eerst • Electriciteitsnet vs. productie- en distributiebedrijven • Soms meer afstand nuttig • KPN privatisering en openen markt => meer concurrentie • Minder overheidseigendom => soms meer regulering om concurrentie te waarborgen

20. Prijsdaling na privatisering