e- TYS EĞİTİMİ

1. e- TYS EĞİTİMİ MUĞLA İL SAĞLIK MÜDÜRLÜĞÜ BULAŞICI HASTALIKLAR ŞUBESİ 23.02.2012 EĞİTİCİLER VE HAZIRLAYANLAR: DR. ÖNER ÖNKAŞ DR. GÜLTEN ŞİMŞEK HEM. EBRU ULUDAĞ

2. NEDEN ELEKTRONİK TÜBERKÜLOZ YÖNETİM SİSTEMİ (e-TYS) KURULUYOR? Verem Savaşı Dairesi Başkanlığı, Türkiye'de Ulusal Tüberküloz Kontrol Programını uygulamaktan sorumlu birimdir. Ülke genelinde 200 civarında verem savaşı dispanseri ve 17 göğüs hastalıkları hastanesi ile 2. ve 3. basamak diğer hastanelerde verem hastalarının tanısı ve tedavisi yapılmaktadır. Ayrıca, dispanser ve hastanelerde bulunan laboratuvarlar ile Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığında bulunan Ulusal Tüberküloz Referans Laboratuarında tüberküloz tanısı için gerekli yayma, kültür ve ilaç duyarlılık testleri yapılmaktadır.

3. Türkiye 1996 yılından itibaren, Avrupa Birliği'nin bir projesi olarak başlayan ve Dünya Sağlık Örgütü ile ortaklaşa yürütülen Euro-TB ağına tüberkülozla ilgili ulusal verilerini göndermekte idi. Projenin sona ermesini müteakip 2008 yılından itibaren veriler Dünya Sağlık Örgütü'ne gönderilmeye başlandı.Bununla beraber Dünya Sağlık Örgütü, Avrupa Hastalıkların Önlenmesi ve Kontrolü Merkezi (ECDC) ile beraber ortak çalışmakta ve verileri ortak olarak analiz edip ortak bir rapor yayımlamaktadır. Türkiye'de 2005 yılına kadar tüberküloz ile ilgili veriler yığma (agregat) toplanmakta olup sadece yeni vakaları içermekteydi.Fakat 2005 yılından itibaren vaka bazlı (bireysel) kayıt ve raporlamaya geçilmiş olup bu tarihten itibaren ayrıntılı analizler mümkün hale gelmiştir. Fakat kâğıt ortamında toplanan verilerin girişi, kontrolü ve analizi belirli bir zaman aldığından uzun bir süreç ve yoğun insan emeği gerekmektedir.

4. Programın izlenmesi ve değerlendirilmesi, karar destek sisteminin etkin bir şekilde çalıştırılması ve ulusal verilerin vaktinde ve tam olarak gerek ülke içinde gerekse uluslararası ortamda paylaşılabilmesi için, veri tamlığı ve veri kalitesini sağlayabilecek gerçek zamanlı sürveyans sistemi kaçınılmaz olarak gereklidir. Erken uyarı bileşeni de olacak bu sistemin, tanı, tedavi, takip başarısını arttıracağı, tedavisini terk eden ve nakil giden hastaları anında belirleyerek, enfeksiyonun yayılmasına engel olmaya yardımcı olacağı ve sonuç olarak tüberküloz kontrol programının hem başarısını arttıracağı hem de programın vaktinde ve tam olarak değerlendirilip, gerekli önlemlerin gecikmeden alınmasının sağlanacağı aşikârdır. Ülkemizde tüberküloz kontrolünün temelini oluşturan Doğrudan Gözetimli Tedavi Stratejisinin bileşenlerinden bir tanesi de etkili bir kayıt raporlama sisteminin olmasıdır.

5. Sonuç olarak Başkanlığımızca kurulması planlanan ve Elektronik Tüberküloz Yönetim Sistemi (e-TYS) adı verilen sürveyans sistemi, veri kalitesi ve tamlığını arttırarak, programın izlenme ve değerlendirmesini anlık olarak sağlayarak, gerek Ulusal Tüberküloz Kontrol Programını güçlendirecek gerekse programın izlenmesini ve kısa sürede düzeltici önlemlerin alınmasını sağlayacaktır.

6. İSTATİSTİK VE VSD ÇALIŞMALARININ DEĞERLENDİRİLMESİ(Sürveyans)

7. Sürveyans Sözlük anlamı: Yakın gözlem.

8. DSÖ SÜRVEYANS-Tanım Sağlık hizmetlerinde -Planlama yapabilmek, -Müdahalede bulunabilmek, -Bu hizmetleri değerlendirmek amacıyla Sağlıkla ilgili verilerin süreğen ve sistematik olarak toplanması,analizi,yorumlanması ve ilgili birimlere dağıtılması.

9. Sürveyans – tarihi bakış 14-15. yy’da gemilerde veba kontrolü. 16.yy’da Avrupa’da ölüm kayıtları. 17.yy’da Londra’da vebalı kayıtları. 18.yy’da sürveyans toplum sağlığı çalışmalarının parçası kabul edildi. 19.yy’da çağdaş sürveyans çalışmaları.

10. 1968’de 21. Dünya Sağlık Asamblesi: İlgili verinin sistematik olarak toplanması Bu verilerin düzenli olarak birleştirilmesi ve değerlendirilmesi Bu sonuçların bilmesi gereken kişilere acilen ulaştırılması Sürveyans – tarihi bakış

11. Sürveyansın temel amacı Sürveyansta nihai hedef; hastalıkların korunma ve kontrolünün sağlanarak morbidite ve mortalitenin azaltılmasıdır.

12. Sürveyansın amaçları (I) Sağlıkla ilgili sorunları ortaya koyma, öncelikleri belirleme, Hastalık oluşumundaki ve dağılımındaki ani değişiklikleri saptama, Hastalık etkenindeki ve konakçıdaki değişiklerin farkedilmesi, Hastalığın trendini izleme,

13. Sürveyansın amaçları(II) Hastalığın gelecekteki etkisini tahmin etme. Sağlık hizmet sunumundaki değişimi saptama Kontrol ve korunma önlemlerinin alınması. Müdahaleler Politika oluşturanların bilgilendirilmesi

14. Halk sağlığı sürveyansı, hükümetler için, yönetim sorumluluklarını yerine getirmek bakımından önemlidir. Ülkelerin sağlık öncelikleri; hastalıkların kontrol edilmesini, azaltılmasını ve önlenmesini içermekte olup sürveyans, onlar için bu öncelikleri yerine getirebilmek açısından kilit bir stratejidir.

15. Sürveyansta öncelik oluşturma: Sıklık (insidans-prevalans) Şiddet (vaka/ölüm oranı, hastaneye yatış hızı) Salgın potansiyeli Sosyoekonomik etki Maliyet Önlenebilirlik Kamuyu ilgilendiren sorun ve haber değeri

16. Neden Tüberküloz? TB indikatör bir hastalıktır. DSÖ tarafından özel olarak izlenmekte, ülkemizde ise özel bir tbc kontrol programı yürütülmektedir. Bazı ülkeler için, Re-emerging (Yeniden ortaya çıkan) bir enfeksiyondur, bazı ülkeler için hiç çözülememiş bir halk sağlığı sorunudur. Tedavisi var ve sosyoekonomik yükü fazladır.

17. Uluslararası hedefler Binyıl Kalkınma Deklarasyonu (MDG) Sağlık 21 Dünya Sağlık Asamblesi Kararları DOTS Stratejisi DOTS + Stratejisi Stop TB Stratejisi Berlin Deklarasyonu

18. Binyıl Kalkınma Hedefleri(Millennium Development Goals) Eylül 2000’de 189 ülke tarafından imzalandı 2015 için 8 hedef Genel Hedef 6:HIV/AIDS, sıtma ve diğer hastalıklarla mücadele Hedef 8:Sıtma ve diğer hastalıkların insidans artışını durdurmak ve azaltmaya başlamak Gösterge 23: TB’nin prevalansını ve TB’den ölüm hızını azaltmak Gösterge 24: DGTS kapsamında teşhis ve tedavi edilen TB vaka oranı

19. Sağlık 21 DSÖ-Avrupa Bölgesi dokümanı 1999 21 hedef var, Özel hedef gruplar seçilmiş Hedef-7: Bulaşıcı hastalıkları azaltmak: 2020 yılına eradikasyon, eliminasyon ya da halk sağlığı açısından önemli olan enfeksiyon hastalıklarının kontrolü programlarının sistemli olarak uygulanmasıyla bulaşıcı hastalıkların sağlığa olumsuz etkileri azaltılmalıdır. 7.5: Her ülke ... ve tüberkülozun olumsuz sonuçları ve ölüm insidansında sürekli devam eden bir azalma göstermelidir. KAYNAK: Sağlık 21, TSHGM yayını

20. Dünya Sağlık AsamblesiWHA 44.8 Kararı, 1991 Yeni yayma (+) vakaların %70’nin DGTS kapsamında bulunması (bakteriyolojik olarak) Bu hastaların %85’inin tedavilerinin başarılması

21. Dünya sorunu çözmekte önemli bir yol kat etmiştir. Çözümün yolu 1993 yılında Dünya Sağlık Örgütü tarafından küresel bir girişim olarak tüm dünya ülkelerine önerilen ve halen 155 ülkede başarıyla uygulanan DOTS (Doğrudan Gözetimli Tedavi Stratejisi)'dur.

22. DOTS PLUS (DGTS artı) Bileşenleri: DGTS Politik kararlılık Koordinasyon Laboratuar Tedavi stratejisi ÇİD-TB sürveyansı

23. Stop TB Ortaklığı 2015 ve 2050 için hedefler Bin yıl kalkınma hedeflerinive DSÖ hedefini onaylar. (insidansı durdurup geriye çevirmek, %70/%85) TB prevalansını ve TB’den ölümleri 2015 yılında 1990 seviyesinin yarısına düşürmek. 2050 yılında TB’nin global halk sağlığı sorunu olmaktan çıkarılması,”Tüberkülozsuz bir dünya” TB küresel insidansı < 1 milyonda 1

24. TB küresel insidansı < 1 milyonda 1

25. STOP TB Bileşenleri Kaliteli DGTS uygulaması ve yaygınlaştırma ÇİD-TB, TB/HIV ve diğer sorunlarla başa çıkma Sağlık sistemlerinin güçlendirilmesine katkı sağlama Tüm sağlık/ bakım hizmeti veren tarafları müdahil etme TB’lu hastaları ve toplumları güçlendirmek Araştırmayı sağlamak ve desteklemek

26. Sürveyansın Aşamaları 1. Veri toplama 2. Toplanan verilerin analizi-yorumlanması 3. Elde edilen bilgilerin ilgili birimlere dağıtılması

27. Sürveyans – klasik model Sağlık hizmeti vericileri Halk Sağlığı Yetkilisi Bildirim Veri Vaka Beklenen değişimler AnalizveYorum Karar Bilgi Müdahale (Geri bildirim)

28. Sürveyans bileşenleri-Veri Hangi veriye ihtiyaç var? Mevcut mu? Paylar Vaka tanımları Paydalar Veri kaynakları? Veri aktarımı?

29. Veri: Bildirim Laboratuar doğr. Klinik örnek Hastaneye başvuru Semptomlar İnfeksiyon Maruziyet

30. Veri Kaynakları Klinik hizmetler(Hastane, muayenehane vb.kayıtları) Çevre sağlığı hizmetleri Laboratuvar kayıtları Toplum ve acil durum hizmetleri Kamu kayıtları

31. Veri Aktarımı Aktarımın nasıl olacağı, Ne sıklıkta yapılacağı, Hangi yöntemle yapılacağı tanımlanmalıdır.

32. Göstergeler Neyi hesaplamalı? Sayı (Vaka sayısı, ölenlerin sayısı?) Hızlar (İnsidans, prevalans vb.) Ne sıklıkta? Kim yapacak?

33. Değerlendirme-Müdahale Analiz ve yorum Tanımlayıcı Hedef kitle Karar vericiler Hizmet sağlayıcılar Veri sunucular Halk

34. Sürveyans Yöntemleri 1. Pasif Sürveyans : Formlarla. 2. Aktif Sürveyans: Telefon-kurum ziyaretleri ile. Eliminasyon-eradikasyon programlarında, salgınlarda kullanılır. 3. Sentinel Sürveyans:Seçilen belirli sağlık kuruluşlarından veri toplanır.

35. Tüberkülozda Sürveyans • TB için pek çok ülkede olduğu gibi “Enhanced surveillance”, zenginleştirilmiş sürveyans yapılmaktadır • Sadece kayıt ve hastalığı raporlama değil, tedavi sonucu takibini de içeren bir sistemdir.

36. Neleri raporlayabiliyoruz? • 2005 yılından itibaren vaka bazlı kayıt sistemi sayesinde ayrıntılı incelemeler mümkün, • Kişi, yer, zaman açısından inceleme • KİŞİ: yaş, cinsiyet, önceki tedavi öyküsü • YER: VSD, il, bölge,ülke, UA karşılaştırmalar • ZAMAN: Yıllık kohortlar olarak, yıllar arası karşılaştırmalar • Hastalık ve tedavi özellikleri: olgu tanımı, hastalık yeri, tutulan organ, bakteriyolojik inceleme, tedavi yöntemi ve sonucu …

37. TUTSA (Türkiye Ulusal Tüberküloz Surveyans Araştırması) • Kimlik bilgileri (İsim, TC kimlik, Baba adı) • Yaş, cinsiyet • Doğduğu ülke • Olgu tanımı (Yeni, Nüks, Tedavi Terkten Dönen, Tedavi Başarısızlığından Gelen, Kronik, Nakil Gelen) • Hastalığın yeri ( Akciğer, Akciğer Dışı-organ) • Mikroskobik incelenen materyal (balgam, AMS, BAL, idrar, plevra sıvısı, v.b) • Tanıda bakteriyoloji • Mikroskopi (pozitif, negatif, bakılmadı, sonuç yok) • Kültür (pozitif, negatif, bakılmadı, sonuç yok) • İlaç Duyarlılık Testi (sonuç var, sonuç yok) • Basil Tipi

38. TUTSA • Tedavi sonuçları • DGT durumu (evet, hayır, kısmen, bilinmiyor) • Hastanın 12. ayındaki durumu • Kür • Tedavi tamamlama • Tedaviyi terk • Tedavi başarısızlığı • Ölüm • Halen Tedavide • TB değil

39. GÖSTERGELER • İnsidans Hızı (Estimated incidence: Hesaplanmış, kestirilmiş insidans): (DSÖ) • Tüberküloz Prevalans Hızı (DSÖ) • Tüberküloz Olgu hızı: (Yeni olgu hızı, Toplam olgu hızı, Yaşa ve Cinsiyete Özel Olgu Hızları) • Case detection rate (vaka bulma hızı): Bulunan vakaların hesaplanmış insidans içindeki durumu • Tüberküloz Mortalite Hızı (DSÖ) • Mikroskopi, kültür, İDT yapılma oranları • Tedavi sonuçları: Yeni, önceden tedavi görmüş ve toplam TB hastalarında • Yayma pozitif akciğer TB olgularında tedavi başarısı

40. Tedavi Sonuçları Bölümünün Doldurulması • 2009 yılında verem savaşı dispanserine kaydedilerek tedaviye alınan tüberküloz hastalarının, dispansere kayıt olduğu tarihten bir yıl sonraki durumları, 8 başlıklı bölümden uygun olan seçenek işaretlenerek gösterilecektir. • Örneğin 2009 yılı Mayıs ayında dispansere kaydedilen hastanın tedavi sonucu olarak, 2010 yılı Mayıs ayındaki durumu işaretlenecektir. Bu hastanın tedavisi eğer 2010 yılı Temmuz ayında tamamlandıysa, Mayıs ayındaki durumu için “Halen tedavide” seçeneği işaretlenmelidir.

41. Tedavi Sonuçları • Tedavi sonucu kür veya tedavi tamamlama olan hastalarda açıklama bölümüne hastanın toplam tedavi süresi yazılacaktır. • Tedavi süresi: Tedavi başlama tarihi-Tedavi tamamlama tarihi arasındaki süre • Ölüm: Açıklama bölümüne hastanın asıl ölüm nedeni (TB, trafik kazası, intihar vb) yazılacaktır).

42. Tedavi Sonuçları • Nakil giden olarak işaretlenen her hastada hangi ildeki hangi dispansere hangi tarihte nakil gittiği mutlaka yazılacaktır. • Bunun için veri toplama formunun arka yüzüne hasta ismi belirtilerek açıklama yazılır.

43. Tedavi Sonuçları • Halen Tedavide:Dispansere kaydından bir yıl (12 ay) sonra halen tedaviye devam eden hastalar bu grupta gösterilir. • Halen tedavide seçeneği işaretli olan hastalarda nedeni mutlaka açıklama olarak yazılmalıdır.

44. Tedavi Sonuçları • Tüberküloz değil:Tüberküloz tanısıyla dispansere kaydedilerek tedaviye alınan hastalardan, tüberküloz olmadığı anlaşılarak tedavisi kesilenlerdir. • Nedeni (hangi hastalık olduğu) açıklama olarak yazılmalıdır.

45. Elektronik Tüberküloz Yönetim Sistemi (e-TYS) Veri kalitesi ve tamlığını artırmak, programın izleme ve değerlendirmesinin anlık olmasını sağlamak amacıyla Başkanlığımızca Elektronik Tüberküloz Yönetim Sistemi” (e-TYS) kurulması için çalışmalar devam etmekte. Erken uyarı bileşeni de olacak bu sistem; tanı, tedavi, takip başarısını arttıracak, tedavisini terk eden ve nakil giden hastaları anında belirleyerek, enfeksiyonun yayılmasına engel olmaya yardımcı olacak ve sonuç olarak tüberküloz kontrol programının başarısını arttıracaktır.

46. Genelge: Tüberkülozlu Hastalarda HIV Tanı Testi Yapılması DSÖ tarafından özel önem verilen konulardan birisi, TB/HIV birlikteliğidir. 04.03.2011 tarihli 2011/14 sayılı Genelge 01.03.2011 tarihinden itibaren tüberküloz tanısı alan tüm hastalara, ilgili hekim tarafından yapılan bilgilendirme sonrasında, onam alınarak HIV-ELISA (Enzyme-Linked Immunosorbent Assay) tanı testi yapılacaktır.

47. TÜRKİYE’DE VEREM SAVAŞI 2011 RAPORU

48. Uluslararası Raporlama

49. http://www.ecdc.europa.euhttp://www.eurotb.org

50. Ulusal raporlama