Co uprawiają i hodują ludzie w Polsce?

1. Opracowała Agnieszka Terebus Co uprawiają i hodują ludzie w Polsce?

2. SPIS TREŚCI • Wstęp • Zwierzęta hodowlane • Uprawa zbóż, warzyw i owoców • Ćwiczenie 1 – zwierzęta • Ćwiczenie 2 – warzywa • Ćwiczenie 3 - owoce • Bibliografia

3. Co możemy hodować? Co możemy uprawiać? WSTĘP

4. ZWIERZĘTA HODOWLANE • To zwierzęta udomowione, chowane w gospodarstwach rolnych, służą jako źródło żywności (mięso, mleko, tłuszcz, jajka) i innych materiałów (skóra, futro, wełna, pierze), a także jako siła pociągowa. KOŃDOMOWY GOŁĄB ŚWINIA KOZA KACZKA GĘŚ KROWA OWCA KURA Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Zwierz%C4%99ta_hodowlane

5. ŚWINIA • Świnia domowa pochodzi od dzika, którego udomowienie nastąpiło ok. 5-7 tysięcy lat temu. • Dostarcza hodowcom mięsa, tłuszczu, skóry, podrobów. Źródło grafiki: http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Sow_with_piglet.jpg

6. KROWA • Mleko od krów ratowało miliardy ludzi od niedożywienia, niedoboru witamin, minerałów i białka, a zwłaszcza egzogennych aminokwasów, potrzebnych niemowlętom. Źródło grafiki: http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Krowa.jpg

7. KOZA • Kozy były niezwykle cenionymi zwierzętami, co znalazło odbicie w wielu starożytnych wierzeniach i kultach.Działo się takniewątpliwie ze względu na ich duże znaczenie użytkowe: kozy dostarczają mleka, mięsa oraz skór, Źródło grafiki: http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Kozadomowa76.jpg

8. OWCA • Początkowo z owiec uzyskiwano jedynie skóry, mięso i mleko, obecnie dostarczają również wełny. Zwierzę, hodowane początkowo na terenach górskich i stepowych, rozpowszechniło się obecnie na różnorodnych obszarach całego świata. Źródło grafiki: http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Owce.jpg

9. KACZKA • Kaczka domowa pochodzi od kaczki krzyżówki (Anasplatyrhynchos) najliczniej występującego gatunku w Polsce. • Wnioskowanie o pogodzie na podstawie obserwacji kaczek jest chyba najłatwiejsze. Kaczki z wielką dokładnością wyczuwają zbliżający się deszcz. Gdy, tylko pojawią się pierwsze jego symptomy, kwaczą daleko więcej niż zwykle. Źródło grafiki: http://helios.et.put.poznan.pl/~jjagla/planeta/galery/galeria/kaczdom.jpg

10. KOŃ DOMOWY • Wszystkie koniowate są dużymi zwierzętami o krótkiej sierści, mają grzywę i ogon pokryty całkowicie, bądź częściowo, długimi włosami; nogi zakończone są przekształconym III palcem, osłoniętym kopytem. • Konie są roślinożerne, żywią się głównie trawą. Źródło grafiki: http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Kon.jpg

11. Jest najbardziej rozpowszechnionym ptakiem hodowlanym na świecie. Kura domowa jest udomowioną formą kura bankiwa. Kury domowe żyją tylko w warunkach hodowlanych. KURA Źródło grafiki: zdjęcie własne (kury) http://pl.wikipedia.org/wiki/Kura_domowa

12. GĘŚ DOMOWA • Gęsi hoduje się dla mięsa, tłuszczu i pierza. Masa ich ciała waha się od 3,5 do 10 kg. • Gęsi są ptakami społecznymi i hałaśliwymi - bez przerwy o czymś rozprawiają, piszcząc i gęgając. W chwili zagrożenia gęsi pędzą w kierunku intruza z przeraźliwym gęganiem i syczeniem, z rozpostartymi skrzydłami i wyciągniętymi do przodu szyjami. • W Polsce najpopularniejsze są gęsi białe. Źródło grafiki: http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Domesticated_goose_AB.jpg

13. GOŁĄB DOMOWY • Wszystkie rasy gołębia domowego pochodzą od dziko żyjącego gołębia skalnego. • Ptaki te są monogamiczne - pozostają w parach przez całe życie płciowe, które może trwać nawet kilkanaście lat. Budują niewielkie gniazda z luźno ułożonego materiału (gałązki, źdźbła traw, liście); jego budową zajmują się oboje partnerzy. W okresie lęgowym samczyk gruchaniem i iskaniem zachęca samiczkę do złożenia jaj w gnieździe. W jednym lęgu samica składa 2 błyszczące jaja, które wysiaduje na zmianę z samcem przez 16-18 dni (samiec ogrzewa jaja w dzień, a samiczka w nocy). Pisklęta (gniazdowniki) rodzą się nagie i ślepe i przez pierwszych kilka dni karmione są serowatą wydzieliną wola rodziców (tzw. ptasim mleczkiem). Karmieniem piskląt zajmują się oboje rodzice. Gdy samica przystępuje do kolejnego lęgu, karmieniem piskląt zajmuje się już tylko samiec.

14. UPRAWA ZBÓŻ, WARZYW I OWOCÓW

15. UPRAWA ZBÓŻ • Zboża lub rośliny zbożowe - to rośliny uprawne z rodziny traw (Poaceae). Ich owoce wytwarzają nasiona o wysokiej zawartości skrobi, które są wykorzystywane do celów konsumpcyjnych (mąki, kasze, oleje, syropy), pastewnych i przemysłowych (piwowarstwo, młynarstwo, gorzelnictwo, farmaceutyka).

16. PSZENICA • Pochodzi z południowo--zachodniej i środkowej Azji. • Zajmuje pierwsze miejsce w światowej produkcji zbóż. • Jest bogata w związki mineralne (sodu, wapnia, potasu, magnezu, fosforu, siarki, żelaza) i witaminy B1, B2, B12, D, E, K, PP. • Uprawiana jest na całym świecie dla ziarna. Źródło: grafiki: http://pl.wikipedia.org/wiki/Pszenica

17. JECZMIEŃ • Gatunki uprawne stanowią jedno z najstarszych i najważniejszych zbóż. • Największym producentem jęczmienia jest Rosja. Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/J%C4%99czmie%C5%84_%28ro%C5%9Blina%29

18. ŻYTO • Pochodzi z Azji. • Żyto w porównaniu z innymi zbożami, ma dobrze rozwinięty system korzeniowy, co umożliwia pobieranie wody i składników pokarmowych z głębszych warstw gleby. • Źdźbło ma wysokość ok. 2 m. Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Rogge_aar_Secale_cereale.jpg

19. OWIES • Do niedawna owies wykorzystywany był głównie jako pasza dla koni, a tylko niewielkie ilości stosowano w żywieniu człowieka. • Ostatnio coraz częściej wykorzystywany jest jako biopaliwo do ogrzewania budynków. Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Owies

20. UPRAWA WARZYW • Ziemniaki • Fasola • Pomidor • Ogórek • Papryka • Kapusta • Sałata • Kalafior • Marchew • Pietruszka • Seler • Por • Rzodkiewka • Cebula • Burak cukrowy

21. CO TO SĄ WARZYWA … • Warzywa to rośliny zielne (jednoroczne, dwuletnie lub wieloletnie), które służą człowiekowi za pokarm bez technologicznego przerobu - w postaci naturalnej. Mogą być spożywane w całości lub tylko częściowo (nasiona, kwiatostany, owoce, pędy, liście, korzenie). • Można je zjadać na surowo, gotowane, smażone lub pieczone. Używane są również w przetworach lub jako przyprawy. Uprawą i produkcją warzyw zajmuje się warzywnictwo. • Warzywa bardzo ważnym składnikiem odżywczym człowieka - stanowią źródło witaminy C i prowitaminy A, a także błonnika i składników mineralnych. Mają wysoką wartość biologiczną i dietetyczną.

22. WARZYWA NA STRAGANIE… Źródło grafiki: http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Warzywa_na_straganie.jpg

23. Najwięksi producenci ziemniaków na świecie to: Chiny, Rosja i Polska. Po ugotowaniu bulwy stanowią cenny pokarm człowieka. Ich owoce, części zielone, kwiaty i zielone bulwy zawierają solaninę, co czyni surowe rośliny słabo trującymi. Popularnymi potrawami z ziemniaków są frytki i chipsy. Fasola jest bardzo cennym warzywem. Zawiera: sód, potas, magnez, wapń, mangan, żelazo, kobalt, fosfor, fluor, chlor, karoteny, kwas nikotynowy i pantotenowy, a także witaminy: B1, B2, B6, C. ZIEMNIAKI FASOLA Źródło grafiki: http://pl.wikipedia.org/wiki/Ziemniak http://pl.wikipedia.org/wiki/Fasola_zwyk%C5%82a

24. Pochodzi z Ameryki Południowej lub Środkowej. Do Europy dotarł po 1492, po odkryciu Ameryki przez Krzysztofa Kolumba. Uprawiany jest powszechnie dla soczystych owoców, bogatych w witaminy i sole mineralne. Pochodzi ze Azji Środkowej. Jego wartość odżywcza jest niewielka, lecz jest cenny ze względu na smak i zawartość wielu związków o charakterze zasadowym, korzystnie wpływających na trawienie i odkwaszających organizm. Zawiera m.in.: sód, potas, magnez, wapń, mangan, żelazo, miedź, cynk, fosfor, fluor, chlor, jod, karoten, biotynę, witaminy: B1, B2, B6, B12, C; kwasy: nikotynowy, pantotenowy, foliowy, szczawiowy. POMIDOR OGÓREK Źródło grafiki: http://pl.wikipedia.org/wiki/Pomidor http://pl.wikipedia.org/wiki/Og%C3%B3rek

25. Owoce wielu gatunków papryki znalazły zastosowanie w sztuce kulinarnej. Przyrządza się z nich potrawy, a także stosuje się je jako przyprawę i składnik sałatek. Najpopularniejszą odmianą kapusty jest kapusta głowiasta. Uprawiali ją już starożytni Rzymianie w I wieku n.e. Do Polski trafiła natomiast piętnaście wieków później. Odmiana ta rozprzestrzeniła się na cały świat. Jednak ostatnio coraz więcej zwolenników zyskuje jej egzotyczna kuzynka – kapusta pekińska. PAPRYKA KAPUSTA Źródło grafiki: http://pl.wikipedia.org/wiki/Papryka Zdjęcie własne (pole papryki, pole kapusty, kapusta)

26. Jest warzywem liściastym. Występuje w licznych odmianach różniących się strukturą liści, kolorem i smakiem. To jedno z cenniejszych warzyw z uwagi na swój skład chemiczny, a także wartości smakowe i dietetyczne. Zawiera m.in.: sód, potas, magnez, wapń, mangan, żelazo, miedź, cynk, fosfor, fluor, chlor, jod, karoteny, witaminy: K, B1, B2, B6, C; kwasy: nikotynowy i pantotenowy. Podczas gotowania, z kalafiora wydziela się siarka – stąd jego przykry zapach. SAŁATA KALAFIOR Źródło grafiki: zdjęcie własne (sałata) http://pl.wikipedia.org/wiki/Kalafior

27. Jadalny korzeń marchwi ma wiele zastosowań w kuchni. Można go jadać na surowo, gotowany, smażony i duszony. Z marchwi robi się soki i przeciery, a także przetwory. Korzeń marchwi zawiera odżywcze cukry-węglowodany, (m.in. sacharozę i glukozę), białko, liczne karoteny (prowitamina A), olejek lotny, witaminy: B1, B2, B6, C, E, H, K, PP oraz wapń, żelazo, miedź, fosfor, a także pektyny. Hodowana jako warzywo (spożywany zarówno korzeń jak i części zielone), a także dla olejku używanego w medycynie. Najczęściej stosowana jako dodatek do zup, wchodzi w skład tzw. włoszczyzny. Jest rośliną o wielkich wartościach leczniczych. Cenny jest nie tylko korzeń, ale również: liście, owoce i nasiona. Nać pietruszki zawiera bardzo dużo prowitaminy A. Korzystne jest także równoczesne występowanie żelaza i witaminy C. Zawiera dużo chlorofilu. Dużo związków mineralnych występuje w korzeniach a jeszcze więcej w nasionach. MARCHEW PIETRUSZKA Źródło grafiki: http://pl.wikipedia.org/wiki/Marchew_zwyczajna http://pl.wikipedia.org/wiki/Pietruszka_zwyczajna

28. Seler to cenne źródło składników mineralnych (zawiera m.in. potas, cynk, wapń, żelazo, fosfor, magnez) i witamin (C, z grupy B, PP, E i prowitamina A). Surówki i soki z selera oczyszczają organizm z toksyn, co sprzyja zachowaniu dobrego samopoczucia, a także łagodzą stany przemęczenia. Por jest uznawany za warzywo. Zawiera ok. 12% suchej masy, w tym 2% białek, 10% węglowodanów. Zawiera także fosfor, wapń, nieco witaminy C, w niewielkich ilościach: witaminy B1, B2, karoten i kwas nikotynowy. SELER POR Źródło grafiki: http://pl.wikipedia.org/wiki/Seler_zwyczajny http://pl.wikipedia.org/wiki/Por_%28warzywo%29

29. Swą popularność zawdzięcza nie tylko oryginalnemu smakowi, ale również atrakcyjnemu wyglądowi. Uprawianych jest wiele odmian rzodkiewki różniących się znacznie ostrością smaku, wielkością oraz kształtem i kolorem. Możemy więc spotkać rzodkiewkę czerwoną, czerwono-białą (chyba najpopularniejszą w naszym kraju), a nawet czarną i białą. Rzodkiewka wyróżnia się bardzo małą wartością kaloryczną przy jednoczesnym bogactwie w składniki odżywcze - witaminę C i witaminy z grupy B, oraz składniki mineralne takie jak wapń, fosfor i żelazo. Jest to jedną z najstarszych roślin wykorzystywanych przez człowieka. Ma różnorakie zastosowania: służy do : zagęszczania sosów, gotowania, duszenia, smażenia, jako składnik surówek, farszów i past. W medycynie ludowej syrop z cebuli stosuje się przy chorobach gardła i przeziębieniach. RZODKIEWKA CEBULA Źródło grafiki: http://www.nasiona.pl/images/rzodkiewka_krakowianka.jpg http://pl.wikipedia.org/wiki/Cebula_zwyczajna

30. BURAK CUKROWY • Stanowi drugie na świecie (po trzcinie cukrowej) źródło cukru. • Z liści, zasobnych w wodę, białko i tłuszcze oraz melasy i wysłodków, stanowiących produkty odpadowe przemysłu cukrowniczego, wytwarza się cenną paszę, doskonałą zwłaszcza dla bydła. • Z melasy otrzymuje się również wiele produktów chemicznych, m.in. glicerynę i kwas cytrynowy. Źródło grafiki: http://pl.wikipedia.org/wiki/Burak_cukrowy

31. UPRAWA OWOCÓW • Jabłka • Wiśnie • Czereśnie • Gruszki • Śliwki • Porzeczki • Maliny • Truskawki

32. CO TO JEST OWOC… • Owoc (Fructus) - występujący u okrytozalążkowych organ powstający z zalążni słupka i dna kwiatowego zawierający w swym wnętrzu nasiona. Niektóre owoce są jednocześnie uważane za warzywa, tak jest np. z pomidorem. Ze względu na swoją budowę i sposób powstawania, pomidor jest owocem soczystym - jagodą, ale ze względu na wykorzystanie przez człowieka jest warzywem. • Najważniejszym składnikiem owocu są nasiona, będące właściwymi organami rozmnażania i rozprzestrzeniania się roślin. Owoce mięsiste roznoszone są przez zwierzęta, dla których stanowią pokarm. Owoce suche rozprzestrzeniane są przez wiatr lub zwierzęta. • Gdy w jednym kwiecie występuje większa liczba słupków wolnych, wtedy powstają z nich samodzielne owocki, które tworzą owoc zbiorowy na wspólnym dnie kwiatowym (malina, truskawka). Są one często mylone z owocostanami, które powstają z kilku kwiatów zebranych w skupiony kwiatostan (morwa, kłębek buraka, figowiec, ananas).

33. OWOCE NA STRAGANIE … Źródło grafiki: http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:La_Boqueria.JPG

34. Jabłka zawierają ok. 83 % wody, a w pozostałej części niewielkie ilości białka, kwasy organiczne (jabłkowy, cytrynowy, chinowy, bursztynowy i inne), cukry, w tym cukry proste: glukozę i fruktozę, błonnik, substancje pektynowe, witaminy (C, A, B1, B2, PP i B3) i składniki mineralne, głównie potas, fosfor, wapń, sód, magnez i żelazo. Wszystkie wiśnie – i kwaśne,i słodkie – zawierają dużo witaminy A, a także witaminę C, cukry, kwasy organiczne i pektyny. Robi się z nich soki, kompoty, galaretki, konfitury, a także nalewki. JABŁKA WIŚNIE Źródło grafiki: http://www.minrol.gov.pl/FileRepozytory/FileRepozytoryShowImage.aspx?item_id=14673 http://img321.imageshack.us/img321/5344/wisnie1re.jpg

35. Pochodzą z Grecji, uprawiane były już w starożytności. Drzewo czereśni jest długowieczne (żyje od 80 do 100 lat) i bardzo wydajne. Pod względem wartości odżywczej czereśnie są zbliżone do swoich krewniaków wiśni. Są źródłem beta-karotenu oraz witamin z grupy B, a zwłaszcza witaminy B1i B2, kwasu foliowego i PP. Pod względem zawartości witaminy C są bogatsze od wiśni. Dostarczają również umiarkowane ilości takich składników mineralnych jak: żelazo, miedź, potas i magnez. Zawierają dużo potasu, błonnika, żelaza i witaminy C, a także sporo cukrów prostych. Ze względu na sporą kaloryczność nie są raczej polecane tym, którzy się odchudzają. CZEREŚNIE GRUSZKI Źródło grafiki: http://w-d.webpark.pl/pics/czeresnie.jpg http://www.wios.bydgoszcz.pl/galeria/gruszki.jpg

36. Zawierają cukry, kwasy organiczne, sole mineralne, garbniki i sporo witamin z grupy A, B1 i C. Przy czym zawartość witamin jest znacznie większa w śliwkach suszonych, które zawierają także prawie 6 razy więcej błonnika niż świeże, ale są za to bardziej kaloryczne. Podobnie jak czereśnie, wiśnie, agrest i żurawiny, zawierają m.in. witaminę C i łatwo przyswajalne żelazo. Mają też dużo biopierwiastków i pektyn. Jadane regularnie (także w postaci soków) likwidują ogólne zmęczenie, hamują rozwój miażdżycy, a także oczyszczają organizm - poprzez działanie moczopędne i napotne ŚLIWKI PORZECZKI Źródło grafiki: http://images.google.pl/images?q=tbn:wl9zFYViIFoXcM:http://www.owoce.sandomierskie.pl/images/sliwki.jpg http://pl.wikipedia.org/wiki/Porzeczka

37. Są jednym z najmniej trwałych owoców. Zawierają witaminę C oraz znaczne ilości potasu, trochę magnezu, wapnia, fosforu, żelaza i miedzi. Można z nich przygotowywać: soki, nektary, dżemy i konfitury, które mają zastosowanie w zapobieganiu przeziębieniom. Uprawiane są we wszystkich krajach klimatu umiarkowanego oraz w chłodniejszych rejonach podzwrotnikowych. Najwięksi producenci truskawek to: Stany Zjednoczone, Polska, Japonia, Chiny. Zawierają m.in. witaminę C, fosfor i żelazo. MALINY TRUSKAWKI Źródło grafiki: http://www.owoce-warzywa.blacom.pl/images/maliny.jpg http://pl.wikipedia.org/wiki/Grafika:Truskawki.jpg

38. Wypełnij tabelę. Postaw „+” w miejsce „tak” i „–” w miejsce „nie” ĆWICZENIE 1 - ZWIERZĘTA

39. ĆWICZENIE 1 - ROZWIĄZANIE

40. ĆWICZENIE 2 - WARZYWA W miejsce kropek wpisz odpowiednie nazwy warzyw: • Warzywa korzeniowe:………………….…………. • Warzywa liściowe:………..,……………………… • Warzywa owocowe:…………, …………………...

41. ĆWICZENIE 2 - ROZWIĄZANIE W miejsce kropek wpisz odpowiednie nazwy warzyw: • Warzywa korzeniowe: seler, marchew, pietruszka, rzodkiewka, burak cukrowy, ziemniak • Warzywa liściowe: sałata, kapusta • Warzywa owocowe: pomidor, papryka, ogórek, fasola, kalafior

42. Uzupełnij zamieszczony schemat. Rosnące w Polsce owoce, które lubisz Drzewa i krzewy owocowe Nazwa owocu ĆWICZENIE 3 - OWOCE

43. Uzupełnij zamieszczony schemat. Rosnące w Polsce owoce, które lubisz Drzewa i krzewy owocowe Nazwa owocu Jabłoń jabłko Grusza gruszka Śliwa śliwka Winorośl winogrona ĆWICZENIE 3 - ROZWIĄZANIE

44. BIBLIOGRAFIA 1. Elbanowska S., Szylarska-Kowalska E., Tomlkiewicz J, Człowiek w środowisku. Przyroda klasa 5. Zeszyt ćwiczeń cz.2, JUKA, Warszawa 2000. 2. http://pl.wikipedia.org/wiki/Owoce 3. http://pl.wikipedia.org/wiki/Warzywa 4. http://pl.wikipedia.org/wiki/Zwierz%C4%99ta_hodowlane Źródło grafiki: 1. http://pl.wikipedia.org/wiki/ 2. Zdjęcia własne

45. KONIEC