İŞLETME BİLGİSİ

2. İŞLETME BİLGİSİ 2

3. MODÜL:1 İŞLETMELERİN ÖZELLİKLERİ 3

4. A-İŞLETMEDE GEÇEN TEMEL KAVRAMLAR İşletme nedir? Üretim faktörlerini uyumlu bir şekilde bir araya getirip, ihtiyaç duyulan ekonomik mal veya hizmetleri üreterek veya pazarlayarak fayda yaratmak, dolayısıyla kar elde etmek amacıyla faaliyette bulunan kuruluşlara “işletme” denir. 4

5. Teşebbüs (Girişim) Nedir? İhtiyaçları karşılamak için faaliyette bulunan, piyasası olan ve söz konusu piyasadan gelir sağlayan işletmelere “teşebbüs” denir. Diğer bir tanım ise şu şekilde yapılabilir: Piyasada mal veya hizmet üreten, pazarlayan, satan gerçek ve tüzel kişilerle, bağımsız karar verebilen ve ekonomik bakımdan bir bütün teşkil eden birimlere teşebbüs denir. 5

6. Müteşebbis (Girişimci) Nedir? Belirli bir mal veya hizmeti üretmek, üretip pazarlamak veya yalnızca pazarlamak için sermayesini üretime yönlendiren, böylece kar veya zarar riskini göze alan kişi veya kişilere “müteşebbis” denir. 6

7. Yönetici Var olan işletmenin amacına uygun olarak, faaliyetlerini yerine getirmesinden sorumlu olan kişiye “yönetici”denir. Başka bir deyişle; kar ve riski başkalarına ait olmak üzere, mal veya hizmet üretimini yöneten kişiye “yönetici”denir. 7

8. B-İŞLETMENİN AMAÇLARI İşletmelerin genel ve özel olmak üzere iki amacı vardır. İşletmenin genel amaçları: Kar etmek, Topluma hizmet etmek, İşletmenin devamını sağlamak. 8

9. İşletmenin Özel Amaçları: Kaliteli ve ucuz mal satmak, İşletmede çalışanlara iyi ücret ödemek, Topluma hizmet etmek, İşletmede çalışmayı ve istihdamın devamını sağlamak. 9

10. C-İŞLETME ÇEŞİTLERİ İşletmeler genel olarak üçe ayrılır: Tüketim biçimine göre işletmeler, Ürettikleri mal ve hizmetin çeşidine göre işletmeler, Üretim araçlarının mülkiyetine göre işletmeler. 10

11. 11

12. En son tüketiciye mal üreten işletmeler: Yiyecek ve giyecek maddeleri gibi bireyler tarafından doğrudan tüketilen malları üreten işletmelerdir. 12

13. Başka işletmelerin üretimi için mal üreten işletmeler: İşletmelerin ürettikleri mallar her zaman doğrudan tüketime sunulmaz. Bazı mallar, başka malların üretiminde kullanılır. Konfeksiyon atölyeleri için kumaş üreten işletmeler bu tür işletmelere örnek olarak gösterilebilir. 13

14. 14

15. Dayanıksız mallar üreten işletmeler: Kısa sürede tükenebilen malları üreten işletmelerdir. (Kalem, kibrit, ekmek, bisküvi, vb.) Dayanıklı mallar üreten işletmeler: Uzun süreli kullanım için mal üreten işletmelerdir.(Buzdolabı, çamaşır makinesi, otomobil, televizyon vb.) 15

16. 16

17. Kamu İşletmeleri: Mülkiyeti devlette olan, bakanlıklar ve belediyeler gibi devlet kuruluşları tarafından işletilen işletmelerdir. Kamu işletmelerinin üç özelliği vardır. Sermayelerinin devlete ait olması, Özel yasalarla kurulup özel hukuk kurallarına göre işletilmesi, Sermayeye göre kamu idaresine doğrudan veya dolaylı olarak bağlı olması. 17

18. Kamu İşletmelerinin Kuruluş Amaçları: Belirli bir toplumsal yarar nedeniyle sınırlandırılmış kâr elde etmek. Fiyatları olabildiğince düşük tutmak. Ülkenin refah seviyesini artırmak. Tekelleri önlemek. Özel sektörün yetersiz olduğu alanlarda işletmeler kurmak. Yeterli ve etkin alt yapılar oluşturmak. Varolan ulusal kaynakların etkin kullanımını sağlamak. Hızlı sermaye sağlayarak yeni yatırımlar yapmak. 18

19. Özel İşletmeler: Sermayesinin tamamı özel kişilere veya kurumlara ait olan işletmelerdir. Özel işletmeler ikiye ayrılır: Tek sahipli işletmeler (Şahıs işletmeleri), Çok sahipli işletmeler (Sermaye şirketleri). 19

20. Şahıs işletmelerinde işletmenin sahibi ve yöneticisi aynı kişidir, dolayısıyla üretim faktörleri tek bir kişide toplanır. İşletmenin sahibi, işletme faaliyetlerine ilişkin kararları alır, uygular ve denetler. Bütün risklere işletme sahibi tek başına katlanır. Şahıs işletmeleri fazla büyüyemezler. Borçlara karşı sorumlulukları sınırsızdır. Amaçlarına ulaşamıyorlarsa kısa sürede kapanabilirler. 20

21. Sermaye şirketlerinde ortakların sorumlulukları şirkete koydukları sermaye ile sınırlıdır. Sermaye şirketlerine çok sayıda kişi katılabilir. Şirketin yönetimi genellikle uzman kişilere bırakılır. Sermaye şirketleri daha uzun ömürlü olabilir. Yönetim belli bir sisteme bağlıdır. Büyüme yeteneği sonsuzdur. Ortaklık kolaylıkla devredilebilir. 21

22. Kuruluş işlemleri karmaşıktır ve uzun zaman alır. Ortak sayısının çokluğu nedeniyle karar vermek ve uygulamak daha fazla zaman alır. Daha çok çalışan olduğu için koordinasyon güçtür. 22

23. Karma işletmeler: Karma işletmeler kamu temsilcisi kişiler ile özel kişilerin birlikte kurdukları işletmelerdir. Karma işletmeye örnek olarak İş Bankası gösterilebilir. Bu tür işletmelerde sermayenin büyük payı kimin elinde ise kararlar genellikle o kesimin eğilimleri yönünde alınır. Türkiye’de ekonomik faaliyetlerde hem devletin, hem de özel sektörün önemli payları vardır. Bu nedenle ekonomimiz karma ekonomidir. 23

24. D-İŞLETME KURMA SEBEPLERİ İşletme kurmanın pek çok nedeni vardır. Ancak en önemlileri şunlardır: Kar elde etme, kazanç sağlama, Sosyal saygınlık kazanma, Topluma hizmet etme, Miras ve benzeri nedenler ile elde edilen kazançların değerlendirilmesi, Bağımsız bir iş kurma isteği, Başka bir iş yapma imkanının olmaması, vb. 24

25. E-İŞLETMENİN KURULUŞUNDA KARŞILAŞILAN GÜÇLÜKLER İşletmelerin ilk kuruluş aşamasında pek çok problemle karşılaşılmaktadır. Bu problemler, kurulmak istenilen işletmenin türüne ve büyüklüğüne göre farklılık göstermektedir. Ancak bir işletme kurulmadan önce ciddi olarak araştırılması gereken konular genel olarak üç ana başlık altında toplanır: Talep, Uygunluk, Rekabet durumu. 25

26. Talep Bir işletmenin kuruluş aşamasından önce, girilmek istenen pazar veya pazarlardaki talep durumunun incelemesi ve aşağıdaki sorulara cevap araması gerekmektedir. İnsanların istek ve ihtiyaçları nelerdir? Mevcut talep ne yöndedir? İş kısa vadeli mi, uzun vadeli olacaktır? Üretimi düşünülen mal; kolay üretilen, pazarlanabilen, kar getiren, fiyatı uygun olan bir mal mıdır? Malın kalite, maliyet ve pazarlama fonksiyonu nedir? 26

27. Uygun üretim veya hizmet ortamı mevcut mudur? İşi yürütebilecek yeterlilikte eleman var mıdır? İşi yürütebilecek yeterlilikte makine ve teçhizat var mıdır? Eğer bunlar ve bunlara benzer sorulara verilen cevaplar olumlu ise, işletme kurmak için birinci aşamada problem yok demektir. 27

28. Uygunluk Bir işletmenin kuruluş aşamasından önce, üretilecek mal veya hizmet ile ilgili aşağıdaki sorulara cevap aranmalıdır. Beklenen karı elde edebilmek için maliyetler yeterince düşük olabilecek mi? Belirlenen fiyattan alıcı bulunabilecek mi? Üretilen mal veya hizmet, girilen pazardaki tüketicilerin istek ve ihtiyaçlarını tam olarak karşılayabilecek mi, vb. 28

29. Rekabet durumu Girilmek istenilen pazar veya pazarlardaki rakipler ile ilgili olarak aşağıdaki benzer sorulara cevaplar aranmalıdır. Üretilen mal veya hizmet, rakipleri ile rekabet edebilecek midir? Üstün yönleri, zayıf yönleri nelerdir? Pazara girmek için nasıl bir pazarlama tekniği daha etkili olacaktır? Üretim maliyeti düşük mü, yüksek mi olacaktır? 29

30. Bunların dışında işgücü, hammadde, mevcut pazarlara ulaşım, çalışma sermayesi gibi diğer ihtiyaçların kolayca bulunup bulunamayacağı konuları da göz önünde tutulmalı, araştırma yapılmalı, çözüm üretilmesi gereken problemlerdir. 30

31. F-İŞLETME KURULUŞ YERİNİN SEÇİMİ İşletme kurma aşamasında, girişimci açısından en önemli konu kuruluş yerinin seçimidir. Kuruluş yeri, işletmenin faaliyet alanı olduğu için maliyet masraflarının en düşük olmasını sağlayan yer olmalıdır. Kuruluş yeri kararı verilirken, araştırma yapılmalı, işletmenin çalışma konusu, büyüklüğü, diğer ekonomik ve teknik faktörler dikkate alınmalıdır. 31

32. İşletme bakımından en uygun yer; üretim elemanlarını en düşük maliyetlerle birleştirebilen, en ucuz üretimi sağlayan, üretilen malları tüketim bölgesine en düşük maliyetle ulaştırma imkanı olan yerdir. 32

33. İşletmenin kuruluş yeri seçilirken yapılan çalışmalarda dikkate alınacak faktörler genel olarak şunlardır: Ekonomik faktörler, Doğal faktörler, Sosyal faktörler, Psikolojik faktörler, Fizyolojik faktörler, Politik faktörler. 33

34. Ekonomik faktörler Hammaddeye uzaklık, Hammaddenin taşınma süresi, Üretilen ürünün taşınma maliyetleri, Hedef seçilen pazar veya pazarlara uzaklık, Enerji temini, İş gücü, Arazi ve inşaat masrafları, vb konular ekonomik faktörler olarak değerlendirilir. 34

35. Doğal faktörler İşletmenin yapacağı üretimin konusu, bölgenin iklimi, nem oranı, sıcaklığı gibi şartlara uygun olmalıdır. İşletme yerinin deprem, sel ve su baskını gibi doğal afetlere karşı konumu dikkate alınmalıdır. Ham madde temini ve ürünlerin hedef pazarlara taşınması aşamasında, mevsimsel şartların olumsuz etkisi dikkate alınmalıdır. 35

36. Sosyal faktörler Sosyal ve kültürel ihtiyaçları karşılayan kuruluşların, söz konusu kuruluş yerine yakın olmasıdır, işletmede çalışacak personelin iş verimini artırmak için önemli rol oynar. Bunun dışında işletmenin söz konusu çevrede kirlilik (hava, su, gürültü vs.) yapabileceği düşüncesi ile toplumun tepki gösterebilir. Ayrıca, sayılan nedenlerle devlet kurumları ve belediyeler tarafından bazı kısıtlamalar da getirilebilir. 36

37. Psikolojik, Fizyolojik, Politik Faktörler Bunlar kuruluş yeri için daha ekonomik yer varken ekonomik olmayan yerin seçilmesini gerekli kılan faktörlerdir. Örnek: İşletmeler, genel olarak insanlara yakın bölgelere kurulur. Bu psikolojik bir faktördür. Başka bir bölgede ise taşıma imkanları kısıtlı olmasına rağmen, devlet o bölgede kurulan işletmelere teşvik veya vergi iadesi uygulamaktadır. Bu da politik bir tercihtir. 37

38. MODÜL:2 YÖNETME TEKNİKLERİ 38

39. A-YÖNETME KAVRAMI VE FONKSİYONLARI Yönetme nedir? Belirlenen amaçlara ulaşabilmek için; İşgücünü, Parasal kaynakları, Donanımı, Demirbaşları, Ham maddeleri ve zamanı, Uyumlu, verimli ve etkin bir şekilde kullanıp, kararlar alma ve uygulanmasını sağlama süreçlerinin toplamına “yönetme” denir. 39

40. 40

41. Planlama Plan; Bir işi, bir faaliyeti yaparken izlenen yoldur. Planlama; amaçların belirlenmesi ve bunlara ulaşmayı sağlayacak araçların seçimidir. Planlama yapılırken, önce amaca ulaşmak için yapılacak işler belirlenir. Daha sonra, yapılacak her bir iş için gereken zaman ve bu işlerin kimler tarafından yapılacağı belirlenir. 41

42. Kısaca planlamada; Neyin, Niçin, Ne zaman, Nerede, Kimler tarafından yapılacağı sorularına cevap aranır. 42

43. Planlama yapmanın yararları şunlardır: Yöneticilerin dikkatini amaca çeker. Çalışmaları belli bir amaca yöneltir. Zamanın ve emeğin boşa harcanmasını önler. 43

44. Organizasyon Organizasyon, belirlenen amaca ulaşmak için en uygun örgüt yapısını kurmak ve yürütmek anlamına gelir. Organizasyon şu aşamalardan oluşur: İlk olarak, yapılacak işler belirlenir ve gruplanır. Bu işleri yapacak kişiler göreve atanır. Kişilerin yetki ve sorumlulukları belirlenir. Son aşamada, çalışma yeri, kullanılacak araç ve yöntemler seçilir. 44

45. Bir işletmede organizasyon yapmanın başlıca yararlarışunlardır: İşletme çalışmalarının birlik içinde olmasını sağlar. Yönetimin işini kolaylaştırır. Yönetici, çalışanların ne iş yapacağını ve sorumluluk derecesini bilir. 45

46. Koordinasyon Koordinasyon; bir işletmedeki farklı bölümlerin, görevlerini yerine getirirken birbirleriyle uyum içinde olmalarıdır. Koordinasyon sayesinde ortak amaca ulaşmak için etkinlikler birbirini izleyecek biçimde sıralanır ve bütünleşir. Böylece işler birbirini izleyerek bütünlük sağlanmış olur. Koordinasyonda başarı, personelin birbiriyle sıkı bir işbirliği yapmaları sonucu sağlanır. 46

47. Sevk ve İdare Sevk ve idare; mevcut kaynakları akılcı ve etkin biçimde kullanarak, işletmenin önceden belirlenen hedefler doğrultusunda, çalışanların yönlendirilmesidir. Sevk ve idarede başarı, yöneticinin yeterliliğine bağlıdır. Yönetici, çalışanlara net ve anlaşılır emirler vermelidir. İşletmelerde, sevk ve idarenin etkin bir şekilde yerine getirilmesi için çeşitli şartların gerçekleşmesi gerekir. Bu şartları şöyle sıralayabiliriz : 47

48. Yönetici, davranış ve kişiliği ile iyi örnek olmalı, çalışanlara güven vermelidir. Çalışanları iyi tanımalı, başarı düzeyleri hakkında sağlıklı bir değerlendirme yapmalıdır. Çalışanların küçük yanlışlıklarını hoşgörü ile karşılamalı, onlara karşı yol gösterici olmalıdır. 48

49. Denetim Denetim; yönetim faaliyetlerinin kabul edilen plana, verilen emirlere, konulan ilkelere uygun olarak etkin bir şekilde yapılıp yapılmadığının kontrol edilmesidir. İşletme yönetiminde; planlama, organizasyon, sevk ve idare fonksiyonlarının başarılı olup olmadığı denetim fonksiyonu ile anlaşılır. 49

50. Etkin Yönetmenin Şartları Nelerdir? Çalışanlar iyi tanınmalıdır. Görev ve sorumluluk yüklenecek kapasitede olanlar çalıştırılmalıdır. Organizasyonun başarısı için birlik ve takım çalışması ruhu oluşturulmalıdır. Yönetici, davranış ve kişiliği ile örnek olmalı, güven vermelidir. Yönetici astları ile sık görüşüp çalışmalarla ilgili bilgi almalıdır. İyi bir ceza ve ödül sistemi kurulmalıdır. Demokratik ve katılımcı bir çalışma ortamı oluşturulmalıdır. 50