430 likes | 656 Views
DE KNOPEN VAN HET VAK. Nascholing Antwerpen 4 oktober 2004 Joke Maex. OPZET. Vergelijking oude – nieuwe leerplan - Een nieuwe visie op leren - Een nieuwe theologie - Een nieuwe godsdienstpedagogiek Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op www.godsdienstonderwijs.be.
E N D
DE KNOPEN VAN HET VAK Nascholing Antwerpen 4 oktober 2004 Joke Maex
OPZET • Vergelijking oude – nieuwe leerplan - Een nieuwe visie op leren - Een nieuwe theologie - Een nieuwe godsdienstpedagogiek • Illustratie vanuit een ‘in de kijker’ op www.godsdienstonderwijs.be
Oude opvatting van leren • Cognitivisme • Leerling als informatieverwerker • Cognitieve voorkennis en ontwikkeling • Productgericht: belang van kennisoverdracht volgens schema input–mentaal proces–output • Receptief en repetitief leren (productevaluatie) leerprocessen en leerresultaten
Cognitivisme • Uitgangspunt: leerling als actieve informatie-verwerker (belang van mentale processen) • Doel: verwerken en integreren van informatie (kennisreproductie) en het kunnen toepassen in andere situaties (belang van basisinzichten) • Leeromgeving: goed gestructureerde lessen, aansluitend bij en voortbouwend op reeds opgedane kennis en ontwikkelingsfase
Cognitivisme en onderwijs • Algemene doelstelling van onderwijs: “Onderwijzen heeft o.m. tot doel de leerlingen toe te rusten met de intellectuele capaciteiten om zelfstandig en kritisch de wereld en zichzelf te exploreren.” (J. Lowyck)
Nieuwe opvatting van leren • Constructivisme • Leerling als subject van eigen leerproces • Leren leren; begeleid zelfstandig leren; actief probleemoplossend leren; coöperatief leren • Procesgericht: kennis als proces van betekenis(d/re)constructie (schema: input-interpretatieve filter-output) • Het belang van voorkennis als leeromgeving (beginsituatie)
Constructivisme • Uitgangspunt: leerling als interpretatief subject • Doel: aanwezige interpretatiekaders activeren, uitbreiden, corrigeren (kennis(d/re)constructie) informatieverwerving- en verwerking • Leeromgeving: klasgroep als hermeneutisch veld waar leerlingen van en aan elkaar kunnen leren, begeleid door leerkracht
Constructivisme en onderwijs • Algemene doelstelling van onderwijs: “Leren is wezenlijk het koppelen van nieuwe informatie aan bestaande voorkennis; het is het construeren van representaties met behulp van reeds aanwezige representaties.” (W. van Walstijn)
OUDE THEOLOGISCHE OPVATTING • Context van secularisering: groeiende kloof tussen ervaringen leerlingen – christelijke traditie • Mono-correlatie: subject als gericht op religiositeit (P. Tillich) • Uniperspectivistische hermeneutiek: harmonie- en continïteitsgedachte
NIEUWE THEOLOGISCHE OPVATTING • Schatplichtig aan de oude • Context van levensbeschouwelijke pluralisering en de-traditionalisering • Mens als levensbeschouwelijk wezen • Narratieve hermeneutiek: zelf en de ander (P. Ricoeur) • Multiperspectivistische hermeneutiek vanuit voorkeursoptie voor de christelijke traditie
Verschuiving van continuïteits- naar dis-continuïteitsgedachte met aandacht voor verhaal van de ander als uitdagend voor mijn verhaal
HERMENEUTISCH-COMMUNICATIEF • Narratieve identiteit • Klasgroep als hermeneutisch veld • Hermeneutische knooppunten • Hermeneutisch leerproces • Communicatie als constitutief voor het onderwijsleerproces
HET OUDE LEERPLAN • Leerplan per jaar • Context van secularisering • Godsdienstonderricht als schoolvak • Exemplarisch onderricht • Existentiële catechese • Schoolcatechese als leren gelovend mens worden
BASISDOELSTELLINGEN • Geen algemene basisdoelstelling • Geloofswaarheden van de kerk doorgeven • Vroomheidspraktijken en acten van geloof, hoop, liefde en berouw inoefenen • Bijbel en zijn invloed op wereldgeschiedenis inleiden • Theologisch reflecteren over geloof • Informeren over godsdiensten
BASISDOELSTELLINGEN • Ruimte scheppen voor gelovend mensworden • Vertrouwd maken met de religieuze dimensie van het leven • Zich evangelisch engageren voor een betere wereld. doelstellingen zijn cognitivistisch geformuleerd, maar beperken zich niet tot cognitieve doelstellingen
DE LEERLINGEN • Weinig homogene (christelijke) groep: sommigen vijandig, anderen onverschillig, velen rustig gelovend, enkelen geëngageerd • Continuïteit met geloofsopvoeding thuis • Subject in ontwikkeling (veel aandacht voor ontwikkelingspsychologie)
DE LEERKRACHT • Getuigend/overtuigende gelovige (persoonlijke verkondiging van de christelijke traditie, belang v/d houding) • Informatieverstrekker (overdracht) met aan-dacht voor de zelfwerkzaamheid v/d leerling • Gelijkwaardige gesprekspartner • Evaluator (belang van de controle achteraf)
STRUCTUUR • Hoofdlijn (normatief) en uitwerking • Hoofdlijn: optiek, samenvatting leerinhoud, overzicht en doelstellingen • Uitwerking: uitgewerkte beginsituatie, doel-stellingen, uit te werken leerstof (existentieel/ verdiepend/heils-historisch/engagerend) per leseenheid • Onderscheid eerste en tweede – derde graad
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE • Cognitivisme: sterke aandacht voor doelstellingen, leerstof aangepast aan doelstellingen, belang van evaluatie • Correlatie: belang van ervaringen van de leerlingen, existentieel gekoppeld aan de christelijke traditie in zijn volheid
HET NIEUWE LEERPLAN • Raamplan • Context van radicale pluralisering, de-traditionalisering en nieuwe spiritualiteit • Belang van de dubbele beginsituatie • Narratieve benadering • Communicatief proces • Proces- en productevaluatie
BASISDOELSTELLINGEN • Bewust worden en levensbeschouwelijk uitge-daagd weten door levensbeschouwelijke pluraliteit • Zinaanbod van christelijk geloof kennen en situeren in context van pluraliteit • Levensbeschouwelijke identiteitsvorming in dialoog met christelijke traditie en levens-beschouwelijke pluraliteit
DE LEERLINGEN • Beginsituatie: kind van zijn/haar tijd • Christen, moslim, atheïst, bricoleur; gelovige (25,43%); ongelovige (37,94%); twijfelend gelovige (36,62%) • Actieve betrokkenheid in een interactief zingevingsproces • Informatiebron
DE LEERKRACHT • Getuige als gelovige • Theologisch en pedagogisch specialist • Moderator van het levensbeschouwelijk interactieproces • Duizendpoot met nood aan ondersteuning
STRUCTUUR • Doelstellingen: 3 normatieve basisdoelstelling-en voor het hele secundair onderwijs; kern-doelen per graad; terreindoelen per jaar • Terreinen of levendomeinen per graad; gekoppeld aan terreindoelen • Ingrediënten ter verrijking v/d leeromgeving • Wenken als suggesties
THEOLOGIE EN PEDAGOGIE • Levensbeschouwelijke bedachtzaamheid: vorming van een persoonlijk levens-beschouwelijk interpretatiekader • Narratieve hermeneutiek: van de mens als religieus wezen naar de mens als inter-pretatief wezen en van een uni-perspectivistische naar een multi-perspectivistische hermeneutiek
PRAKTIJKVOORBEELD In de kijker omtrent zelfdoding
STRUCTUUR IDK • Beginsituatie • Hermeneutische knooppunten • Aanknopingspunten bij het leerplan • Achtergrondinformatie en basisliteratuur • Lesimpulsen • Didactische suggesties • Reacties en ervaringen collega’s
STRUCTUUR V/E SCHOOL-CATECHETISCH PAKKET • Beginsituatie • Doelstellingen • Inhoudsselectie, basisideeën, structurerende inzichten (bordschema’s) • Didactische werkvormen • Leermiddelen • Toetsen en evaluatie
BEGINSITUATIE • Belang van de maatschappelijke context • Aandacht voor onderwerp in de media • Aandacht voor verschillende godsdiensten en levensbeschouwingen • Aandacht voor jongeren
HERMENEUTISCHE KNOOPPUTEN • Interpretatieconflicten: - maatschappelijk - theologisch - in de klas • Aansluiten bij aanwezig voorkennis
AANKNOPING BIJ LEERPLAN • Aandacht voor de verschillende graden • Aandacht voor de verschillende richtingen • Trefwoorden
ACHTERGRONDINFORMATIE EN BASISLITERATUUR • Bedoeld voor de leerkracht (expert) • Aansluiting bij hermeneutische knooppunten • Vanuit multiperspectivistisch-hermeneutisch oogpunt geselecteerd
LESIMPULSEN EN DIDACTISCHE SUGGESTIE • Onderling gelinkt • Aandacht voor levensbeschouwelijke pluraliteit • Materiaal voor alle jaren en richtingen • Thematisch ingevuld • Theologisch en/of levenbetrokken
REACTIES • Mogelijkheid tot posten van persoonlijke ervaringen • Vaak uitbreidende informatie • Eén van de vele gespreksfora
BIBLIOGRAFIE • J. Maex, Een hermeneutisch-communicatief concept vakdidactiek godsdienst, in D. Pollefeyt (red.), Leren aan de werkelijkheid. Geloofs-communicatie in een wereld van verschil, Leuven, Acco, 2003, 67-80. • J. Maex, Bijbel en rituelen in het vak rooms-katholieke godsdienst: een probleem?, in P. Kevers & J. Maex, Toekomst voor verhalen en rituelen?,Leuven, 2005. (te verschijnen) • D. Pollefeyt, D. Hutsebaut, H. Lombaerts, M. Devlieger, A. Dillen, J. Maex, W. Smit, Godsdienstonderwijs uitgedaagd. Jongeren en (inter)-levensbeschouwelijke vorming in gezin en onderwijs, Leuven, Peeters, 2004. • D. Pollefeyt; H. Lombaerts, Hermeneutics and Religious Education, Leuven, Peeters, 2004. (in druk) • D. Pollefeyt, Uittocht en utopie. Een godsdienstpedagogiek voor een interreligieuze en interlevensbeschouwelijke wereld, L. Braekmans (red.), Het schoolvak godsdienst, Antwerpen, 2004 (in druk).