KAMU İDARESİNİN GÜVENİLİRLİĞİNE KARŞI SUÇLAR

1. KAMU İDARESİNİN GÜVENİLİRLİĞİNE KARŞI SUÇLAR ZİMMET-İRTİKAP-RÜŞVET VE GÖREVİ KÖTÜYE KULLANMA SUÇLARI

2. ZİMMET SUÇU (TCK 247) • (1) Görevi nedeniyle zilyedliği kendisine devredilmiş olan veya koruma ve gözetimiyle yükümlü olduğu malı kendisinin veya başkasının zimmetine geçiren kamu görevlisi, beş yıldan oniki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. • (2) Suçun, zimmetin açığa çıkmamasını sağlamaya yönelik hileli davranışlarla işlenmesi hâlinde, verilecek ceza yarı oranında artırılır. • (3) Zimmet suçunun, malın geçici bir süre kullanıldıktan sonra iade edilmek üzere işlenmesi hâlinde, verilecek ceza yarı oranına kadar indirilebilir.

3. Korunan Hukuki Menfaat • Zimmet suçu ile korunan hukuki menfaat, toplumun devlet organlarına ve onları temsil eden kamu görevlilerine olan güven duygusu korunmaktadır. • Kamu görevlilerinin kendilerine görevleriyle ilgili olarak tevdi edilen eşyayı zimmetlerine geçirmeleri (mal edinmeleri) malın mülkiyeti bakımından bir sorun doğurmaktan çok, toplumun devletin işleyişine bakışını etkilemekte ve toplumun güvenini sarsmaktadır.

4. Fail • Fail kamu görevlisidir. Bu sebeple zimmet suçu özgü suçtur. • Kamu görevlisi TCK madde 6 da belirtilen, kamusal faaliyete kamu hukuku usulüne göre iştirak eden kişidir. • Zimmet suçu bakımından, suça konu malın kamu görevlisine zilyetlik veya koruma ve gözetim nedeniyle verilmesi gerekmektedir. • Fail kamu görevlisi değil veya failin görevlendirilmesi hukuka aykırı ise (örneğin müstahdemin veznede görevlendirilmesi) bu halde zimmet değil, görevi kötüye kullanma suçu söz konusu olur.

5. Mağdur • Genel kabul gören görüşe göre zimmet suçunun mağduru, kamu idaresidir. Ancak tüzel kişiler mağdur olamayacağı için suçun mağduru toplumu oluşturan herkestir. • Kamu idaresi ancak “suçtan zarar gören” olabilir.

6. Suçun Konusu • Zimmet suçunun konusu “mal” olarak belirlenmiştir. • Zimmet suçu bakımından, zimmete geçirilmesi mümkün bulunan ekonomik değere sahip maddi veya maddi olmayan her çeşit malvarlığı suçun konusu oluşturur. Örneğin; doğalgaz, elektrik, para, çek, taşınır, taşınmaz vs. • Zimmet suçunun konusunu oluşturan mal, devlete ait olabileceği gibi özel bir kişiye de ait olabilir. Önemli olan malın, kamu görevlisine görevi gereği tevdi ve teslim edilmiş olmasıdır.

7. Suçun Konusunun Değer Azlığı TCK m. 249’a göre: • Zimmet suçunun konusunu oluşturan malın değerinin azlığı nedeniyle, verilecek ceza üçte birden yarıya kadar indirilir. Bu noktada, zimmet suçunun konusu malın değerinin düşük olması suçun oluşmasına engel olmaz, değer azlığı ancak cezayı hafifleten bir haldir. Ancak, birkaç kalem, kağıt, silgi gibi maddi değeri çok düşük eşyanın mal edinilmesi “müsamaha edilebilen zimmet” olarak adlandırılabilmekte ve bunların mal edinilmesi zimmet suçu sayılmamaktadır. Bu türden durumlarda eylem disiplin cezasını gerektirmektedir. Çünkü kanun koyucunun amacı, idarenin işleyiş düzeni ve güvenilirliğini korumak olduğuna göre, bu yararı örselemeyen nitelikteki fiiller suç olarak nitelendirilemez.

8. Fiil/Netice • Zimmet suçu bakımından suçun hareket öğesi, görevi gereği zilyetliği kendisine devredilen veya koruma veya gözetimi altında bulunan malı kendisinin yahut başkasının yararına zilyetliğine geçirilmesidir. • Zimmete geçirme niteliği itibariyle, bir mal üzerinde ancak malikinin bulunabileceği tasarruflarda bulunabilmedir. • Fail kendisine teslim olunan şeyi, kendisinin veya üçüncü kişinin malvarlığına aktarmakta; mal üzerindeki zilyetliğini meşru kılan sıfatla bağdaşmayacak tarzda egemenlik işlemleri gerçekleştirmekte, zilyetliği mülkiyete dönüştürmekte, malı kendisine mal edinmektedir.

9. Yargıtay’a göre, görev mevzuatı uyarınca fail zilyetliği devralma yetkisine sahip değil ise, fiilen malı devralsa dahi yasaya aykırı olan bu zilyetlik zimmet suçuna temel alınamaz. • Görevi gereği kendisine verilen malı zilyetliğine kötüye kullanma, söz gelimi harcama biçimi takdire bağlı olan paranın iyi idare edilmeyip israf edilmesi zimmet suçunu oluşturmaz. • Belirli bir kamu görevinin yerine getirilmesi için görevliye bırakılan şeyin, bir başka kamu görevinin yerine getirilmesi için kullanılması da bu suçu oluşturmaz.

10. Koruma ve Gözetim Yükümlülüğündeki Mal Kavramı • Koruma ve gözetim yükümlülüğü fonksiyon itibariyle zilyetlikten daha geniş bir kavramdır. Kamu görevlisine bir malın görevi gereği veya görevin kapsamı dolayısıyla teslim edilmiş olması sonrasında söz konusu kamu görevlisi bu mal üzerinde de zimmet suçunu işleyebilir. • Önemli olan malın doğrudan doğruya bu kamu görevlisine teslim edilmesi (zilyetliğin devri) değil; kamu görevlisinin bu malı koruma ve gözetim yükümlülüğünün bulunmasıdır. • Örneğin; ambar memuru veya gece bekçisinin koruma veya gözetim ile yükümlü olduğu malı, mal edinmesi zimmet suçunu oluşturur.

11. Bankada görevli şef yardımcısının bilgisayara giriş yaparak, banka hesabındaki parayı kendi hesabına geçirmesi zimmet suçuna örnektir. • Bazı görevler bakımından kimi malların yasa gereği koruma ve gözetim altında bulunması söz konusu olabilir. Belirli bir kurumun başındaki görevlilerin durumu böyledir. Örneğin; belediye başkanı, okul müdürü, muhtar vs. • Mal kamu görevlisine görevi gereğince değil de, şahsına duyulan güven sebebiyle verilmiş ise, zimmet değil, güveni kötüye kullanma suçu söz konusu olur.

12. Kamu görevlisi, devlet malı sayılan yardım parasını şahsi veya siyasi menfaat sağlamak için sarf eder ise bu halde eylem zimmet suçunu oluşturur. Ancak kamu menfaatine kullanmış ise zimmet değil, şartları var ise görevi kötüye kullanma suçu oluşur. • Failin malı kullanmayıp imha etmesi, yok etmesi, bozması gibi hallerde zimmet suçu oluşmaz. Şartları var ise, mala zarar verme veya görevi kötüye kullanma suçu oluşabilir. • Posta görevlisinin zarfın içerisindeki parayı olmasında ise, eylem zimmet suçunu oluşturmaz. Çünkü posta görevlisine suçun konusu olan “para” değil, zarf teslim edilmiştir. Bu bağlamda posta görevlisinin bu türden eylemi zimmet değil, hırsızlık ve haberleşmenin gizliliğini ihlal suçunu oluşturur. (Gerçek içtima)

13. Zimmete geçirme icrai davranışla olabileceği gibi ihmali davranışla da işlenebilir. • Örneğin, Noter’in tahsil ettiği damga vergisi, noterlik harcı gibi harçları yetkili mercilere yatırmaması ihmali hareketle zimmet suçunu oluşturur.

14. Kullanma Zimmeti • Zimmet suçunun malın geçici bir süre kullanıldıktan sonra iade edilmek üzeri işlenmesi kullanma zimmeti olarak tanımlanmaktadır. • Kullanma zimmetinde de, kamu görevlisinin mali gibi tasarrufta bulunması gerekmektedir. Örneğin, kasadaki paranın kişisel ihtiyaçlar için kullanılıp ay sonunda alınan maaştan paranın kasaya iade edilmesi. • Kullanma zimmetinde failin malı, kullandıktan sonra iade etmesi gerekir. Soruşturma başladıktan sonra iade, etkin pişmanlık kapsamında değerlendirilir.

15. İdareye ait kullanılabilir nitelikteki bazı eşyanın kamu görevlisi tarafından özel işinde kullanıp iade edilmesi durumunda zimmet suçunun oluşup oluşmayacağı tartışmalıdır. • Örneğin; memurun dairesinde bilgisayarı, daktiloyu, videoyu evine götürüp bir süre kullandıktan sonra geri getirmesi… • Bu hallerde “malik gibi tasarrufta bulunma” söz konusu olamayacağı için zimmet suçu oluşmaz. Ancak harcamakla tüketilen bir eşya tüketilip yerine yenisi konulmuş ise bu halde malik gibi tasarruf söz konusudur ve eylem kullanma zimmetini oluşturur.

16. Kullanma zimmeti bakımından, failin az ya da çok süre ile kullanması ya da malı iade etmiş olması önemli değildir. Önemli olan failin bu amaçla kullanmaya başlamasıdır. Fail kullanmaya başladığı anda suç oluşur (kesintisiz suç). • Kullanma zimmetinde suçun konusu, “kullanma ile elde olunan yarar” dır. Bu sebeple değer azlığı bu yarara göre tespit edilmelidir. Yine etkin pişmanlık hükmünün uygulanabilmesi için bu yararın da iade edilmesi gerekir.

17. HİLE İLE İŞLENEN ZİMMET • Zimmet suçunun, zimmetin açığa çıkmamasını sağlamaya yönelik hileli davranışlarla işlenmesi halinde ceza yarı oranında artırılmaktadır. • Hileli davranıştan anlaşılması gereken, başkalarını aldatmaya yönelik ve aldatıcılık niteliğine sahip davranışlardır. Ancak mutlak surette aldatmanın gerçekleşmesi gerekmez. • Hileli davranış ilk bakışta anlaşılıyor ise, bu nitelikli hal uygulanmaz. Yargıtay a göre de, nitelikli zimmet öğesinin teşekkülü bakımından hileli davranışın basit bir denetim ve araştırmayla açığa çıkarılamayacak boyuttu olması gerekir.

18. Suçun Özel Görünüşü • Teşebbüs Zimmet suçun teşebbüs müsaittir. Suçun oluşması için zarar şart değildir. Zimmet suçu, suça konu şey üzerinde malik gibi tasarruf etmeyi belirten hareketin gerçekleştirilmesiyle birlikte tamamlanır. Suçun tamamlanma anı, zimmete konu değirin failin ya da 3. kişinin malvarlığına intikal ettiği andır. Fakat suçun konusu misli bir mal ise, suç malın geri verilmesi gerektiği anda zamanında iade edilmemesi ile tamamlanır.

19. İştirak • Zimmet suçuna iştirak mümkündür. • Ancak kamu görevlisi sıfatı taşımayan kimseler müşterek fail olarak değil; azmettiren ya da yardım eden olarak sorumlu tutulur.

20. İçtima • Zimmet suçu gerçekte görevi kötüye kullanmanın özel bir halidir. Ancak zimmet suçu, görevi kötüye kullanma suçuna nazaran özel hükümdür. Bu sebeple zimmet suçunun oluştuğu durumlarda görevi kötüye kullanma suçundan bahsedilemez. • Zimmet suçu işlenir iken; evrakta sahtecilik suçunun da işlenmesi halinde evrakta sahtecilik suçundan ayrıca ceza verilir (TCK m. 212) • Aynı suç işleme kararından hareketle, birden çok zimmet suçu işlenir ise zincirleme suç hükümleri uygulanır.

21. Suçun Manevi Unsuru • Zimmet suçu kasten işlenebilen bir suçtur. Suç kasten veya olası kast ile işlenebilir. • Kullanma zimmetinin söz konusu olabilmesi için failin, malı kullanıp iade etmek kastıyla hareket etmiş olması gerekir. • Yargıtay zimmet suçunun, mal edinme kastı ya da faydalanma/yararlanma kastıyla işlenebileceğini ifade etmektedir.

22. Yargılama • Zimmet suçuna ilişkin yargılama 3628 Sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu’nun 17. maddesine göre tespit edilir. • Bu bağlamda, kamu görevlisinin yargılanabilmesi için yetkili merciin izin vermesine gerek yoktur. Ancak kamu görevlisi, vali, müsteşar, kaymakam ise zimmet suçundan dahi olsa, yargılama için izin gerekir. • Zimmet suçu, Ağır Ceza Mahkemesi’nin görevi kapsamındadır. • Zimmet suçunun üst sınırı 12 yıl hapis cezası olduğu için bu suçun yurt dışında işlenmesi halinde TCK 66/7 hüküm uyarınca dava zamanaşımı uygulanmaz.