Nomenklatura wybranych związków nieorganicznych

1. Nomenklatura wybranych związków nieorganicznych

2. Nazwy jonów dodatnich – kationynazwę kationu tworzy się od nazwy pierwiastka w dopełniaczu • Li+ - jon litu • Cu2+ - jon miedzi II • Hg22+ - jon dirtęci I • H+ - jon wodoru I lub hydron- (gdy liczba przyłączonych cząsteczek nie jest znana lub nieistotna) • H3O+ - jon oksoniowy lub oksonium • NH4+ - jon amonu lub jon amonowy, amonium, azanium • UO22+ - jon uranylowy VI lub jon dioksouranu VI

3. H- - jon wodorkowy OH- - anion wodorotlenowy F- - jon fluorkowy S2- - jon siarczkowy C4- - jon węglikowy O2- - jon ditlenkowy(-1) nazwa dopuszczalna- anion ponadtlenkowy O22- - jon ditlenkowy (-2) nazwa dopuszczalna- anion nadtlenkowy O3- - jon tritlenkowy (-1) nazwa dopuszczalna anion ozonkowy N3- - jon triazotkowy(1-) NO3- - jon azotanowy V HSO4- - jon wodorosiarczanowy VI SCN- - jon tiocyjnianowy Nazwy anionów tworzy się za pomocą końcówki „-owy” dołączonej do nazwy grupy lub pierwiastka

4. Nazewnictwo tlenków • Tlenki to związki o wzorze ogólnym EnOm E –jest symbolem dowolnego pierwiastka z wyjątkiem fluoru • Nazwy tlenków prostych tworzy się łącząc słowo tlenek z nazwą pierwiastka w dopełniaczu a w nawiasie podaje się stopień utlenienia • Cl2O7 – tlenek chloru(VII) • NO2 – tlenek azotu(IV) • Al2O3 – tlenek glinu(III) • FeO – tlenek żelaza(II) • Cs2O tlenek cezu • H2O2 – nadtlenek wodoru

5. Nazewnictwo tlenków - doszczegółowienie Obecnie stosuje się dwa systemy nazewnictwa tlenków, przy czym pierwszy jest nazewnictwem systematycznym i zalecanym, natomiast drugi bardziej zwyczajowy, ale mimo to dozwolony. A. System Stocka (omówiony wcześniej) Nazwy tlenków tworzy się przez podanie w nazwie tlenku słowa „tlenek”, a w następnej kolejności nazwy pierwiastka z podaną w nawiasie wartościowością. Jeśli pierwiastek we wszystkich związkach wykazuje jedną wartościowość, wówczas nie ma konieczności jej podawania, np. Al2O3 – tlenek glinu, ale N2O5 – tlenek azotu(V); CO2 – tlenek węgla (IV), CO – tlenek wegla(II) B. System przedrostków System ten opiera się na zapisie wzoru chemicznego danego związku, a dokładniej na indeksach stechiometrycznych. Jeżeli w danej cząsteczce występują dwa takie same atomu przed nazwą należy dodać przedrostek dwu- lub di- , jeżeli trzy - trój- lub tri- itd. Dla pojedynczo występujących atomów w cząsteczce nie dodaje się przedrostków.

6. Nazewnictwo tlenków wg Stocka • Cl2O7 – heptatlenek dichloru • NO2 – ditlenek azotu • Al2O3 – tritlenek diglinu • FeO – tlenek żelaza • Cs2O - tlenek dicezu • H2O2 – ditlenek diwodoru

7. Nazewnictwo związków z wodorem • Związki z wodorem opisuje wzór ogólny EnHm lub HmEn. Wybór właściwego wzoru zależy od relacji elektroujemności danego pierwiastka i wodoru.

9. Nazewnictwo wodorotlenków • Wzór ogólny wodorotlenków – M(OH)n gdzie M oznacza atom metalu • Nazwy wodorotlenków tworzy się łącząc słowo wodorotlenek z nazwą pierwiastka w dopełniaczu w nawiasie podając stopień utlenienia lub wg systemu Stocka. • KOH - wodorotlenek potasu • Cu(OH)2 – wodorotlenek miedzi(II) lub diwodorotlenek miedzi • Cr(OH)2 – wodortlenek chromu(II) lub diwodorotlenek chromu • Cr(OH)3 – wodortlenek chromu(III) lub triwodorotlenek chromu

10. Nazewnictwo kwasów • Wzór ogólny kwasów HnR • Kwasy beztlenowe nie zawierają w swojej cząsteczce grupy E-O-H • Nazwy anionów kwasów beztlenowych mają końcówkę –owy, a nazwy soli tych kwasów –ek. • Kwasy tlenowe - oksykwasy zawierają w swojej cząsteczce grupę E-O-H • Nazwy zwyczajowe kwasów tlenowych mają końcówkę –owy, nazwy ich anionów –anowy, a nazwy soli -an

11. Kwasy beztlenowe

12. Kwasy tlenowe

13. Kwasy tlenowe

14. Kwasy tlenowe

15. Nazwy związków jonowych (soli) • Nazwa związku jonowego składa się z nazwy anionu i kationu w dopełniaczu, ewentualnie także z cyfry rzymskiej określającej ładunek jonu (stopień utlenienia) w przypadku gdy ten ładunek może być różny. • CuCl2 – chlorek miedzi(II) • Pb(NO3)2 – azotan(V) ołowiu(II) • Niektóre związki jonowe tworzą kryształy zawierające jony związku i określoną liczbę cząsteczek wody. Związki te noszą nazwę hydratów. • CuSO4•5H2O – pentahydrat siarczanu(VI) miedzi(II)

16. Nazewnictwo soli – główne reguły • nazwy są dwuwyrazowe: pierwszy człon określa resztę kwasową, drugi nazwę metalu i wartościowość: • sole kwasów tlenowych - nazwa reszty kwasowej z końcówką –an, np. NaNO3 azotan (V) sodu, NaNO2 azotan(III) sodu, NaClO3 – chloran(V) sodu, Mg3(PO4)2 – ortofosforan(V) magnezu • sole kwasów beztlenowych - nazwa reszty kwasowej z końcówką –ek, np. Na2S – siarczek sodu, FeCl3 - chlorek żelaza(III), FeCl2 - chlorek żelaza(II) • wodorosole - przedrostek wodoro- dodaje sięprzed nazwę reszty kwasowej i przedrostek di-, tri- (atomów wodoru >1), np. NaHCO3 – wodorowęglan sodu • hydroksosole – nazwa reszty kwasowej i dalej wodorotlenek oraz nazwa kationu, np. Ca(OH)Cl – hydroksychlorek wapnia

17. Nomenklatura wybranych związków organicznych

18. Węglowodory nasycone - alkany CnH2n+2 C1-12 metan etan propan butan pentan heksan heptan oktan nonan dekan undekan dodekan C20-23 ejkozan unejkozan dokozan trikazan ............ C30 triakontan ..............

19. Wybrane nazwy grup alkilowychCnH2n+1 _ metylowa CH3 - etylowa C2H5 - propylowa normalna CH3-CH2-CH2 - (lub C3H7 -) izopropylowa CH3-CH-CH3 izobutylowa CH3-CH-CH2 - (i-butyl) CH3 butylowa drugorzędowa CH3-CH-CH2-CH3 (sec-butyl) butylowa trzeciorzędowa CH3-C-CH3 (tert-butyl) CH3

20. Nomenklatura związków organicznych 2,2,4-trimetylopentan pierwszorzędowy CH3 CH3 CH3 - C - CH2 - CH - CH3 trzeciorzędowy CH3 czwartorzędowy drugorzędowy Wybiera się najdłuższy w cząsteczce łańcuch węglowy i związkowi nadaje nazwę węglowodoru o tej liczbie atomów węgla. Liczby oznaczają po który atom węgla są „podczepione” podstawione grypy ( w tym przypadku metylowe). Zasad: numerujemy tak aby liczby były jak najmniejsze

21. Alkeny (olefiny) Węglowodory nienasycone z jednym wiązaniem podwójnym CnH2n Ogólny wzór : C1-12 eten propen buten penten heksen hepten octen nonen deken undeken dodeken Izomery: CH3-CH2-CH2-CH2-CH=CH2 (1-heksen) CH3-CH2-CH2-CH=CH-CH3 (2-heksen) CH3-CH2-CH=CH-CH2-CH3 (3-heksen)

22. Alkiny (acetyleny) Węglowodory nienasycone z jednym wiązaniem potrójnym CnH2n-2 Ogólny wzór : C1-12 etyn (acetylen) propyn butyn pentyn heksyn heptyn octyn nonyn dekyn undekyn dodekyn Izomery: CH3-CH2-CH2-CH2-C=CH (1-heksyn) CH3-CH2-CH2-C=C-CH3 (2-heksyn) CH3-CH2-C=C-CH2-CH3 (3-heksyn)

23. Alkohole to grupa związków organicznych będących jednofunkcyjnymi pochodnymi węglowodorów, w których wodór podstawiony jest przez grupę hydroksylową (wodorotlenową). Alkohole można uważać za organiczne pochodne wody H-O-H, w której jeden z atomów wodoru został zastąpiony rodnikiem organicznym R-OH. Jednofunkcyjne pochodne węglowodorów są to pochodne węglowodorów zawierające jeden rodzaj grup funkcyjnych, ale nie wyklucza to, że w danym związku ta sama grupa może powtarzać się dwa lub więcej razy. Grupa funkcyjna to atom lub grupa atomów nadająca cząsteczce związku organicznego specyficzne właściwości chemiczne.

24. Szereg homologiczny alkoholi Alkohole, podobnie jak węglowodory, tworzą szeregi homologiczne. Najbardziej rozpowszechnione alifatyczne alkohole jednowodorotlenowe (monohydroksylowe) tworzą szereg homologiczny o wzorze ogólnym. Pochodne alkanów nazywa się alkanolami, a alkenów - alkenolami.

25. Podział alkoholi alifatycznych

26. Rzędowość alkoholi W łańcuchu węglowym rozróżnić można atomy węgla pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowe.Zależnie od tego, z którym z tych atomów węgla związana jest grupa –OH, rozróżniamy alkohole I-szo-(1o), II –go-(2o) i III-ciorzędowe(3o).

27. Alkohole nasycone i nienasycone • Alkohole nasycone to alkohole w których łańcuchach węglowych występują tylko pojedyncze wiązania pomiędzy atomami węgla.Grupy hydroksylowe są przyłączone do nasyconych atomów węgla o hybrydyzacji sp3. • Alkohole nienasycone można podzielić na dwie grupy: • alkohole zwane enolami, w których cząsteczkach grupa hydroksylowa połączona jest z atomem węgla o wiązaniu nienasyconym i hybrydyzacji sp2. • Alkohole zawierające w cząsteczkach wiązania wielokrotne, ale oddzielone od grupy hydroksylowej atomami węgla o hybrydyzacji sp3 H2C=CHCH2CH2OH Właściwości wielokrotnych wiązań i grupy hydroksylowej ujawniają się niezależnie od siebie (wyjątki: alkohol allilowy, alkohol propargilowy).

28. Alkohole wielowodorotlenowe (polihydroksylowe) Alkohole mające dwie lub więcej grup wodorotlenowych -OH przyłączonych do różnych atomów węgla. W zależności od liczby grup -OH, dzielimy je na diole, triole itd.

29. Nazewnictwo systematyczne • Nazwę alkoholu tworzy się przez dodanie do nazwy odpowiedniego węglowodoru końcówki –ol. • Najpierw należy wybrać główny łańcuch węglowy, który musi spełniać następujące warunki: - jest to najdłuższy łańcuch zawierający atom węgla połączony z grupą –OH - atomy C w tym łańcuchu ponumerowane są tak, aby atom C połączony z grupą –OH miał jak najmniejszy numer. • Numer atomu węgla połączonego z grupą -OH podaje się w nazwie bezpośrednio przed przedrostkiem –ol Przykłady

30. Jeżeli grup -OH jest więcej jak jedna to w nazwie podajemy liczebnik pochodzenia greckiego (di, tri) • Alkohole zawierające w cząsteczce dwie grupy wodorotlenowe nazywane są ogólnie diolami (dawniej glikolami),zaś alkohole zawierające w cząsteczce trzy grupy wodorotlenowe nazywane są triolami. • W wypadku alkoholi zawierających wiązania wielokrotne (podwójne lub potrójne) pierwszeństwo w numeracji łańcucha ma grupa –OH. Nazwy zwyczajowe Nazwy zwyczajowe alkoholi składają się z nazwy grupy alkilowej związanej z grupą –OH w cząsteczce, poprzedzonej wyrazem „alkohol” (dotyczy prostszych alkoholi).

31. 2-etylo Przykładowe ustalanie nazwy alkoholu • Wybieramy łańcuch główny i numerujemy atomy CUwaga: Najdłuższy łańcuch węglowy nie jest łańcuchem głównym, gdyż nie zawiera grupy -OH 2. Określamy położenie grupy –OH i potrójnego wiązania (but-3-yn-1-ol) 3. Podajemy nazwy i położenie podstawników 4. Pełna nazwa związku: 2-etylobut-3-yn-1-ol

32. H R - C=O ALDEHYDY Zbudowane z rodnika i grupy aldehydowej -CHO Nazwa alkdehydu ma końcówkę -al

33. R C=O KETONY R Zbudowane z dwóch rodników i grupy ketonowej (karbonylowej) =C=O Nazwa alkoholu ma końcówkę -on

34. R - COOH KWASY KARBOKSYKOWE Zbudowane z rodnika i grupy karboksylowej --COOH OH R - C O

35. AMINY Powstają przez zastąpienie atomów wodoru w cząsteczce amoniaku rodnikami (grupami alkilowymi lub arylowymi) Rzędowość amin CH3NH2 CH3NHCH3 N(CH3)3 metyloamina dimetyloamina trimetyloamina pierwszorzędowa drugorzędowa trzeciorzędowa

36. Węglowodory aromatyczne Związki cykliczne o wiązaniach pośrednich między pojedynczym a podwójnym (0,139 nm) Najprostszy związek: benzen lepiej

37. Pochodne węglowodorów aromatycznych X X = rodniki alkilowe : alkilobenzen (np.metylobenzen czyli toluen) X = grupa nitrowa -NO2 : nitrobenzen X = grupa halogenowa, np.. Cl: chlorobenzen

38. 2 podstawniki w pierścieniu aromatycznym orto meta para

39. Nazwij te związki organiczne CH3 HC -CH3 CH3 - CH - CH2 - CH2 -CH-CH3 CH3 2,5,6-trimetyloheptan

40. Nazwij te związki organiczne CH3 CH3 - CH2 - CH2 - CH2 -CH-CH2 -CH2 - CH - CH3 CH2 CH2 - CH2 - CH3 2-metylo-5-butylononan