Dr Anna Gajdzica KOMPETENCJE NAUCZYCIELA W WYBRANYCH NURTACH I KONCEPCJACH KSZTALCENIA

1. dr Anna GajdzicaKOMPETENCJE NAUCZYCIELA W WYBRANYCH NURTACH I KONCEPCJACH KSZTALCENIA Wyklad I: Kompetencje, funkcje i rola zawodowa � wyjasnienia terminologiczne

2. Cwiczenia: 8 godz. Wyklady: 4 godz.Forma zaliczenia przedmiotu: obecnosc (90%) oraz aktywnosc na zajeciach. Zaliczenie z ocena. I. Cele zajec Zapoznanie z podstawowymi zagadnieniami zwiazanymi z problematyka kompetencji nauczycieli. Ksztalcenie umiejetnosci charakteryzowania wybranych koncepcji i nurt�w ksztalcenia w odniesieniu do sytuacji i kompetencji nauczyciela. Wdrozenie do umiejetnosci rozpoznawania kompetencji zwiazanych z realizacja okreslonych koncepcji pedagogicznych II. Tresci programowe wyklad�w Prezentacja podstawowych pojec: kompetencje, kwalifikacje, rola zawodowa. Przemiany funkcji szkoly i oczekiwan spolecznych stawianych przed szkola jako organizacja w kontekscie zmian kompetencji nauczycieli. Ksztalcenie i doskonalenie zawodowe pedagog�w. Rozw�j tw�rczy nauczyciela III. Tresci programowe cwiczen Wybrane zmiany spoleczne, technologiczne i gospodarcze warunkujace zmiany w kompetencjach nauczycieli. Charakterystyka wybranych nurt�w i koncepcji pedagogicznych w odniesieniu do roli, sytuacji i wymaganych kompetencji nauczycieli � om�wienie temat�w i prezentacja przygotowanych prac (szkola herbertowska, wybrane koncepcje Nowego Wychowania, wsp�lczesne szkoly alternatywne). Rozszerzanie kompetencji pedagogicznych

3. Wyklad I: Kompetencje, funkcje i rola zawodowa � wyjasnienia terminologiczne Pedagog to ktos, kto prowadzi czlowieka do pelni rozwoju, kto przewodzi wsr�d zawilosci sciezek zyciowych i nieustannych wybor�w, kto umie madrze doradzic lub odradzic, kto troszczy sie o to, aby inni ludzie, aby kazdy czlowiek nie stawal sie biernym tworzywem dziej�w i wielkich mocy politycznych, lecz byl samodzielnym podmiotem, sprawca wlasnego losu i wsp�ltw�rca pomyslnosci spoleczenstwa� (Z. Kwiecinski, 1998, Zmienic ksztalcenie nauczycieli [w:] A. Siemak-Tylikowska H. Kwiatkowska, S. M. Kwiatkowski (red.), Edukacja nauczycielska w perspektywie wymagan zmieniajacego sie swiata, Zak, Warszawa. s. 15).

4. Plan wykladu: Najistotniejsze dylematy zwiazane z zawodem nauczyciela Wyjasnienia terminologiczne podstawowych pojec Funkcje oswiaty Kompetencje pedagogiczne

5. Ideal nauczyciela � majacy dawac odpowiedz na pytania jak powinien byc przygotowany i co powinno charakteryzowac wzorowego nauczyciela-wychowawce.

6. Koncepcja reformy powinna dostarczac odpowiedzi na dwa zasadnicze pytania: Jakie zmiany w czynnosciach nauczycieli (pracownik�w systemu edukacji) sa pozadane? Jakie zmiany w zewnetrznych warunkach pracy nauczycieli sa niezbedne ku temu?

7. Funkcje szkoly i nauczycieli Pojecie funkcja jest miedzy innymi przedstawione jako: �dzialanie, funkcjonowanie, rola� (Slownik wyraz�w obcych (1997). PWN, Warszawa), jako �og�l czynnosci bedacych przejawami zycia organicznego, fizycznego lub spolecznego� (Didier J. (1992), Slownik filozofii, Ksiaznica, Katowice), czy na przyklad �og�l operacji wzajemnie od siebie uzaleznionych� (Sillamy N. (1994), Slownik psychologii, Ksiaznica, Katowice.). Dany uczestnik zespolu pelni z kolei, zdaniem T. Kotarbinskiego, swa funkcje, gdy wykonuje okreslona, powtarzajaca sie czynnosc, scharakteryzowana przez rodzaj znaczenia jej dla celu jednoczacego czynnosci uczestnik�w tego zespolu (Kotarbinski T. (1973), Traktat o dobrej robocie, Ossolineum, Wroclaw).

8. Funkcje szkoly i nauczycieli Pojecie funkcja jest miedzy innymi przedstawione jako: �dzialanie, funkcjonowanie, rola� (Slownik wyraz�w obcych (1997), PWN, Warszawa), jako �og�l czynnosci bedacych przejawami zycia organicznego, fizycznego lub spolecznego� (Didier J. (1992), Slownik filozofii, Ksiaznica, Katowice), czy na przyklad �og�l operacji wzajemnie od siebie uzaleznionych� (Sillamy N. (1994), Slownik psychologii, Ksiaznica, Katowice.). Dany uczestnik zespolu pelni z kolei, zdaniem T. Kotarbinskiego, swa funkcje, gdy wykonuje okreslona, powtarzajaca sie czynnosc, scharakteryzowana przez rodzaj znaczenia jej dla celu jednoczacego czynnosci uczestnik�w tego zespolu (Kotarbinski T. (1973), Traktat o dobrej robocie, Ossolineum, Wroclaw).

9. Podzial funkcji moze byc dokonany miedzy innymi ze wzgledu na: hierarchie realizowanych zadan (podstawowe i pomocnicze), etap organizacji dzialan (przygotowawcze, realizacyjne i kontrolne), lub tez z punktu widzenia zadan kierownictwa (planowania, organizowania, zarzadzania, koordynowania, kontrolowania oraz w odniesieniu do personelu � wychowawcze) (Pszczolowski T. (1978), Mala encyklopedia prakseologii i teorii organizacji, Ossolineum, Wroclaw.).

10. Najwczesniej, intuicyjnie zostaly okreslone: Funkcja og�lnospoleczna, przejawiajaca sie w budzeniu swiadomosci narodowej, spo�lecznej i politycznej dotyczy dzialalnosci r�znych ludzi, towarzystw na rzecz ludnosci. Funkcja podstawowa (wlasciwa), przeja�wiajaca sie w organizacji warunk�w uzyskiwa�nia wyksztalcenia (gl�wnie umyslowego, dzis dodajemy - duchowego), czesciowo intencjonalnie, czesciowo intuicyjnie. Funkcja kompensacyjna, pojawiajaca sie intuicyjnie, ale takze intencjonalnie, okresowo, w wyniku szczeg�lnego zapotrzebowania, pole�ga na upowszechnianiu wyksztalcenia elemen�tarnego wsr�d ludzi, kt�rzy z r�znych powo�d�w nie osiagneli go w odpowiednim dla siebie czasie rozwojowym, likwidacja analfabetyzmu wt�rnego, analfabetyzmu cywilizacyjnego. Funkcja dydaktyczna, skoncentrowana na ksztalceniu w szkole, przez programy kompu�terowe, programy telewizji edukacyjnej, poja�wila sie w XIX wraz z opisem homo educantius

11. S. Woloszyn na podstawie raport�w miedzynarodowych i krajowych podkreslal, ze �szkola przyszlosci�, chcac sprostac potrzebom zycia powinna nasilic, poszerzyc i wzmocnic swoje podstawowe funkcje wewnatrzszkolne w stosunku do mlodziezy. Wsr�d nich wskazywal: funkcje wychowawcze funkcje dydaktyczne funkcje edukacyjno-kulturalne

12. Wazna funkcja jest zatem prowadzenie czlowieka, spoleczenstwa ku poglebionemu zrozumieniu swiata i wlasnego miejsca w nim. Inna pelniona przez wsp�lczesna oswiate jest og�lna funkcja przygotowujaca ludzi do spotkania z przyszloscia, kt�ra jest w tym ujeciu elementem wsp�ltworzacym jej obraz. Z kolei cywilizacja industrialna i postindustrialna spowodowala koniecznosc kreowania funkcji zwiazanej ze wspieraniem niezaleznosci/tozsamosci narodowej.

13. Ze wzgledu na procesy globalizacji oswiata powinna pelnic funkcje integracyjna wobec cel�w edukacyjnych, kt�re powinny byc przystosowane do specyficznych warunk�w srodowiskowych. Cecha charakterystyczna obecnych czas�w jest zmiana, kt�ra prowadzi do koniecznosci modernizowania wychowania, ksztalcenia i upowszechniania kultury. W takiej sytuacji oswiata pelni funkcje innowacyjna.

14. Pochodna funkcji przypisywanych oswiacie sa zadania stawiane przed szkola i pedagogami. Model zadan nauczycielskich B. Kwiatkowskiej-Kowal i S. Slomkiewicza, uwzglednia zadania aktualne i perspektywiczne: rozwijanie samodzielnosci uczni�w; pobudzanie ich aktywnosci poznawczej i praktycznej; rozwijanie systemu wartosci; stwarzanie szansy pelnego wykorzystania mozliwosci psychicznych uczni�w; rozwijanie zainteresowan; zapewnienie wsp�ludzialu w pracy pedagogicznej srodowiska; usuwanie mikroefekt�w; formulowanie plan�w zyciowych i zawodowych uczni�w.

15. Kompetencje nauczycieli Kompetencje sa to cechy podmiotu dzialania zrelatywizowane do sprawnego wykonywania okreslonego czynu. Oznacza to wiec spelnianie funkcji w organizacji (T. Pszczolowski, 1978). Jeszcze do niedawna pojecie kompetencje pedagogiczne nie bylo uzywane. Pierwotnie bowiem wypowiadano sie przede wszystkim na temat kwalifikacji zawodowych nauczycieli. Z pojeciem kwalifikacja wiaze sie czynnosc kwalifikowania, czyli okreslania jakosci.

16. Kompetencje zawodowe nauczycieli sa scisle zwiazane zar�wno z filozofia wychowania, przyrostem wiedzy i srodk�w informacji oraz celami edukacji, jak i sa konsekwencja zmian zachodzacych w otoczeniu szkoly jako instytucji. Jest to zbi�r zawodowych umiejetnosci i dyspozycji, w jakie powinien byc pedagog wyposazony, aby m�gl efektywnie wykonywac swoja prace. (Prucha J., Walterov� E., Mare� J. (2003), Pedagogick� slovnik, Port�l, Praha)

17. Na posiedzeniu Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN w dniu 13 listopada 1997 roku poswieconym wymaganiom w zakresie wyksztalcenia zawodowego nauczycieli przyjeto projekt zestawu standard�w kompetencji zawodowych. Tworza go standardy:

18. Prakseologiczne � wyrazaja sie skutecznoscia nauczy�ciela w planowaniu, organizowaniu, kontroli i oceny proces�w edukacyj�nych. Komunikacyjne � kompetencje komunikacyjne nauczyciela wyrazaja sie skutecznos�cia zachowan jezykowych w sytuacjach edukacyjnych. Kompetencje wsp�ldzialania manifestuja sie skutecznoscia zacho�wan prospolecznych i sprawnoscia dzialan integracyjnych nauczyciela. Nauczyciel, kt�ry legitymuje sie kompetencjami kreatywnymi wyr�znia sie innowacyjnoscia i niestandardowoscia dzialan. Kompetencje informatyczne wyrazaja sie sprawnym korzystaniem z nowoczesnych zr�del informacji. O nauczycielu m�wimy, ze nie sa mu obce kompetencje moralne w�wczas, gdy: posiada zdolnosc do poglebionej refleksji moralnej przy ocenie dowolnego czynu etycznego;

19. Zdaniem A. Paclawskiej w literaturze ostatnich lat dominuja dwa podejscia do kompetencji. Moga byc one traktowane jako: element nowo wyodrebnionej struktury opisu procesu edukacyjnego dynamiczna forma samowiedzy nauczyciela, kt�ra mediuje miedzy potrzebami dostosowawczymi, jakie perspektywa zmiany spolecznej projektuje dla ucznia, a odpowiednia, funkcjonalna zdolnoscia nauczyciela do ksztaltowania umiejetnosci, kreacji wartosci i norm, kt�re reguluja zar�wno sytuacje szkolna, edukacyjna, jak i spoleczna

20. W sklad wyr�znionej przez R. Ossowskiego struktury kompetencji zawodowych nauczyciela wchodza kompetencje: przedmiotowe; metodyczne; wychowawcze.

21. S. Dylak analizujac kompetencje nauczycieli wskazuje na trzy podstawowe grupy, kt�re sa pochodna traktowania pedagoga jako animatora procesu ksztalcenia, osoby kreatywnej: bazowe, konieczne, pozadane.

22. W kontekscie podejmowanych coraz czesciej rozwazan na temat oceny szkolnej warto zwr�cic uwage na niezbedne kompetencje nauczycieli w zakresie oceniania szkolnego. Nauczyciele powinni umiec: wybierac metody sprawdzania i oceniania osiagniec uczni�w stosownie do decyzji dydaktycznych, jakie maja byc podjete. tworzyc metody sprawdzania i oceniania osiagniec uczni�w stosownie do decyzji dydaktycznych, jakie maja byc podjete. tworzyc metody sprawdzania i oceniania osiagniec uczni�w oraz punktowac i interpretowac wyniki stosowania tych metod.

23. wykorzystac wyniki sprawdzania i oceniania osiagniec uczni�w do podejmowania decyzji zar�wno o pojedynczych uczniach, jak i programie ksztalcenia, doborze metod itd. wykorzystac wyniki sprawdzania i oceniania osiagniec uczni�w do budowania trafnych procedur stawiania stopni szkolnych uczniom. komunikowac wyniki sprawdzania i oceniania zar�wno uczniom, jak ich rodzicom, innym pedagogom. rozpoznawac nieetyczne i niewlasciwe metody zdobywania i wykorzystywania informacji o osiagnieciach uczni�w (Niemierko B. Pomiar wynik�w ksztalcenia. Warszawa: WSiP, 1999).