Is jouw gewicht goud waard?

2. Is jouw gewicht goud waard? Lily Fredrix, NW

3. OU-cursus Gezondheid in perspectief

4. Gewicht in de media • Volkskrant Steeds meer kinderen met (ernstig) overgewicht… Sporters neigen naar anorexia nervosa om te kunnen deelnemen in bepaalde gewichtsklassen... Eén op de vier patiënten in ziekenhuizen is ondervoed......

5. Gewicht in de wetenschap • Wetenschappelijke tijdschriften: Obesity Research, Clinical Nutrition • Congressen (inter)nationaal • Talrijke websites: Kenniscentrum Overgewicht Wat zegt nu de wetenschap?

6. Waaruit bestaat ons lichaamsgewicht? • vetmassa en vetvrije massa (water, eiwitten, mineralen en glycogeen) • Man, 40 j, 74.1 kg: 15 kg vet 12.8 kg eiwit 4.2 kg mineralen en glycogeen 42.1 kg water

7. Lichaamsgewicht is afhankelijk van • Geslacht • Genetische factoren • Voeding • Lichamelijke activiteit

8. Lichaamsvet en leeftijd bij mannen en vrouwen

9. Hoe constant is nu ons gewicht?

10. Schommelingen in gewicht:over een dag

11. Schommelingen in gewicht:over weken

12. Schommelingen in gewicht:over een jaar

13. Schommelingen in gewicht:over jaren

14. Gewichtsveranderingen • Stoppen met roken • Lijnen • Ouder worden • Zwangerschap • Ziekte

15. Wat is een (on)gezond gewicht? • Body Mass Index (BMI) Gewicht (kg)/Lengte2 (in m) <18.5 ondergewicht 18.5-25 gezond gewicht >25 overgewicht >30 obesitas

16. Overgewicht = te veel vet • BMI houdt geen rekening met verdeling vet- en spierweefsel • BMI houdt geen rekening met vetverdeling • BMI niet geschikt voor kinderen en voor ouderen

17. Diabetes mellitus type 2 Hart- en vaatziekten Aandoeningen van het bewegingsstelsel Enkele soorten kanker Aandoeningen van de ademhalingsorganen Ziekten die samenhangen met (ernstig) overgewicht

18. Lichamelijke klachten bij ondergewicht • Uitputting en lage lichaamstemperatuur • Lage bloeddruk, trage hartslag, hartritmestoornissen • Botontkalking • Maag- en darmklachten • Geen menstruatie

19. Terugdringen van ernstig overgewicht Beperken van gezondheidsverlies • Minder sterfgevallen • Minder ziektegevallen Beperken van kosten • Ziekte en arbeidsongeschiktheid • Gezondheidszorg

20. Hoe ontstaat overgewicht? • Constant gewicht energie-inname= energiegebruik • Overgewicht energie-inname> energiegebruik • Ondergewicht energie-inname< energiegebruik

21. Energie-inname (EI): alles wat we eten en drinken

22. Meting van energie-inname Voedselconsumptie van een individu • 24h-recall/diet history • dietary record • dubbele portie methode Hoelang? • Om een goede schatting te maken van iemands EI (binnen 10% nauwkeurig) zouden maar liefst 31 opschrijfdagen nodig zijn!!!

23. Hoeveel energie levert de voeding? Nutriënten • Koolhydraten 16 kJ/gram • Eiwitten 16 kJ/gram • Vetten 37 kJ/gram • Alcohol 29 kJ/gram Voedingsmiddelentabel/computer

24. Eten en drinken: hoeveel hebben we nodig?

25. Eten en drinken: wat hebben we nodig?

26. Gezonde voeding: Schijf van vijf • Eet gevarieerd • Niet te veel en beweeg • Minder verzadigd vet • Veel groente, fruit en brood • Veilig

27. Energiegebruik (EE) in rust (60-70%) REE voor voedselverwerking (10%) DEE voor lichamelijke activiteit (20-30%) AEE

28. Meting van het energiegebruik Voor de verbranding van nutriënten is zuurstof (O2) nodig en er komt koolstofdioxide (CO2) vrij. Hieruit kan het energiegebruik berekend worden met de formule: EE (kJ) = 16.2 x O2 (liter) + 5.0 x CO2 (liter)

29. Meting van energiegebruik • REE en DEE: bijv. met ventilated hood • 24EE: bijv. met respiratiekamers of dubbel gelabeld water (2H218O) Metingen van het energiegebruik op deze manier zijn valide en nauwkeurig

30. REE: ventilated hood

31. Lichamelijke activiteit: hoeveel moeten we bewegen? • Bewegen is meer dan sporten! • Bewegen is bijvoorbeeld ook fietsen, wandelen, tuinieren, huishoudelijk werk • Nederlandse Norm Gezond Bewegen

32. Meten van energiebalans in de praktijk • computerprogramma Body Weight (Food Intake and Energy Expenditure, Aarde, mens en milieu) • eetmeter en activiteitenmeter (gemiddeld over een dag) de energie-inname wordt onderschat: ‘je onderschat wat je eet’ het energiegebruik wordt overschat: ‘je overschat wat je doet’

33. Meten van energiebalans in onderzoek • N=37 dunne en dikke mensen • EI 7-daagse opschrijfmethode, EE dubbel gelabeld water • Conclusie: zelfgerapporteerde voedselinname onderschat de energiebehoefte van een individu

34. Prevalentie matig en ernstig overgewicht: Nederland

35. Ernstig overgewicht: trend 1981-2006

36. Overgewicht: erfelijke factoren

37. Geografische verschillen: Nederland

38. Geografische verschillen: Nederland vs de rest van de wereld

39. Preventie van overgewicht • Overgewicht is een speerpunt van beleid • 2005 Convenant Overgewicht: afspraak tussen partijen die gezamenlijk overgewicht willen aanpakken • partijen: levensmiddelenindustrie, horeca, werkgevers, zorgverzekeraars, sportorganisaties • actieplan ‘energie in balans’ • doel in 2010: ‘het aantal volwassenen met overgewicht groeit niet verder, het aantal kinderen met overgewicht vermindert’

40. Behandeling:Het beste dieet om af te vallen is nog altijd een gezonde, gevarieerde, energiearme voeding en veel beweging • Gewichtsvermindering 5-15% verkleint de gezondheidsrisico’s • Gewichtshandhaving • Bewegen!

41. Verantwoord afvallen (Voedingscentrum) • een gemiddeld gewichtsverlies van een halve tot een kilo per week • een gevarieerd eetpatroon met een beperkte hoeveelheid energie • het beperken van de hoeveelheid vet • matig zijn met voedingsmiddelen waaraan suiker is toegevoegd • het drinken van alcohol beperken • rustig eten en regelmaat aanbrengen in het eetpatroon • meer bewegen

42. Van overgewicht naar ondergewicht Ondervoeding bij kanker

43. Ondervoeding in de gezondheidszorg Landelijke Prevalentiemeting Zorgproblemen: • één op de vier patiënten is ondervoed • oudere patiënten • meer ziektebeelden • kanker en dementie Discussie over definitie ondervoeding • gewicht(sverlies)/BMI

44. Ondervoeding (ondergewicht) bij kanker • Gewichtsverlies bij kanker is een bekend probleem • Gewichtsverlies is afhankelijk van tumortype AZM longkanker: 60% gewichtsverlies, waarvan 30% gewichtsverlies van 10% of meer • Gevolgen van gewichtsverlies: kwaliteit van leven overleving behandeling

45. Ondervoeding (ondergewicht) bij kanker • Gewichtsverlies van een gezond persoon: 75% vetmassa en 25% vetvrije massa • Gewichtsverlies van een kankerpatiënt: 50% vetmassa en 50% vetvrije massa (skeletspieren)

46. Ondervoeding (ondergewicht) bij kankerGewichtsverlies is het gevolg van een negatieve energiebalans • Constant gewicht energie-inname= energiegebruik • Overgewicht energie-inname> energiegebruik • Ondergewicht energie-inname< energiegebruik

47. Ondervoeding (ondergewicht) bij kanker • Anorexia: verandering in smaak- en reukwaarneming verminderde voedselopname klinische factoren: obstructie, therapie, angst... • AZM longkanker: lagere EI bij gewichtsverlies van 10% of meer

48. Energiegebruik (cross-sectionele studies) REE onveranderd bij maag- en dikke darm REE verhoogd bij pancreas en long REE aan bed Ondervoeding (ondergewicht) bij kanker

49. Ondervoeding (ondergewicht) bij kanker Gemeten REE wordt vaak vergeleken met de normaalwaarde berekend volgens de Harris Benedict formule: • Mannen: REE (kcal)=66 + (13,7 x G) + (5,0 x H) - (6,8 x L) • Vrouwen: REE (kcal)=655 + (9,6 x G) + (1,85 x H) - (4,7 x L)G = lichaamsgewicht (kg); H = lichaamslengte (cm); L = leeftijd (jaren)

50. Ondervoeding (ondergewicht) bij kanker AZM longkanker (n=100): • 30% gewichtsverlies van 10% of meer • 74% een verhoogde REE>110%HB • Lagere EI bij patiënten met gewichtsverlies dan in gewichtsstabiele groep: 7862 kJ vs 9119 kJ Conclusie: • zowel een verhoogde REE als een verminderde EI dragen bij aan het gewichtsverlies bij longkankerpatiënten