II Regionalna Konferencja Ewaluacyjna – Rzeszów 2009

1. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE II Regionalna Konferencja Ewaluacyjna – Rzeszów 2009 Zastosowanie modeli makroekonomicznych w ewaluacji – polskie doświadczenia Dr Krzysztof Piech – Instytut Wiedzy i Innowacji 16 października 2009 r.

2. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Struktura prezentacji • Modele makroekonomiczne – wprowadzenie • Modele makroekonomiczne stosowane w ewaluacji w Polsce • Wybrane wyniki prognozowania makroekonomicznego w Polsce • Ewaluacja wykorzystania funduszy unijnych za pomocą regionalnego modelu HERMIN – przykład województwa podkarpackiego

3. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Modele makroekonomiczne – wprowadzenie

4. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Modele makroekonomiczne – do czego służą? • Generalnie, do wspierania podejmowania decyzji gospodarczych przez władze kraju. • W tym celu modele te stosowane są do: • prognozowania makroekonomicznego, • symulacji wariantów decyzji (ewaluacja ex-ante). • Modele te są również konstruowane do celów naukowych.

5. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Prognozowanie a ewaluacja projektów publicznych • Po co są ewaluacje? Co może być ewaluowane? • Prognozowanie a ewaluacja: • Przede wszystkim sfera wskaźników, także ocena oddziaływania. • Wartości docelowe wskaźników mogą być ustalane za pomocą modelu. Podobnie może być szacowana skala oddziaływania programu na zmiany społeczno-gospodarcze. • Model ekonomiczny powinien umożliwić podanie efektów netto i brutto danego programu publicznego, tj. podać wyniki dla dwóch scenariuszy: co by się działo bez oraz z interwencją.

6. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Prognozowanie a ewaluacja • Komisja Europejska: każdy kraj członkowski zobowiązany do przeprowadzania ewaluacji programów operacyjnych. • Jednym z narzędzi ewaluacji są modele makroekonomiczne. Zgodnie z wytycznymi Komisji, powinny one umożliwiać przeprowadzanie symulacji rozwoju gospodarki z oraz bez oddziaływania funduszy unijnych.

7. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Prognozowanie a ewaluacja • Model powinien zawierać zarówno stronę popytową, jak i podażową, przy czym w zakresie tej ostatniej, powinno być możliwe dokonanie oszacowania wpływu na infrastrukturę, kapitał ludzki, inwestycje (wg wytycznych z sierpnia 2006 r. – również na B+R). • Tak skonstruowanym modelem jest model HERMIN.

8. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Ośrodki prognostyczne w Polsce: • instytucje rządowe (Ministerstwo Finansów, Ministerstwo Gospodarki, Narodowy Bank Polski –własne modele), • niezależne instytuty (Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Niezależny Ośrodek Badań Ekonomicznych) • jednostki badawczo-rozwojowe (Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego), • uczelnie wyższe (Uniwersytet Łódzki) i • spółki (Wrocławska Agencja Rozwoju Regionalnego), • banki (np. PKO BP), • publicyści (np. Marek Misiak), analitycy finansowi.

9. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Prognozy makroekonomiczne w Polsce i ich trafność • Wg M. Borowskiego, w l. 1999-2006: • na pierwszym miejscu wśród jednostek prognozujących uplasował się CASE, zaś na drugim – Marek Misiak. • Najsłabsze prognozy podawały: ośrodek łódzki oraz Ministerstwo Finansów. • Żaden z modeli nie uwzględniał mechanizmów cyklu koniunkturalnego: nie przewidziano recesji w latach 2001-02, a także wejścia na ścieżkę wzrostu w latach 2003-04, nie mówiąc o aktualnym spowolnieniu gospodarczym. • Wyjątkiem w zakresie mechanizmów cyklicznych są modele IKiCHZ oraz IBS (oraz próby IWI).

10. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Modele makroekonomiczne stosowane w ewaluacji w Polsce

11. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Ośrodki modelujące gospodarkę • Modele stosowane dotąd w Polsce do ewaluacji makroekonomicznej: • model IKiCHZ • HERMIN (WARR), • MaMoR2 (IBnGR), • trzy modele Instytutu Badań Strukturalnych. • Ponadto, modele makroekonomiczne w Polsce posiadają: • ministerstwo finansów, • Narodowy Bank Polski (trzy modele), • ministerstwo gospodarki, • Uniwersytet Łódzki (prof. Welfe), • Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, • Niezależny Ośrodek Badań Ekonomicznych (prof. W. Orłowski). • Modele te nie są rozszerzone o komponenty regionalne.

12. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Model MaMoR2Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową(T. Kaczor)

13. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Wprowadzenie do modelu • Model typu CGE: model wyliczanej równowagi ogólnej (ang. Computable General Equilibrium). • Model uwzględniający współczesny dorobek ekonomii, np. są w nim trzy czynniki produkcji: praca, kapitał ludzki oraz rzeczowy. • „Czynniki te są łączone w procesie wytwórczym opisanym kombinacją funkcji o stałej elastyczności substytucji (ang. CES) w taki sposób, że obie formy kapitału traktowane są jako dobra komplementarne i tworzą swego rodzaju kapitał złożony, będący nakładem substytucyjnym wobec pracy. Taki mechanizm opisuje obserwowaną w nowoczesnych gospodarkach prawidłowość, że nakłady inwestycyjne sprzyjają zwiększeniu zatrudnienia osób o wysokich kwalifikacjach (tj. większym zasobie kapitału ludzkiego), natomiast mogą prowadzić do ograniczenia zatrudnienia niewykwalifikowanej siły roboczej.” T. Kaczor, Model MaMoR2. Informacje o konstrukcji i założeniach, Warszawa, listopad 2006, s. 5

14. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Model Instytutu Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego(obecnie: Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur)

15. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Wprowadzenie do modelu • Autorzy: model hybrydowy II generacji. • Model łączy: • „neoklasyczną teorię zapewniającą długookresową równowagę gospodarce, • z teorią nowokeynesowską, bazującą na zmianach popytu. • Takie połączenie powoduje nakładanie się na długookresową ścieżkę wzrostu, średniookresowych wahań koniunkturalnych.”

16. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Schemat modelu polskiej gospodarki służącego doweryfikacji diagnozy i prognozy makroekonomicznejStrona popytowa Źródło: W. Karpińska-Mizielińska, T. Smuga, W. Burzyński, P. Waźniewski, K. Barteczko, E. Duchnowska, J. Przystupa, A. Marzec, K. Marczewski, Ocena szacunkowa Narodowych strategicznych ram odniesienia 2007- 2013. Raport końcowy, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa, wrzesień 2006, s. 161.

17. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Schemat modelu polskiej gospodarki służącego doweryfikacji diagnozy i prognozy makroekonomicznejStrona podażowa Źródło: W. Karpińska-Mizielińska, T. Smuga, W. Burzyński, P. Waźniewski, K. Barteczko, E. Duchnowska, J. Przystupa, A. Marzec, K. Marczewski, Ocena szacunkowa Narodowych strategicznych ram odniesienia 2007- 2013. Raport końcowy, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa, wrzesień 2006, s. 161.

18. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Model HERMINdra Johna Bradley’a i WARR

19. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Wprowadzenie do modelu • Rozszerzanie UE – potrzeba narzędzi badających oddziaływanie funduszy UE • Na początku lat 80. powstał wielosektorowy model HERMES Komisji Europejskiej. • Model HERMIN to mniejsza wersja HERMES’a. Został stworzony w 1982 r. przez dra Johna Bradley’a i od tego czasu jest przez niego rozwijany. • Model przeznaczony dla nowych członków UE: radził sobie z krótkimi szeregami czasowymi (kalibracja) i z brakiem danych sektorowych.

20. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Konstrukcja modelu • Model HERMIN w swojej 4-sektorowej wersji (HPO4) składa się z czterech sektorów: • przemysłowego, • usług rynkowych, • rolnictwa, • usług publicznych (nie rynkowe). • Model tworzą trzy bloki strukturalne: • podażowy, • absorpcji, • dystrybucji przychodów.

21. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Konstrukcja modelu • Model zawiera 262 równania (w tym 162 nieliniowe), 406 zmiennych (w tym 257 zmiennych endogenicznych i 149 zmiennych egzogenicznych). Estymacja parametrów strukturalnych modelu jest dokonywana przy wykorzystaniu KMNK, zaś weryfikacja – przez „dopasowanie krzywej” (curve fitting). • Zmienne egzogeniczne w modelu HERMIN można podzielić na: • zewnętrzne: produkcja światowa, ceny światowe, kursy walutowe, stopy procentowe; • krajowe: wydatki publiczne, stawki podatkowe.

22. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Wybrane wyniki prognozowania makroekonomicznego w Polsce

23. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Scenariusze z 2002 r. (W. Orłowski):PKB na osobę, PPP, UE-15=100 Źródło: Bilans korzyści i kosztów przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Prezentacja wyników prac polskich ośrodków badawczych, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, kwiecień 2003, s. 48.

24. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Model Lejour, de Mooj i Nahuis • „PKB Polski w roku 2020 będzie większy o 8,7%, jeśli Polska stanie się członkiem UE, z czego: • 4,3% wynikać będzie z efektów unii celnej, • 5,8% ze zniesienia pozostałych barier w handlu w ramach jednolitego rynku • -1,45% wynikać będzie z przepływu siły roboczej.” Źródło: Bilans korzyści i kosztów przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Prezentacja wyników prac polskich ośrodków badawczych, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, kwiecień 2003, s. 49.

25. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Model Lejour, de Mooj i Nahuis • „PKB Polski w roku 2020 będzie większy o 8,7%, jeśli Polska stanie się członkiem UE, z czego: • 4,3% wynikać będzie z efektów unii celnej, • 5,8% ze zniesienia pozostałych barier w handlu w ramach jednolitego rynku • -1,45% wynikać będzie z przepływu siły roboczej.” Źródło: Bilans korzyści i kosztów przystąpienia Polski do Unii Europejskiej. Prezentacja wyników prac polskich ośrodków badawczych, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, kwiecień 2003, s. 49.

26. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Wybrane wyniki prognoz wzrostugospodarczego do 2013 r. (2006 r.=100)

27. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Prognozy PKB, Polska a UE-25, ceny stałe, 2007-2020, %, UE-25=100

28. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Wzrost gospodarczy Polski: bez i wraz z uwzględnieniem napływu środków unijnych do końca 2015 r. (w %) Uwagi: wzrost gospodarczy – wzrost realnego PKB w danym roku. Scenariusz bazowy – bez uwzględnienia napływu środków unijnych w ramach NPR 2004-06 i NSRO 2007-13. Źródło: Bukowski M., D. Pelle, W. Saj (2008), Wpływ funduszy unijnych na gospodarkę Polski w latach 2004-2020, Instytut Badań Strukturalnych, Warszawa, maj, s. 26, 28; Kaczor T., R. Socha (2008), Badanie wpływu Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006 oraz Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007-2013 na wybrane wskaźniki dokumentów strategicznych, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa, kwiecień, s. 39; Zaleski J., A. Wojtasiak-Terech, P. Tomaszewski, M. Zembaty, J. Bradley, Wpływ realizacji inwestycji finansowanych z funduszy unijnych na kształtowanie się głównych wskaźników dokumentów strategicznych – Narodowego Planu Rozwoju i Narodowej Strategii Spójności oraz innych wybranych wskaźników makroekonomicznych na poziomie krajowym i regionalnym za pomocą modelu krajowego i modeli regionalnych HERMIN, Wrocławska Agencja Rozwoju Regionalnego, Wrocław, 5 maja 2008: 23-24 oraz obliczenia własne na ich podstawie.

29. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Oddziaływanie funduszy unijnych na wzrost gospodarczy (w p.p.) Uwagi: wzrost gospodarczy – wzrost realnego PKB w danym roku. Scenariusz bazowy – bez uwzględnienia napływu środków unijnych w ramach NPR 2004-06 i NSRO 2007-13. Źródło: Bukowski M., D. Pelle, W. Saj (2008), Wpływ funduszy unijnych na gospodarkę Polski w latach 2004-2020, Instytut Badań Strukturalnych, Warszawa, maj, s. 26, 28; Kaczor T., R. Socha (2008), Badanie wpływu Narodowego Planu Rozwoju 2004-2006 oraz Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia 2007-2013 na wybrane wskaźniki dokumentów strategicznych, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa, kwiecień, s. 39; Zaleski J., A. Wojtasiak-Terech, P. Tomaszewski, M. Zembaty, J. Bradley, Wpływ realizacji inwestycji finansowanych z funduszy unijnych na kształtowanie się głównych wskaźników dokumentów strategicznych – Narodowego Planu Rozwoju i Narodowej Strategii Spójności oraz innych wybranych wskaźników makroekonomicznych na poziomie krajowym i regionalnym za pomocą modelu krajowego i modeli regionalnych HERMIN, Wrocławska Agencja Rozwoju Regionalnego, Wrocław, 5 maja 2008: 23-24 oraz obliczenia własne na ich podstawie.

30. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Ewaluacja wykorzystania funduszy unijnych za pomocą regionalnego modelu HERMIN – przykład województwa podkarpackiego

31. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Struktura • Aktualizacja danych – regionalnych • Aktualizacja danych – krajowych • Przetwarzanie danych • Kalibracja równań modelu • Scenariusz bazowy i modyfikacje • Modelowanie oddziaływania funduszy

32. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Aktualizacja danych – regionalnych • Źródło: głównie Bank Danych Regionalnych GUS – pliki HERMIN, dane krajowe GUS • Dostosowanie bazy danych do potrzeb województwa podkarpackiego • Konieczność przeliczania danych (zmiany metodologii GUS a potrzeby estymacji), a także ekstrapolacji szeregów czasowych. • Problemy z danymi nt. finansów regionalnych.

33. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Aktualizacja danych – krajowych • Źródła: GUS: wiele różnych roczników, też Bank Danych Regionalnych GUS, NBP, Ministerstwo Finansów, ZUS, dane z zagranicznych źródeł (Eurostat) i opracowań • Olbrzymi problem: dane nt. finansów publicznych (zmiana metodologii) oraz dane dot. bilansu płatniczego. • Problemy z danymi wynikające ze zmian metodologii, licznych korekt wyników obliczeń poprzednich lat.

34. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Przetwarzanie danych • Liczne „pułapki” związane m.in. z: • zawieszaniem się oprogramowania (bez podania komunikatu o przyczynach), • zakresem czasowym danych i zmianami ich formatu przez programy (pliki wsadowe TSP), • lakonicznością opisów w „podręcznikach” do modelu HERMIN. • Uzyskane wyniki zweryfikowano pod kątem „realności” uzyskanych wyników.

35. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Kalibracja równań modelu • Niska jakość oszacowań niektórych równań, czy poszczególnych parametrów (brak możliwość zmiany tego bez poważniejszych ingerencji w strukturę modelu). • Wątpliwości, co do postaci równań.

36. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Scenariusz bazowy • Konieczność „urealnienia” go o przewidywania dotyczące efektów polityki gospodarczej (np. pieniężnej) oraz o wprowadzenie „stylizowanego” cyklu koniunkturalnego. • Przeprowadzenie własnych obliczeń prognoz dotyczących kursu walutowego. • Wprowadzenie elementów B+R. • Zmiany wag w zakresie efektów zewnętrznych.

37. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Modelowanie oddziaływania funduszy • Zmiany wartości kwot finansowych. • Niskie oddziaływanie RPO WP w 2008 r. ze względu na niską kwotę (ok. 6 mln zł). • Ważniejsza kwestia: oddziaływanie Programu w kolejnych latach oraz trwałość jego efektów. • Problemy związane z modelem: niska odporność wyników na zmiany krajowej stopy bezrobocia, poprawiono równania deflatora i bezrobocia. • Wypłata płac osobom szkolonym w ramach RPO WP warunkiem koniecznym uzyskania oczekiwanych wyników.

38. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE PKB w cenach czynników wytwórczych „bez RPO WP” oraz „z RPO WP” w cenach stałych z 1995 r. (mld zł) oraz różnica między nimi (mld zł), 1996-2020

39. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Stopa wzrostu regionalnego PKB (%) „z RPO WP” i „bez RPO WP” (%) oraz różnica między nimi (p.p.), 1996-2020

40. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Stopa wzrostu regionalnego PKB (%) „z RPO WP” i „bez RPO WP” (%) oraz różnica między nimi (p.p.), 1996-2020

41. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Wartość dodana brutto w różnych sektorach (mln zł, ceny stałe z 1995 r.) „z RPO WP” i „bez RPO WP” oraz różnica między nimi (%), 1996-2020 Rolnictwo Przemysł Usługi rynkowe Usługi nierynkowe

42. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE PKB na osobę PPS województwa podkarpackiego w stosunku do PKB na osobę PPS Unii Europejskiej (UE-27=100) oraz Polski (PL=100), 2007-2020, wg scenariuszy „z RPO WP” i „bez RPO WP”

43. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Nakłady brutto na środki trwałe w cenach stałych z 1995 r. „bez RPO WP” oraz „z RPO WP” (mld zł) oraz różnica między nimi (%), 1996-2020

44. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Różnice w liczbie osób pracujących „z RPO WP” i „bez RPO WP” : ogółem oraz wg płci (w tys. osób), 2007-2020

45. WOJEWÓDZTWO PODKARPACKIE Dziękuję za uwagę "Projekt finansowany ze środków Unii Europejskiej z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podkarpackiego na lata 2007-2013"