Studia doktoranckie w Europie: ogólne trendy oraz przykład Politechniki Warszawskiej

1. Studia doktoranckie w Europie: ogólne trendy oraz przykład Politechniki Warszawskiej Andrzej Kraśniewski Konferencja UAM-FRSE, 25 lutego 2009 r.

2. część I Kształcenie młodych naukowców w kontekście tworzenia Europejskiej Przestrzeni Szkolnictwa Wyższego i Badań Naukowych

3. PLAN PREZENTACJI • Kształcenie młodych naukowców w dokumentach Procesu Bolońskiego • Zmiany na rynku pracy • Kształcenie młodych naukowców w Europie - stan obecny i trendy • Dylematy, problemy, zalecenia • Konkluzja

4. PLAN PREZENTACJI • Kształcenie młodych naukowców w dokumentach Procesu Bolońskiego • Zmiany na rynku pracy • Kształcenie młodych naukowców w Europie - stan obecny i trendy • Dylematy, problemy, zalecenia • Konkluzja

5. Proces Boloński Deklaracja Sorbońska 1998 Francja, Niemcy, W. Brytania, Włochy 29 państw Deklaracja Bolońska 1999 w tym Polska 33 państwa Komunikat Praski 2001 Proces Boloński 40 państw Komunikat Berliński 2003 w tym Rosja 45 państw Komunikat z Bergen 2005 w tym Ukraina Komunikat Londyński 46 państw 2007 2010: Europejska Przestrzeń Szkolnictwa Wyższego (EHEA)

6. Deklaracja Bolońska (1999) • wprowadzenie systemu „łatwo czytelnych” i porównywalnychstopni (dyplomów) • wprowadzenie dwustopniowego systemu studiów • wprowadzenie punktowego systemu rozliczania osiągnięćstudentów (ECTS) • usuwanie przeszkód ograniczających mobilnośćstudentów, wykładowców inaukowców • współdziałanie w zakresie zapewniania jakości kształcenia • propagowanie problematyki europejskiej w kształceniu

7. European Area of Knowledge European Research Area (Research and Innovation Area) KSZTAŁCENIE MŁODYCH NAUKOWCÓW European Higher Education Area (Proces Boloński) Bruges-Copenhagen Process European Area of Lifelong Learning European Area of Education and Training Komunikat Berliński (2003) EHEA i ERA – dwa filary rozwoju „Europy wiedzy”

8. studia III stopnia [Berlin’03] • kształcenie interdyscyplinarne • zwiększenie mobilności doktorantów i postdoców • dostosowanie tematyki prac badawczych do potrzeb rozwoju społeczeństw • wspieranie sieci na poziomie doktorskim Komunikat Berliński (2003) badania – integralna część systemu szkolnictwa wyższego 300 studia II stopnia studia jednolite 240 180 studia I stopnia

9. SPOSOBY REALIZACJI • zwiększenie liczby doktorantów • otwarcie na szerszy rynek pracy przez kształcenie interdyscyplinarne oraz kształcenie umiejętności ogólnych • dyplomy doktorskie jako element European Qualification Framework (definiowane przez „wyjście”) • współpraca między szkolnictwem wyższym i innymi sektorami prowadzącymi badania (uzyskanie efektu synergii) • ZADANIE dla Grupy Wdrożeniowej (BFUG) • Przygotowanie - na spotkanie ministrów w Londynie (2007) • - raportu na temat zasad prowadzenia studiów doktoranckich Komunikat z Bergen (2005) zwiększanie konkurencyjności i atrakcyjności EHEA przez zwiększanie roli badań i kształcenia naukowców – jeden z 4 priorytetowych celów

10. European University Association http://www.eua.be →research → doctoral programmes

11. Komunikat Londyński (2007) potwierdzenie ścisłego związku EHEA i ERA • pozytywna ocena różnorodności form i programów kształcenia doktorantów (zgodnych z Qualification Framework for EHEA) • poprawa perspektyw owocnej kariery zawodowej i finansowania młodych naukowców uznana za niezbędny warunek wzmocnienia potencjału badawczego Europy i konkurencyjności europejskiego szkolnictwa wyższego • apel do uczelni o przypisanie kształceniu doktorantów ważnego miejsca w strategii rozwoju oraz stworzenie młodym naukowcom atrakcyjnych możliwości zatrudnienia i rozwoju • apel do EUA o kontynuację przekazywania informacji i upowszechniania dobrych praktyk w zakresie kształcenia młodych naukowców

12. PLAN PREZENTACJI • Kształcenie młodych naukowców w dokumentach Procesu Bolońskiego • Zmiany na rynku pracy • Kształcenie młodych naukowców w Europie - stan obecny i trendy • Dylematy, problemy, zalecenia • Konkluzja

13. Rynek pracy naukowców – dwa modele • Europa Południowa, Centralna i Wschodnia rynek „tradycyjny” - uczelnie i instytuty badawcze • Europa Północno-Zachodnia, USA rynek „rozszerzony” o instytucje gospodarcze • w Holandii tylko 38% doktorów pozostaje na uczelni • w Niemczech większość osób zarządzających dużymi firmamimastopień doktora • w Sun Microsystems (USA) do pracy w dziale projektowania przyjmowani tylko doktorzy zatrudnienie doktorów w gospodarce USA: 6/1000 Europa (UE-15): 2.5/1000 źródło: E. Wittbrodt, 2004

14. ale ... tylko 50 000 - 70 000 na uczelniach Polska • liczba doktoratów rocznie – ok. 6 000 • liczba nauczycieli akademickich – ok. 97 000 źródło: GUS 2007 Rynek pracy naukowców - nie tylko uczelnie źródło: Komisja Europejska, czerwiec 2003 „Investing in research: an action plan for Europe” Strategia Lizbońska 3% PKB na prace badawcze w 2010 r. w krajach UE Strategia Lizbońska 700 000 nowych miejsc pracy w Europie związanych z badaniami naukowymi

15. Nowe oczekiwania wobec absolwenta Pożądane cechy „absolwenta” (umiejętności ogólne) • umiejętność uczenia się (samokształcenia) • umiejętność stawiania i rozwiązywania problemów • umiejętność analitycznego i krytycznego myślenia (krytycznej refleksji) • umiejętność komunikowania się (w mowie i piśmie), także z niespecjalistami (mediami, ...) • umiejętność zarządzania zespołem i projektem • umiejętność pracy w zespole międzynarodowym • rozumienie problemów środowiska badawczego (aspekty prawne, etyczne, komercyjne, ...) • elastyczność – umiejętność adaptacji do nowych warunków, zadań, ... • przedsiębiorczość

16. Nowe oczekiwania wobec absolwenta źródło: A. Huijser, Executive V-President, Philips, EUA Conf., Maastricht 2004

17. Nowe oczekiwania wobec absolwenta Kształtowanie umiejętności ogólnych - opinie młodych naukowców ankieta MCFA, Eurodoc & Pi-Net (2003); 2790 odpowiedzi źródło: M. Lola, Marie Curie Fellowship Association, EUA Conf., Salzburg 2005

18. Nowe oczekiwania wobec absolwenta Najbardziej pożądane umiejętności ogólne – opinie młodych naukowców ankieta MCFA, Eurodoc & Pi-Net (2003); 2790 odpowiedzi źródło: M. Lola, Marie Curie Fellowship Association, EUA Conf., Salzburg 2005

19. Zmiany na rynku pracy DYLEMAT ZWIĄZANY Z KSZTAŁCENIEM NAUKOWCÓW [Geiger, 1997] Doktorat (PhD): • zbyt mało - dla tradycyjnych odbiorców: przyszłych profesorów i naukowców • zbyt dużo (i niekoniecznie to, co najbardziej potrzebne) - dla wielu potencjalnych „klientów”

20. PLAN PREZENTACJI • Kształcenie młodych naukowców w dokumentach Procesu Bolońskiego • Zmiany na rynku pracy • Kształcenie młodych naukowców w Europie - stan obecny i trendy • Dylematy, problemy, zalecenia • Konkluzja

21. Różnorodność • instytucje kształcące • forma (kształcenie indywidualne, studia) • charakter kształcenia (ogólne, specjalistyczne) - wymagania • czas trwania (ustalony, nieustalony) • status młodego naukowca • sposób finansowania ale widoczne trendy

22. „Umasowienie” kształcenia Polska źródło: GUS 2008 33040 31814 25622 10482 2695 1990/91 1995/96 2000/01 2004/05 2007/08

23. „Umasowienie” kształcenia źródło: S. Reichert, Doctoral Education: The Next Focus of Higher Education Reforms, 2006

24. udział w zajęciach zbiorowych kariera nieakademicka Komisja Europejska, lipiec 2003: „Researchers in the ERA: One Profession, Multiple Careers” Różnicowanie charakteru kształcenia indywidualna praca naukowa kariera akademicka

25. Różnicowanie charakteru kształcenia • „research” doctorates • „taught” doctorates • „professional” doctorates • „industrial” doctorates • studia full-time i part-time • różne warunki przyjęcia na studia (po studiach I lub II stopnia) • kształcenie „podoktorskie” (post-doc)

26. zaangażowanie instytucji gospodarczych w tworzenie programów i zarządzanie studiami • specjalne nazwy programów (New Route PhD w UK) • inne nazwy „stopni” (Doctor of Engineering, Doctor of Education, Doctor of Business Administration, ...) Professional doctorates • kształtowanie umiejętności analitycznych i metodologicznych ale • mniejsze wymagania dotyczące nowatorskiego charakteru wyników badań • tematyka rozprawy wynikająca z doświadczeń zawodowych • wspólne „promotorstwo” (uczelnia – inna instytucja) • większy nacisk na kształtowanie umiejętności ogólnych, przydatnych na rynku pracy

27. Industrial Research Degree (160 studentów) źródło: M. Rimini-Döring, R. Bosch GmbH, EUA Conf., Salzburg 2005 Industrial doctorates Bosch: nakłady na badania: 3 mld euro = 7.5% sprzedaży (2004)

28. Dostosowanie programów do potrzeb rynku źródło: M. Ritter, Pro-Rector, Imperial College London, EUA Conf., Maastricht 2004

29. Dostosowanie programów do potrzeb rynku źródło: M. Ritter, Pro-Rector, Imperial College London, EUA Conf., Maastricht 2004

30. Dostosowanie programów do potrzeb rynku Projekt w ramach 6PR - Marie Curie Program (2005) Improving Generic and Professional Communication of Doctoral Graduates across Europe (ProComDoc) • koordynator: Universite Pierre & Marie Curie, Paris • 9 uczelni, w tym SGH, Uniw. Wrocławski

31. Strukturalizacja kształcenia • wydzielony program studiów w uczelni (jednostce) prowadzącej inne rodzaje studiów • wydzielona jednostka typu graduate school w ramach uczelni • wydzielona instytucja - uczelnia kształcąca wyłącznie na poziomie graduate, często o charakterze międzynarodowym European University Institute, Florencja • studia na poziomie doktorskim i post-doc w dziedzinie nauk społecznych

32. Strukturalizacja kształcenia Formy organizacyjne źródło: Doctoral Programmes in Europe’s Universities: Achievements and Challenges, EUA 2007

33. Status młodych naukowców • pracownik uczelni (instytucji naukowej) ... • student (studiów doktoranckich) niepłacący za kształcenie, otrzymujący wynagrodzenie (stypendium) za realizację określonych zadań ... • student (studiów doktoranckich) płacący za kształcenie + zróżnicowane gwarancje socjalne

34. Status młodych naukowców Status kandydata do stopnia doktora źródło: Doctoral Programmes in Europe’s Universities: Achievements and Challenges, EUA 2007

35. Status młodych naukowców „obciążenie” doktoranta związane z pracą naukową (a nie nauczaniem, administrowaniem, …) źródło: T. Brown, Eurodoc Survey of Doctoral Researchers - Brief and Summary of Pretest Results, 2007

36. Status młodych naukowców Sposób finansowania kandydatów ? źródło: Doctoral Programmes in Europe’s Universities: Achievements and Challenges, EUA 2007

37. Status młodych naukowców Poziom finansowania kandydatów (pensja, stypendium) źródło: Doctoral Programmes in Europe’s Universities: Achievements and Challenges, EUA 2007

38. Status młodych naukowców Problem: bezpieczeństwo socjalne ankieta MCFA, Eurodoc & Pi-Net (2003); 2790 odpowiedzi źródło: M. Lola, Marie Curie Fellowship Association, EUA Conf., Salzburg 2005

39. Zmiana podejścia do opieki nad doktorantem źródło: A. Krasniewski, EUA Conf. on Doctoral Programmes in Europe, Nice, Dec. 2006 SUPERVISION role and responsibilities of a supervisor MONITORING & ASSESSMENT conflict resolution formal arrangements models of supervision selection of a supervisor trainingof supervisors qualification requirements for a supervisor

40. uwaga na marginesie Opieka nad doktorantami • ważny, a w dyskusjach w Polsce zwykle pomijany problem z witryny http://www.eua.be/events/eua-council-for-doctoral-education EUA-CDE Workshop "Enhancing of Supervision: Professional Development and Assessment of Supervisors" at Imperial College, London, UK, 8-9 January 2009

41. Internacjonalizacja Cudzoziemcy wśród doktorantów źródło: Doctoral Programmes in Europe’s Universities: Achievements and Challenges, EUA 2007

42. uwaga na marginesie cudzoziemcy przeprowadzający przewody doktorskie w Polsce 800 715 710 600 482 385 400 200 90/91 95/96 00/01 03/04 06/07 źródło: GUS 2007

43. Internacjonalizacja • wspólnie prowadzone programy studiów (European Doctorate, joint degrees, co-tutelle) • międzynarodowe instytucje kształcące młodych naukowców • program KE Human Resources and Mobility (Marie Curie Actions) • rozszerzenie Erasmus Mundus na studia III stopnia

44. PLAN PREZENTACJI • Kształcenie młodych naukowców w dokumentach Procesu Bolońskiego • Zmiany na rynku pracy • Kształcenie młodych naukowców w Europie - stan obecny i trendy • Dylematy, problemy, zalecenia • Konkluzja

45. Europejskie dylematy • Jaki model kształcenia? • charakter kształcenia • wymagania (minimalne?) • warunki przyjęcia (po studiach II stopnia?) • stopień integracji studiów doktoranckich (studiów III stopnia) ze studiami II stopnia • czas trwania • Jaki status młodego naukowca? • Jak finansować kształcenie? • Kto ma nadawać stopnie naukowe? • Kto ma kształcić? (tylko centra doskonałości?) • Jak zapewnić jakość?

46. Europejskie problemy • Brak strategii (zbyt wielu badaczy i wyników w „nasyconych” obszarach, braki w innych) • Zbyt „wąskie” kształcenie • Uczelnie/profesorowie rekrutują więcej doktorantów niż są w stanie „obsłużyć” • Projekty badawcze zbyt zależne od potrzeb opiekuna • Doktoranci używani jako „tania siła robocza” do realizacji „zadań różnych” • Niejasny status i niedostateczne prawa socjalne

47. Postulaty, zalecenia • Europejska Karta Naukowca (2005) Commission Recommendation on the European Charter for Researchers and a Code of Conduct for the Recruitment of Researchers • Salzburg Principles (2005) • Główny element kształcenia – badania naukowe • training by research, not training for research • ale z uwzględnieniem potrzeb rynku pracy (pracodawców innych niż uczelnie) • 10. …

48. PLAN PREZENTACJI • Kształcenie młodych naukowców w dokumentach Procesu Bolońskiego • Zmiany na rynku pracy • Kształcenie młodych naukowców w Europie - stan obecny i trendy • Dylematy, problemy, zalecenia • Konkluzja

49. Z perspektywy europejskiej/globalnej … Kształcenie doktorantów jako temat analiz, dyskusji i badań naukowych na forum międzynarodowym ma swoje „pięć minut” Konferencje i seminaria European University Association - 2006 • Doctoral programmes in Europe: Supervision and General Skills Training (Bruksela, marzec 2006) • Doctoral candidates as young professionals: funding and support mechanisms (Wiedeń, czerwiec 2006) • Doctoral education: the focus of transatlantic dialogue between Council of Graduate Schools and European University Association (Salzburg, wrzesień 2006) • Doctoral programmes in Europe: Master degree and its link to doctoral education, doctoral/graduate schools in Europe (Bruksela, paźdz. 2006) • Form follows function: Comparing doctoral training in Europe and North America (Frankfurt, listopad 2006) • Bologna Seminar: European Doctoral Programmes in Transition (Nicea, grudzień 2006)

50. luty 2009: 120 uczelni, w tym 2 polskie (PW, PWr) zadanie dla kierowników studiów i samorządu doktorantów: „wymusić” członkostwo uczelni w EUA-CDE EUA Council for Doctoral Education (EUA-CDE) European University Association →EUA Council for Doctoral Education http://www.eua.be • powołanie – styczeń 2008 r. • członkostwo – uczelnie EUA (1000 euro/rok) • korzyści • warsztaty, seminaria, szkoły letnie/zimowe, doroczna konferencja tematyczna i spotkania robocze • regularna informacja nt. nowych inicjatyw i tendencji w kształceniu doktorantów w Europie i na świecie (biuletyn elektroniczny, publikacje EUA-CDE, informacje o konferencjach i innych spotkaniach, informacje nt. badań, analiz, publikacji dot. kształcenia doktorantów etc.) • możliwość udziału w projektach badawczych