Miðlífsöld

1. Miðlífsöld

2. Miðlífsöld almennt • Miðlífsöld hefst fyrir 245 milljónum ára við endurreisn lífríkisins eftir hrunið mikla í lok Fornlífsaldar, og lýkur við hrunið mikla í lok Krítartímabilsins. • Krít: stóð frá því fyrir 145 milljónum ára fram til loka miðlífsaldar fyrir 65 milljónum ára. • Júra : stóð frá 208 til 144 milljónum ára • Trías: Stóð frá 245 milljónum ára, og lauk fyrir 208 milljónum ára.

3. Loftslag og dýralíf • Loftslag var milt. • Gróður og dýralíf breiddust út um þurrlendið. Barrtré tóku við af elftinga- og jafnatrjám fornlífsaldar. • Skriðdýr námu nær allt þurrlandi jarðar þau náðu mikilli fjölbreytni og urðu sumar tegundir þeirra mjög stórvaxnar. • Í sjónum varð mikil gróska því nær samfellt áflæði varð allt fram undir lok aldarinnar. Beinfiskar sem náðu þar forskoti á frumstæðari brjóskfiska. • Pangaea brotnaði upp í marga búta og grunn höf með miðhafshryggjum stækkuðu á kostnað úthafsins mikla.

4. Trías • Fyrsta tímabil miðlífsaldar, trías, hófst fyrir 245 milljónum ára og því lauk fyrir 208 milljónum ára. • Við upphaf tímabilsins fór Pangaea að klofna í tvennt, syðri helminginn Gondvanaland og nyrðri helminginn Laurasíu. • Á milli helminganna opnaðist hafið Tethys.

5. Nýjar tegundir • Fjölmargar nýjar tegundir komu fram á hafi og landi. • Í hafi kom fram fiskeðla • Hún var rándýr sem snéri frá lífi á þurru landi aftur til sjávar

6. Nýjar tegundir á landi • Á þessu tímabili koma fram froskar og skjalbökur sem svipar til þeirra sem lifa í dag. • Fyrstu spendýrin, svokallaðir hundtannar (Cynognathus), komu fram, en þeir eru taldir hafa þróast frá þelskriðdýrum. Þetta voru rándýr á stærð við hunda og gerðu sér neðanjarðargreni þar sem þeir önnuðust ósjálfbjarga afkvæmi sín

7. Fyrstu risaeðlurnar • Forfeður risaeðla, boleðlur komu fram á trías. • Þær gengu um og hlupu aðallega á afturfótunum og voru ýmist jurtaætur eða rándýr. • Einnig komu fram litlar flugeðlur sem lifðu m.a. á skordýrum. Þær höfðu leðurvængi á milli fram- og afturlima.

8. Júra • Júratímabilið frá 208 til 144 milljónum ára var blómaskeið risaeðlanna. • Pangaea hélt áfram að klofna upp. • Áflæði. Sjór flæddi víða á land en gufaði jafn harðan upp í heitu og þurru loftslaginu. • Gróðurinn dafnaði vel og mikil kolalög urðu til þegar fenjaskógar lentu undir sjávarmáli. Eyðimerkurnar frá trías gréru upp. • Risaeðlurnar fengu því stóraukið svigrúm og tegundum fjölgaði ört.

9. Landaskipan á Júra

10. Nokkrir ættbálkar risaeðla

11. Forfaðir fugla • Ein merkilegasta lífveran frá þessu tímabili er eðlufuglinn (Archaeopteryx). • Hann er líklega forfaðir fugla en þó er hann ólíkur öllum þekktum fuglum. • Hann var að vísu fiðraður en með hala í stað stéls og á vængjunum voru fingur með klóm.

12. Breytingar á dýralífi • Ammonítar dóu því sem næst út • Álfasmokkar (Belemnítar), forfeður smokkfiska dreifðust einnig víða. • Fiskar héldu áfram að þróast

13. Krít • Stóð frá því fyrir 145 milljónum ára fram til loka miðlífsaldar fyrir 65 milljónum ára. • . Áflæðið hámarki og sjórinn flæddi yfir núverandi láglendi meginlandanna. • Heimskautasvæðin hafa verið því nær jökullaus. • Meginlöndin héldu áfram að klofna í sundur þannig að miðhafshryggir í grunnum og aflöngum innhöfum mynduðust á meðan Kyrrahafið minnkaði.

14. Landaskipan á Krít

15. Krítarlögin • Norður-Ameríka klofnaði frá Evrópu. • Þessu fylgdu tíð eldgos og mynduðust þá víðáttumiklar hraunbreiður t.d. á Grænlandi og í Brasilíu. • Eldgosin ásamt örri þróun plantna hefur gert það að verkum að koltvíoxíðmagnið í lofthjúpnum hefur verið mjög hátt, allt að tífalt það magn sem er í dag. • Allt þetta hjálpaði til að gera það litla sem eftir var af þurrlendi að rakri og mollulegri paradís skriðdýra.

16. Krítarlögin frh. • Tímabilið dregur nafn sitt af krítarlögum sem vitna um hið mikla áflæði. • Þau mynduðust víða í grunnum sjó úti fyrir meginlöndunum. Hið háa hlutfall koltvíoxíðs hefur skilað sér í sjóinn sem hefur á þessu tímabili innihaldið hærra hlutfall af uppleystu koltvíoxíði en þekkist í dag. • Þetta hafði það í för með sér að sjávarlífverur áttu auðvelt með að byggja sér skeljar úr kalki. • Krítarlögin eru úr fíngerðu, hvítu kalki að mestu úr skeljum smásærra frumdýra svo sem kalkþörunga og götunga.

17. Olía • Hin óvenju hagstæðu lífsskilyrði í sjónum á krítartímabilinu gerðu það að verkum að um helmingur olíuforða jarðar varð til. • Þunnir skorpubútar misstu tengsl við meginlöndin og sukku eða þar sem sigdalir mynduðust tímabundið. • Við þessar aðstæður urðu víða til kvosir í grunnsævið sem hafstraumar náðu ekki til og sjórinn endurnýjaði sig ekki. • Í botni slíkra kvosa safnaðist súrefnissnauður sjór. Við yfirborð blómstraði hins vegar lífið og lífverur sem dóu sukku niður til botns þar sem leifar þeirra náðu ekki að rotna í súrefnisleysinu. Þar safnaðist því fyrir mikið magn lífrænna leifa. Þar tóku við því loftfælnir gerlar sem hófu þann flókna feril að breyta leifunum í jarðolíu.

18. Hamfarir í lok miðlífsaldar • Fyrir lok miðlífsaldar fór að halla undan fæti í lífríkinu eftir mikinn uppgang frá byrjun Júratímabilsins. • Í lok miðlífdaldar tók við hratt afflæði. • Sjórinn flæddi af meginlöndunum og þá minnkaði grunnsævið og skilyrðin þar versnuðu. • Mikil eldgos voru um þetta leyti og mengun og hitasveiflur af þeirra völdum. • Risaeðlurnar þoldu illa þessar breytingar. • Tegundum þeirra fækkaði talsvert og ljóst að þeirra tími var liðinn.

19. Endalok Miðlífsaldar • Endalokin snögglega. • Risaeðlurnar hurfu ásamt flugeðlunum og sjávarskriðdýrunum. • Ammonítar hurfu úr höfunum • Fjölmargar tegundir jurta hurfu af sjónarsviðinu. • Talið er að um 75-80% allra tegunda lífvera hafi dáið út og er þessi kreppa þar með komin í hóp þeirra allra verstu sem dunið hafa yfir lífríkið.

20. Árekstur við loftstein • Líklega hefur stór loftsteinn eða halastjarna rekist á jörðina. • Kenningin er að áreksturinn hafi valdið sprengingu sem þyrlaði upp miklu ryki og kveikti í skógum á stóru svæði. • Mikil flóðbylgja gekk á land og á undan henni fór eyðandi vindstrókur. • Rykið byrgði alla sýn til sólar í marga mánuði eða ár og í kjölfarið féll hitastigið á jörðinni um margar gráður

21. Loftsteinagígur við Mexíkóflóa • Árið 1980 að menn fundu örfínt setlag úr irridíumríku ryki á mörkum miðlífsaldar og nýlífsaldar í jarðlagastaflanum. • Ryklag þetta finnst á flestum stöðum á jörðinni þar sem mörk nýlífsaldar og miðlífsaldar er að finna. • Irridíum er sjaldgæft frumefni á yfirborði jarðar en finnst stundum í loftsteinum og er talið vera í dálitlum mæli á halastjörnum. • Irridíumlagið hefur verið rakið til uppruna síns. Það virðist þykkna í áttina að Mexikóflóa og þar fannst síðan 200 km breiður loftsteinagígur af réttum aldri.

22. Landaskipan í lok Miðlífsaldar

23. Spendýr taka völdin • Þegar hitastigið á jörðinni lækkaði um margar gráður sölnaði allur gróður og svifið í hafinu dó. • Þar með var grundvellinum kippt undan fæðukeðjunni og dýr sem lifðu af hörmungarnar höfðu ekkert að éta. • Fyrst dóu jurtaæturnar og síðan rándýrin ef þau á annað borð þoldu kuldann. • Það voru aðallega smávaxin spendýr með jafnheitt blóð sem lifðu af. • Þau hafa sennilega verið vön því að hreiðra um sig neðanjarðar til þess að forðast skriðdýr og hafa hugsanlega kunnað að safna þangað fæðu þegar tækifæri gafst. • Skyndilega stóðu þessi smávöxnu dýr uppi sem sigurvegarar og öll jörðin stóð þeim til boða.