Metode i tehnike istraživanja

1. Metode i tehnike istraživanja

2. 1. Opšti postupak u naučnom istraživanju • Opšti postupak naučnog istraživanja u svim naukama je istovetan. On proizlazi iz suštinskih odredbi naučnog saznanja. Za naučno saznanje bitne odredbe su sledeće: • određenost predmeta saznanja koja je dovoljna da se ono razlikuje od svih drugih predmeta saznanja; • naučno saznanje je saznanje koje se stiče verifiko-vanim procedurama; • ono je sistematsko i sistematizovano; • ono je pretežno usmereno i plansko; • naučno saznanje je provereno i podložno stalnoj pro-veri – pouzdanije od drugih; • ono je kritičko i razvojno, i • stiče se naučnim istraživanjima.

3. 1. Opšti postupak u naučnom istraživanju Naučno istraživanjeje složen organizovan, sistematski, svrsishodan proces sticanja naučnog saznanja o strogo definisanom predmetu istraživanja verifikovanom važećom naučnom procedurom, odnosno odgovornom primenom naučnih metoda. Istraživanje je složena celina – sistem misanofizičkih, stvaralačkih, rutinskih i operativno-tehničkih, intelektualnih i manuelnih procesa i radnji. Ono je istovremeno istinski najopštiji način istinitog naučnog saznavanja društvene prakse i svih oblika realnosti i sama društvena realnost i praksa. .

4. 1. Opšti postupak u naučnom istraživanju Postupak naučnog istraživanja: polazi od logičkih načela i principa, koji jednako važe za sve nauke, i vrši se po utvrđenim fazama (radnjama), koje su zajedničke za sve nauke. .

5. 2. Neophodna svojstva istraživačkog mišljenja Mišljenje je bitna svepovezujuća komponenta svakog istraživanja, a pogotovo naučnog istraživanja. Neophodna svojstva takvog naučnog, istraživačkog mišljenja su: potpuna određena predmetnost; naučna osnovanost; logičnost i smislenost; kritičnost; konzistentnost i koherentnost; prodornost; realističnost; celovitost, i sistematičnost. .

6. METODE NAUČNOG ISTRAŽIVANJA Metod naučnog saznanja je smisleno i svrsishodno, racionalno konstituisani sistem ideja, koncepcija, radnji (postupaka) i sredstava odabran po naučnim kriterijumima i naučno proveren u cilju sticanja naučnog saznanja, odnosno naučnog istraživanja o predmetu ili metodu nauke Bitna obeležja metoda naučnog istraživanja, odnosno naučnog metoda su: naučnost, racionalnost, ciljnost, sistematičnost, kontrolisanost, i kritičko vrednovanjenamerno odabranih konce-pcija, postupaka i sredstava u okvirima određene nauke .

7. METODE NAUČNOG ISTRAŽIVANJA Najopštiji način sticanja naučnog saznanja je naučno istraživanje. Postoje razlike između naučnog metoda istraživanja tj. metoda određene nauke (nauka) i metoda sticanja naučnog saznanja. Naučni metod isključuje sve načine koji nemaju obeležja naučnosti i naučne osnovanosti. Metod sticanja naučnog saznanja obuhvata sve metode, sve načine kojima može, namerno ili slučajno, racionalno ili intuitivno da se dođe do saznanja koje može da dobije status naučnog. Ovim je omogućeno da razlikujemo racionalno preduzete radnje i izabrana sredstva radi sticanja naučnog saznanja o definisanom predmetu od podsvesnih, nadsvesnih, intui-tivnih i drugih procesa koji se odigravaju nekotrolisani umom i voljom naučnika-istraživača, a mogu da dovedu do saznanja. Naučne metode u naučnom istraživanju zahtevaju kvalifikovane subjekte naučnog saznanja. .

8. METODE NAUČNOG ISTRAŽIVANJA Metodi istraživanja mogu da imaju više moda-liteta, a u njihovom sastavu može da bude više tehnika istraživanja. Pod tehnikama istraživanja podrazumevamo složene, neposredno primenjene operativne obli-ke metoda. Svaku tehniku čine njeni naučni sa-stavni delovi, instrumenti i postupci. Pod instrumentima podrazumevamo sva sre-dstva, sve stvari koje koristimo prilikom primene metoda u istraživanju. Postupci su izvršavanje određenih radnji u skladu sa pravilima metoda i istraživačke tehnike. Oni su saglasni uputstvu u okviru konkretnog projekta istraživanja. .

9. OSNOVNE FAZE U PROCESU NAUČNOG ISTRAŽIVANJA Postupak naučnog istraživanja ima sledeće faze: određivanje predmeta istraživanja; postavljanje hipoteza; prikupljanje podataka i njihova obrada; naučni opis pojave (procesa, odnosa) koja se istražuje, i naučno objašnjenje. .

10. 1. ODREĐIVANJE PREDMETA ISTRAŽIVANJA Naučno istraživanje započinje određivanjem predmeta istraživanja. Na osnovu analize postojećeg naučnog znanja, istraživač u njemu otkriva neke praznine i nerešene probleme, koje formuliše kao predmet svog istraživanja. .

11. 1. ODREĐIVANJE PREDMETA ISTRAŽIVANJA Nakon formulacije predmeta istraživanja, sledi njegovo teorijsko i radno (operacionalno) definisanje. Teorijsko definisanje je logička operacija kojom se pomoću apstraktnih pojmova određuje suština pojave koja se istražuje. Operacionalno definisanjeje u funkciji konkretizacije teorijskog određenja pojave. Ono se sastoji u određivanju indikatora (pokazatelja) koji se mogu iskustveno ispitivati i proveravati i koji predstavljaju spoljašnje manifestacije teorijskog, apstraktnog koncepta pojava. .

12. 2. POSTAVLJANJE HIPOTEZA Na bazi prethodnih teorijskih saznanja ili novootkrivenih empirijskih činjenica, formulišu se hipoteze. Hipoteze su misaone pretpostavke o odnosima među pojavama ili među činiocima jedne pojave koja je predmet istraživanja. Da bi hipoteze bile teorijski i naučno zasnovane one ne mogu biti ni uže ni šire od predmeta istraživanja, već moraju biti primerene i simetrične operacionalnom određenju predmeta istraživanja. .

13. 2. POSTAVLJANJE HIPOTEZA Hipoteze u svakom naučnom istraživanjupredstavljaju smešu istine, verovatnoće ili neistine. Pri ispitivanju i određivanju vrednosti pojedinih hipoteza, prednost treba da imaju one koje: koje dublje i potpunije objašnjavaju pojave što ranije nisu bile objašnjene; na osnovu kojih se može predvideti izvesno događanje; koje se potpunije mogu proveriti kroz praksu; koje su plodnije, odnosno mogu objasniti veći broj pojmova i fenomena; koje su logički koherentnije; koje u prilog svoje osnovanosti imaju veći broj argumenata, i za koje statistička istraživanja pokazuju da su verovatne. .

14. 3. PRIKUPLJANJE PODATAKA I NJIHOVA OBRADA Prikupljanje podataka i njihova obrada obuhvata sve one radnje i postupke kojima se pribavljaju i na odgovarajući način sređuju i klasifikuju iskustvene činjenice i podaci na osnovu kojih se može ispitati da li su i u kojoj meri polazne hipoteze, odnosno pretpostavke opravdane. To znači da svako prikupljanje podataka, da bi imalo naučnu vrednost, mora, pre svega, da: bude u što tešnjoj vezi sa hipotetičkom osnovicom istraživanja. Jer, ako se odvoji od nje, ono se neminovno pretvara u puki i bespredmetni empirizam; prikupljanje građe treba da bude i sistematično - treba da sadrži obaveštenja o svemu što se smatra releva-ntnim za objašnjenje pojave koja se istražuje, i svi iskustveni naučni podaci koji se prikupljaju u toku istraživanja moraju biti i objektivni, odnosno mora postojati mogućnost da ih provere nezavisni i za to kompetentni pojedinci. .

15. 4. NAUČNI OPIS POJAVE (PROCESA, ODNOSA) KOJA SE ISTRAŽUJE U svakom istraživanjunakon prikupljanja i sređivanja građe sledi opis pojava(procesa, odnosa). Cilj naučnog opisaje stvaranje što tačnije slike pojave koja se istražuje pomoću odgovarajućeg naučnog jezika. Naučni opis pojave je utoliko vredniji ukoliko je objektivniji, detaljniji i svestraniji. .

16. 5. NAUČNO OBJAŠNJENJE Naučno objašnjenje je najvažnija, ali i najteža faza u celom procesu naučnog istraživanja. Svako naučno objašnjenje je uvek složen, delikatan i stvaralački čin, koji objedinjava mnoštvo misaonih i logičkih radnji kojima se otkrivaju novi, do tada nepoznati odnosi i veze među pojavama koje se istražuju. .

17. 5. NAUČNO OBJAŠNJENJE Glavne misaone i logičke radnje koje prate svako naučno objašnjenje su: analiza – njom se vrši raščlanjavanje pojave koja se istražuje na njene sastavne delove, kako bi se oni dublje i svestranijeproučili; sinteza - obezbeđuje stvaralačko povezivanje i objedinjavanje saznanja o pojavi kao celini; apstrakcija, kao specifičan misaonologički postupak, omogućava i obezbeđuje izdvajanje bitnih od nebitnih osobina pojave koja se istražuje i time uočavanja njene suštine,i generalizacija - uopštavanjem te opšte osobine, svojstva pojedinih pojava do kojih se došlo apstrakcijom prenose se na celu vrstu pojava. .

18. 5. NAUČNO OBJAŠNJENJE Naučno objašnjenje, zavisno od ciljeva koji se pred njega postavljaju, može da bude: strukturalno - Sadržaj strukturalnih objašnjenja sastoji se u tome da se pojava koja se istražuje smesti u širi sistem, strukturu, i da se pomoću te strukture objasni njena priroda; funkcionalno - Smisao funkcionalnog objašnjenja pojave sastoji se u utvrđivanju njene funkcije, odnosno uloge koju vrši u odnosu na sistem, u smislu da li doprinosi njegovom jačanju, slabljenju ili je pak neutralna u odnosu na sistem; uzročno - Uzročno objašnjenje usmereno je na otkrivanje uzročno posledičnih veza i odnosa među pojavama ili činiocima pojave koja se ispituje, dijalektičko - Dijalektičko objašnjenje je najviši i najpotpuniji tip naučnog objašnjenja. Ono teži da pojavu objasni u totalitetu i kao takvo objedinjava strukturalno, funkcionalno i uzročno objašnjenje. Dijalektički objasniti pojavu znači otkriti njenu unutrašnju strukturu, njene funkcije, kao i uzroke njenog nastanka i menjanja. .