Psikososyal Okul Projesi

1. Psikososyal Okul Projesi Travma ve etkileri semineri MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

2. Travma/zorlu Yaşam Olayları • Yaşamımız için, • Vücudumuzun bütünlüğü için, • Sevdiklerimiz için, • Yaşam ve değer sistemlerimiz için ciddi bir tehdit içeren olağandışı her türlü olaydır. MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

3. Travma Türleri 1. Ani, beklenmedik bir şekilde ortaya çıkan, sınırlı bir süre devam eden, başı ve sonu belli olan olaylar Örnek: doğal afetler,kazalar,ani kayıplar 2. Öngörülebilen, tekrarlayıcı ve sürekli yaşanan tehlikeler Örnek: savaş, cinsel taciz, politik baskılar, takibe alınma, şiddet kullanılan koşullarda yaşama, işkence, eziyet, hapis yaşamı, vb 3. Her iki travma / zorlu yaşam olaylarının bir arada görüldüğü durumlar Örnek: bir doğal afetten sonra ev içi şiddetin artması, ekonomik krizler gibi MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

4. Savaş Ya Da Kaç Tepkisi Fiziksel • Enerji ve oksijen kullanımının beyine yönlendirilmesi • Kalp hızı artışı • Kan basıncı artışı • Solunumun hızlanması Davranışsal • Uyanıklık ve seçici dikkat • Heyecan / kaygı • İştah ve üreme duygusunda azalma • Tehlikeyi anımsama MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

5. Terör Desteksiz etkilenme Korku Destekle Normal Alarm Desteğe rağmen etkilenme Disosiyasyon Ya da kurtulan Uyanıklık Sakin Travmatik Olay Erken Travma Yanıtı MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

6. Çaresizlik Herşeyin kontrolden çıktığı düşüncesi Utanç duygusu Suçluluk duygusu Ürkeklik, korkaklık Endişe, tasa Hiddet, öfke Katılık, duygusuzluk Zayıflık, kırılganlık Umutsuzluğa düşme Güvensizlik Değersizlik Şaşkınlık Kendine acıma Anlamsızlık, boşluk İntikam duygusu Ne olduğunu anlayamama Travma Sonrası Genel Tepkiler MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

7. Travmatik olaydan sağ olarak kurtulmuş olmaya ilişkin duygu ve düşünceler • Mutlu • Müteşekkir, minnettar • Rahatlık • Gururlu • Şanslı olduğunu düşünme • Enerjik olma MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

8. Fizyolojik Tepkiler • Yorgunluk, bitkinlik • Uykusuzluk ve uyku sorunları • Aşırı uyarılmışlık • Somatik yakınmalar • Bağışıklık sisteminin bozulması • İştah bozuklukları MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

9. Duygusal Tepkiler • Şok • Korku ve kaygılar • Olayın tekrarlanması korkusu • Yaralanmaktan ve ölmekten korkma • Ailelerinden ayrı kalmaktan ya da yalnız kalmaktan korkma • Gerçek hayatta ya da hayali yapılan yanlışlara verilen bir ceza olmasından korkma MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

10. Duygusal Tepkiler 2 • Üzüntü • Kendini suçlama • Öfke ve huzursuzluk • Anlaşılamama duygusu • Çaresizlik • Gerginlik, sinirlilik • Ayrışma (disosiyasyon) • Çökkünlük MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

11. Bilişsel Tepkiler Algısal Çarpıtmalar • Zaman kavramının algılanmasındaki değişiklik: Sanki zaman duruyormuş ya da çok hızlı geçiyormuş gibi • Olaya ilişkin zaman sırasında karışıklık (özellikle çocuklarda gözlenir) • Travma/zorlu yaşam olayları yordamaya ilişkin işaretlere duyarlılık MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

12. Görsel çarpıtmalar: Uzaklaşan görüntüler, artan detaylar • İşitsel çarpıtmalar: zayıflayan ya da güçlenen sesler • Gerçek dışılık ve rahatsız edici imgeler • Beden algısında değişiklik MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

13. İnanç Sistemindeki Değişiklikler YAŞAM İÇİN GEREKLİ OLAN İNANÇLAR • Dünya güvenli bir yerdir. • Evim en güvenli yerdir. (çocuklarda) • Dünya adildir. • Benimle ilgilenecekler. (çocuklarda) • Bana bakan yetişkinler beni koruyacaklar. (çocuklarda) • Ben değerliyim. • Kötü olaylar benim başıma gelmez. MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

14. Sarsılan İnançlar 1 • Güvende değilim ve bir daha asla güvende olmayacağım. • Kendi evim ve başka hiç bir yer benim için güvenli değil. • Benim dünyam acımasız bir dünya ve bu dünyada neler olacağını önceden kestirmek imkansız. • Kimse benimle gerçekten ilgilenemez; artık yalnızım. • Tehlikelerden korunmam mümkün değil. MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

15. Sarsılan İnançlar 2 • İyi bir insan olmadığım için, kendimi böyle güvencesiz ve çaresiz hissetmeyi hakediyorum. • Bu felaket benim yüzümden oldu. Ben kötüyüm ve bu yıkım da bana verilmiş bir ceza. • Bu bir daha olacak ve benim elimden hiç birşey gelmeyecek. MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

16. Sosyal Etkiler • Yer ve düzen değişikliği • Ev, iş ve okul kaybı • Komşuluk ve arkadaşlık kaybı • Maddi kayıplar • Alışkanlıkların kaybı MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

17. Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) Belirtileri • Aşırı uyarılmışlık • İstenmediği halde tekrarlayan anılar • Kaçınma davranışları KRONİK TSSB • Depresif ruh durumu • Suçluluk duyguları • Toplumdan/diğer insanlardan uzaklaşma • Madde bağımlılığı tehlikesi MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

18. TSSB’nun Ortaya Çıkmasını Etkileyen Etmenler Olaya İlişkin Etmenler Eğer travma/zorlu yaşam olayları: • yaşamı tehdit olarak algılanıyorsa • bireyin yaşam deneyiminin dışında ise • günlük, sıradan, normal bir olay değilse • birey tamamen kontrolünü kaybediyorsa • yaşam beklentilerini yıkma özelliği taşıyorsa (yaşam aitbeklediği güzel şeylerin yıkılması) • ölüme şahit oluyorsa travma sonrası stres bozukluğuna yol açabilir. MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

19. Ortama İlişkin Etmenler YAKINLIK: • Kişinin olaya yakınlık derecesi (fiziksel yakınlık • Duygusal olarak yakınlık derecesi (psikolojik yakınlık) SÜRE: Travma / zorlu yaşam olaylarına maruz kalma süresi MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

20. Bireye İlişkin Etmenler • Ego gücü ve baş etme becerileri zayıf ise • Varolan destek kaynaklarının niteliği olumsuz ise • Önceki deneyimleri (daha önce de travma/zorlu yaşam olaylarına maruz kalmışsa) MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

21. 1-6 Yaş Arası Yatak ıslatma, ağlama Hareketsizlik, donukluk Parmak emme Annenin dibinden ayrılamama Bağırsak kontrolünün kaybedilmesi Karanlıktan, hayvanlardan, yalnız kalmaktan, kalabalıktan korkma Dikkatsizlik Aşırı hareketlilik, hareketsizlik Seslere karşı aşırı duyarlılık Huzursuzluk ve kafa karışıklığı Konuşma güçlükleri Beslenme sorunları Karın ağrıları Sakarlık Olayı yeniden canlandırma Ölme isteği Cennete gitme isteği Yaşa Bağlı Stres Tepkileri MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

22. 7- 11 Yaş Arası Yatak ıslatma Akıl dışı korkular Huzursuzluk Söz dinlememe Annenin dibinden ayrılamama Baş ağrıları, karın ağrıları Görme veya duyma sorunları Okula gitmeyi reddetme Düşük başarı Kavga etme İlgi Kaybı Konsantrasyon eksikliği, dikkatin kolay dağılması Kabuğuna çekilme Şiddet içeren fanteziler veya oyunlar Olayı yeniden canlandırma Sakarlık İştah bozuklukları Fazla hareketlilik/hareketsizlik Dikkatsizlik Ölme isteği MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

23. 12-18 Yaş Arası Kabuğuna çekilme ve kendini soyutlama Baş ağrıları, karın ağrıları Kaçma Depresyon ve üzüntü İntihar düşünceleri Hırsızlık, suç işleme Uyku düzeninde değişiklik, uykusuzluk, aşırı uyku, kabuslar Okul sorunları Kafa karışıklığı Şiddet içeren fantaziler Olay hakkında konuşmaktan kaçınma Uyuşturucu ve/veya alkol kullanımı Cinsel dışa vurum Sakarlık ve dikkatsizlik İlişki zorlukları İştahta değişiklik Saldırganlık Riske girme eğilimi Fazla hareketlilik, hareketsizlik Huzursuzluk MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ

24. Ele Alış Biçimi • Bilgilendirme: Psikoeğitim • Tepkilerin normalleştirilmesi: Psikolojik Bilgilendirme ve Anlamlandırma • Bilişsel davranışçı teknikler (bireysel ya da grup): Gevşeme, soluk denetimi, aşamalı maruz kalma gibi • Oyun terapileri, sözsüz anlatım teknikleri: Sınıf Temelli Müdahale, psikodrama • İlaçla tedavi MEB - UNICEF PSİKOSOSYAL OKUL PROJESİ