dr Marta Majorek afm@marta.majorek

1. Historia myśli ustrojowo - administracyjnej i socjologiczno – ekonomicznej dr Marta Majorekafm@marta.majorek.org

2. Administracja w monarchii absolutnej • Władca absolutny skupiał w swoim ręku wszystkie władze; • W sposób absolutny był mu podporządkowany również aparat administracyjny; • Zasady organizacji to centralizm i biurokratyzm;

3. Koncentracja, resortowość hierarchiczność i kolegialność władzy • Wszystkie decyzje skoncentrowane były w urzędach centralnych; • Ograniczenie do minimum władztwa administracji terytorialnej; • Władza skupiała się w obrębie resortów pod kierownictwem ministrów; • Ministrowie dysponowali zespołami urzędników w terenie; • Kolegialność zapewniała wymianę urzędników i ochronę przed arbitralnymi decyzjami despotycznego monarchy;

4. Władza monarchy absolutnego • Quod principi placuit, legis habet vigorem; • Suwerenność jest niepodzielna jak punkt geometryczny; • Król jednoosobowo podejmował decyzje, a podlegle urzędnicy mieli tylko głos doradczy; • Jeśli urzędnik podejmował jakąś decyzję, wyrażać ona mogła jedynie wolę władcy;

5. Władza monarchy absolutnego c.d. • Normy prawa administracyjnego wydawane przez władcę nie tyczyły się wszystkich w równym stopniu; • Administracja była nimi związana w mniejszym stopniu, wykonywała bezpośrednio wolę monarchy; • Spowodowało to zaistnienie regime du bon plaisir;

6. Teoria prawa policyjnego • Zakładano, iż w imię interesu państwa władza może wkraczać we wszystkie sfery życia jednostek; • Uzasadniało się takie działania troską władcy o poddanych; • Uprawnienia do ingerencji w sferę prywtną zyskała, poza służbami bezpieczeństwa, zyskał też rozbudowany aparat administracyjny; • Akty administracyjne miały charakter wyłącznie jednostronny.

7. Organy władzy we Francji doby absolutyzmu klasycznego • Urzędy ministerialne: • Kanclerz; • Generalny kontroler finansów; • Sekretarze stanu w liczbie czterech (już w XVII wieku zyskali oni miano ministrów królewskich; • Wskazani dygnitarze tworzyli tak zwany ministeriat.

8. Rady królewskie • Rodowód sięga średniowiecza; • Istotna rola administracyjna oraz doradcza; • Rady królewskie posiadały charakter kolegialny: • Rada Stanu; • Rada Depesz; • Rada Stron Procesowych; • Rada Finansów; • Rada Handlowa (Rada do spraw Handlowych)

9. Zarząd lokalny • Administracja lokalna była praktycznie pozbawiona elementów samorządnych; • W miejsce gubernatorów (zaczęli przebywać wyłącznie na dworze) wprowadzono urząd intendenta; • Intendenci byli o wiele bardziej subordynowani niż gubernatorzy, wiązało się to z ich pochodzeniem.

10. Wykład V-VI • Ideologie oświeceniowe: humanitaryzm prawniczy, absolutyzm oświecony, fizjokratyzm. Myśl administracyjna i rozwój nauki policji.

11. Absolutyzm oświecony • Absolutyzm w XVIII wieku nadal panował w większości państw Europy; • Ewolucja doktryny spowodowana była rozwojem racjonalizmu i empiryzmu; • Zmianie ulegały również stosunki społeczne; • W zapomnienie odchodził despotyczny model sprawowania władzy.

12. Absolutyzm oświecony c.d. • Coraz więcej uwagi poświęcano koncepcjom prawnonaturalnym i utylitaryzmowi; • Oświecony władca zaczął uważać się za sługę państwa; • Koniec z boskością monarchy; • Według zasady użyteczności król powienien zapewnić dobrobyt i szczęście poddanych;

13. Absolutyzm oświecony c.d. • Nowoczesność władcy przejawia się w jego wykształceniu; • Oświecony władca jest rozumny zatem nie daje posłuchu szemraniom ludu; • Przejawia jednocześnie głęboki humanitaryzm, staje się filantropem; • Jest tolerancyjny w kwestiach religii i światopoglądu; • Liberalizm w ekonomice nie jest równy liberalizmowi w polityce; • Nadal król posiada pełnię władzy!!!

14. Postęp w prawoznawstwie • Dominujący racjonalizm i empiryzm zapoczątkowały humanitaryzm w naukach prawniczych; • Zasada użyteczności zastosowana została przy kodyfikacji przepisów; • Główne zmiany i kodyfikacje dotyczyły prawa penalnego; • Doszło do demistyfikacji i laicyzacji pojęcia sprawiedliwości; • Włpynęły na to popularne koncepcje prawa natury i umowy społecznej.

15. Postęp w prawoznawstwie c.d. • Głównie teoretycy: • Cesare Beccaria; • Christian Thomasius; • Charles Montesquieu; • Voltaire; • Główna zasada: prawo powinno być przejrzyste, jednolite, jasne. Nie powinno być arbitralne!

16. Zasady oświeceniowego prawoznawstwa • Nullum crimen sine lege; • Nulla poena sine lege; • W obliczu prawa wszyscy są równi. Zasada równości wobec prawa; • Zasada domniemania niewinności; • Zasada współmierności przestępstwa i kary; • Negacja kar cielesnych i mutylacyjnych; • Zasada prewencji;

17. Fizjokratyzm • Państwo winno stać na straży naturalnego porządku; • Główne wartości, które chroni państwo to wolność naturalna, własność, swoboda produkcyjna; • Działalność kapitalisty nie jest wyzyskiem, to on jest wartościowy, bo wyciąga rękę do nieoświeconych i głupich;

18. Fizjokratyzm • Własność to podstawa fizjokratycznego porządku; • Kult interesu własnego; • Kult pracy – własność to głównie rezultat pracy; • Różnice w majętności wynikają z naturalnych różnic między jednostkami! • Wolność i równość dotyczyła wyłącznie sfery ekonomiki, w sferze polityki zachowano stauts quo ante.

19. Monteskiusz • Życie społeczne powinien przenikać duch praw; • Głęboki relatywizm ; • każdy naród jest odmienny i wykształca własne prawa i obyczaje; • Prawo nie może być uniwersalne dla wszystkich; • Istotność racjonalizmu oraz refleksji historycznej; • Istnieją też jednak prawa uniwersalne.

20. Monteskiusz - założenia • Zasada wolności politycznej; • Wolność możliwa wyłącznie w państwie praworządnym; • Wolno czynić wszystko, co prawo dozwala; • Wolność polityczne wzmacniana jest przez prawa, ale tylko DOBRE prawa.

21. Duch umiarkowania • Zasada złotego środka i umiaru; • System prawny nie może ogarniać wszystkich dziedzin życia; • Czym więcej przepisów, tym mniejszy autorytet normy; • Prawo nie powinno być nazbyt sformalizowane; • Wraz za umiarkowanym prawem winien iść umiarkowany rząd; • Każda władza demoralizuje, zatem należy stworzyć instytucjonalne ramy rządzenia!

22. Zasada podziału władzy • W każdym państwie występują trzy obszary władzy; • By zapewnić wolność władze te muszą być rozdzielone; • Jeśli choć dwie władze skupiają się w rękach jednej osoby lub grupy osób, mamy do czynienia z despocją; • Moc tworzenia prawa powinna spocząć w rękach przedstawiciela narodu – parlamentu;

23. Zasada podziału władzy c.d. • Władza wykonawcza (rządzenia) pozostać ma w rękach monarchy; • Władza sądownicza w rękach kadencyjnych trybunałów; • Poszczególne władze nie są od siebie całkowicie odseparowane, wzajemnie nie kontrolują i hamują; • System hamulców występować ma nie tylko między władzami, ale także wewnątrz każdej z nich;

24. Zasada podziału władzy c.d. • Zasada bikamerlizmu; • Król w ramach systemu hamulców miał uprawnienia wobec parlamentu; • W rękach króla pozostawało prawo veta, lecz pozbawiono go inicjatywy ustawodawczej; • Sądownictwo ograniczane było poprzez rotacyjność kadr. Sądy są bezwzględnie związane ustawami.

25. Typologia ustrojów państwowych • Monteskiusz dokonał podziału na ustroje: monarchistyczne, despotyczne, republikańskie dzielą się na: demokracje i arystokracje; • Z powyższych najbardziej racjonalną formą jest monarchia, gwarantuje stabilność i umiarkowanie.

26. Liberalizm polityczny XVIII wieku – klimat stulecia • Przesunięcie punktu ciężkości z liberalizmu arystokratycznego na liberalizm polityczny; • Teoretycy tego nurtu rekrutowali się właśnie z mieszczaństwa; • Coraz bardziej powszechne nastroje antyfeudalne;

27. Voltaire (1694-1778) • Oświecony władca sam powinien sam dążyć do liwidacji absolutyzmu; • Jest przyjacielem filozofów, ma otwarty umysł; • Władza przechodzi w ręce mieszczańskich utylitarystów. Władza należy do posiadających; • Równość polityczna jest niemożliwa; • Dostęp do polityki jest warunkowany zamożnością, a nigdy nie będzie tak, żeby wszyscy byli równie zamożni; • Wolność ma priorytet nad równością, równość jest możliwa tylko w sferze praw naturalnych

28. Denis Diderot (1713-1784) • Diderot nie wierzył, iż oświecony władca dobrowolnie pozbędzie się nieograniczonych uprawnień; • Totalne potępienie absolutnej monarchii; • Sam zakres władzy powoduje, że liberalizacja życia społecznego jest niemożliwa; • Dlatego władza powinna przejść w ręce parlamentu – reprezntanta narodu; • Odrzucał antyegalitaryzm, zwłaszcza w edukacji.

29. Adam Smith • Społeczeństwo to zespół jednostek LUŹNO ze sobą powiązanych. Większą wagę powinno się przywiązywać do jednostki i jej natury; • Państwo kreuje się w sposób przypadkowy; • Gospodarka podlega jednak prawom ekonomicznym; • Praca i produkcja jest głównym źródłem bogactwa ; • Państwo nie może ingerować w życie gospodarczy, ani też w życie społeczne!!!