Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu szkolnictwo.pl

1. Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

2. WIEDZA O SPOŁECZEŃSTWIE Temat: Główne kierunki polskiej polityki zagranicznej

3. Zasady i cele polityki zagranicznej • ZASADY • Ogólne • porozumienia wielostronne, tj. Karta Narodów Zjednoczonych • Partykularne • przynależność do sojuszy, porozumień • CELE • funkcjonalne jako pozycja, prestiż, rola państwa na scenie międzynarodowej, • egzystencjalne – "żywotne" jako bezpieczeństwo i niezawisłość polityczna państwa, • koegzystencjalne – jako cele związane z rozwojem gospodarczym, cywilizacyjnym i materialnym państwa. Radosław Sikorski Minister spraw zagranicznych od 2007 roku

4. Próby kodyfikacji Karta Narodów Zjednoczonych XX wiek przyniósł kilka prób usystematyzowania i spisania prawa międzynarodowego. Najbardziej znana i doniosłym dokumentem tego typu jest Karta Narodów Zjednoczonych. Podpisany w 1945 w San Francisco dokument stał się podstawą stosunków międzynarodowych w drugiej połowie XXI wieku. Podpisujące ją państwa zobowiązały się do uznawaniu jej za źródło prawa międzynarodowego. Manifestuje ona prawa człowieka, jako prawo uniwersalne, przyrodzone każdemu człowiekowi i niezbywalne. Konwencja wiedeńska z 1969 roku Rozwój zarówno bilateralnych jak i multilateralnych stosunków między państwami stworzył konieczność uregulowania prawnego sposobu zawierania przez nie umów. Próbę rozwiązania tego problemu przyniosła Konwencja wiedeńska o prawie traktatów. Zawarto w niej ogólne zasady zawierania umów międzynarodowych. Prace nad Konwencją były prowadzone w Komisji Prawa Międzynarodowego ONZ. Została otworzona do podpisu w 1969 roku, a weszła w życie w 1980 roku. Polska przystąpiła do niej w roku 1990. Andrzej Olechowski Minister spraw zagranicznych 1993 - 1995

5. Polityka zagraniczna przed 1989 rokiem Po II wojnie światowej Polska znalazła się w zasięgu wpływów radzieckich. Zarówno polityka wewnętrzna, jak i zagraniczna naszego kraju zostały zdominowane przez ograniczenia narzucone przez ZSRR. Polska odrzuciła współpracę z Europą Zachodnią i państwami bloku demokratycznego (np. USA), skupiła się zaś na integracji w ramach państw bloku socjalistycznego. Organizacjami międzynarodowymi integrującymi blok wschodni były Układ Warszawski i Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG). Relacje pomiędzy państwami bloku wschodniego miały znamiona podporządkowania państw satelickich Moskwie. Założeniami, na których opierała się polska polityka zagraniczna, były przyjaźń, sojusz i współpraca ze Związkiem Radzieckim oraz innymi krajami socjalistycznymi w ramach Układu Warszawskiego i RWPG. Władysław Bartoszewski Minister spraw zagranicznych 1995

6. Układ Warszawski Układ Warszawski (oficjalna nazwa: Układ o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej – czyli związek wojskowy państw Europy Środkowej i Wschodniej pozostających pod wpływem Związku Radzieckiego. Jego formalne zasady zostały określone w roku 1955 przez I sekretarza KPZR Nikitę Chruszczowa. Pakt podpisano 14 maja 1955 w Warszawie. Miał funkcjonować przez 30 lat, 26 kwietnia 1985 ważność Układu przedłużono na następne 20 lat. Istniał do 1 lipca 1991. Ustanowiono wspólne dowództwo Układu w Moskwie. Sztaby armii poszczególnych państw członkowskich podlegały operacyjnie X Zarządowi Sztabu Generalnego Armii Radzieckiej – nie był to więc pakt równorzędnych stron. Naczelnym Dowódcą Zjednoczonych Sił Zbrojnych Układu Warszawskiego miał być zawsze marszałek Armii Radzieckiej, który był jednocześnie I zastępcą ministra obrony ZSRR. Pałac Namiestnikowski w Warszawie (obecnie Pałac Prezydencki) - miejsce podpisania Paktu w 1955

7. RWPG Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG) (25 stycznia 1949 – 28 czerwca 1991). RWPG została utworzona z inicjatywy Stalina podczas konferencji moskiewskiej (5 – 8 stycznia 1949). Formalnie organizacja powstała w Moskwie w dniu 25 stycznia 1949. W jej skład weszły: Bułgarska Republika Ludowa, Republika Czechosłowacka, Polska Rzeczpospolita Ludowa, Rumuńska Republika Ludowa, Węgierska Republika Ludowa i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich; 21 lutego 1949 dołączyła Albańska Republika Ludowa, a 29 września 1950 Niemiecka Republika Demokratyczna. U genezy RWPG leży tzw. plan Mołotowa z 1947 - propagandowa kontrpropozycja sowiecka wobec Planu Marshalla. RWPG miała być wschodnioeuropejską odpowiedzią na Plan Marshalla i powstanie Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OEEC). Do grona członków nie zaproszono Jugosławii, co było skutkiem konfliktu między Moskwą a Belgradem. W konferencji moskiewskiej nie uczestniczyła też Finlandia, która przy zachowaniu specjalnych stosunków dwustronnych z Moskwą (odmowa uczestnictwa w Planie Marshalla) zachowała ustrój demokratyczny i gospodarkę rynkową. Sesja Rady

8. Podział Europy przed 1989 rokiem • W 1989 roku załamał się dwubiegunowy porządek międzynarodowy w sensie geopolityczno strategicznym: • załamał się system Wschód/Zachód, • upadek ZSRR, • zachód jako system międzynarodowy pozostał, zwarty instytucjonalnie i organizacyjnie, • zjednoczenie Niemiec, • pojawienie się Europy Środkowej – w sensie geopolitycznym, • Skutki owych zmian: • zmiana ustrojowa, • system demokratyczny, • środowisko antykomunistyczne. Liczebność sił zbrojnych państw członkowskich NATO i Układu Warszawskiego w 1973

9. Polityka zagraniczna III Rzeczypospolitej Polityka zagraniczna Polski została sformułowana po przemianach politycznych w 1989, określa ją polska racja stanu. Podstawowe cele polityki zagranicznej w latach 90 – tych pozostawały niezmienne mimo zmian politycznych w parlamencie i rządzie. • Dla polskiej polityki zagranicznej po 1989 roku charakterystyczna była stabilność priorytetów, były to: • członkostwo w NATO oraz Unii Europejskiej, • współtworzenie stabilnego systemu bezpieczeństwa europejskiego opartego na współdziałaniu NATO, • współtworzenie Unii Zachodnioeuropejskiej, OBWE oraz ONZ, • utrzymywanie dobrosąsiedzkich stosunków z państwami regionu, • działanie na rzecz współpracy regionalnej, • zrównoważona polityka wobec Zachodu i Wschodu, • popieranie procesów rozbrojeniowych, ochrona tożsamości narodowej i dziedzictwa kulturowego, rozwinięte kontakty z Polonią. Dariusz Rosati Minister spraw zagranicznych 1995 - 1997

10. Polityka zagraniczna III Rzeczypospolitej Rok 1989 rok (tzw. jesień ludów) oraz rozpad ZSRR przyniosły możliwość przeorientowania polskiej polityki zagranicznej, uniezależnienia się od dotychczasowych sojuszy politycznych i wojskowych, a także ukierunkowania współpracy ekonomicznej i politycznej w suwerenny sposób. Naturalnym kierunkiem obronnym przez Polskę było nawiązanie współpracy z państwami integrującej się Europy (UE) oraz zacieśnianie współpracy z USA. Od 11 września 2001 nastąpiło znaczne zbliżenie Polski i Stanów Zjednoczonych, którego wyrazem był udział Polski w wojnie z terroryzmem w Afganistanie (2002) oraz w wojnie w Iraku (2003). Nastąpiło doprecyzowanie polskiej racji stanu w kwestii bezpieczeństwa europejskiego i ogólnoświatowego, głównym gwarantem pokoju i bezpieczeństwa ma być wspólna i przyjazna polityka UE i Stanów Zjednoczonych. Bronisław Geremek Minister spraw zagranicznych 1997 - 2000

11. Organy państwa w stosunkach międzynarodowych Organy i zasady prowadzenia polityki międzynarodowej określa Konstytucja RP z 2 kwietnia 1997. Zgodnie z nią prezydent jest najwyższym przedstawicielem państwa w stosunkach i międzynarodowych, sprawuje ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków zagranicznych, powołuje na wniosek premiera i ministra spraw zagranicznych, mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli RP w innych państwach, ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe. Uprawnienia prezydenta mają charakter formalny i zatwierdzający. Politykę zagraniczną w sferze decyzji prowadzi, zgodnie z konstytucją, Rada Ministrów, odpowiedzialna za nią przed parlamentem. Zgoda parlamentu jest wymagana w odniesieniu do umów dotyczących granic państwa, sojuszów obronnych, umów wprowadzających obciążenia finansowe lub zmiany w ustawodawstwie. Minister spraw zagranicznych jest wykonawcą przyjętej przez sejm polityki, koordynuje całokształt stosunków z zagranicą. Krzysztof Jan Skubiszewski Minister spraw zagranicznych 1989 - 1993

12. Organy państwa w stosunkach międzynarodowych • Organy wewnętrzne • Prezydent jest najwyższym przedstawicielem państwa w stosunkach międzynarodowych (zob. lekcja 13), • Parlament kontroluje prowadzenie polityki zagranicznej, decyduje o wojnie i pokoju, a także w pewnym stopniu uczestniczy w realizacji polityki zagranicznej (np. członkowie komisji spraw zagranicznych składają wizyty, biorą udział w rokowaniach), • Rząd z premierem na czele ma decydujący wpływ na kształt i główne kierunki polityki zagranicznej państwa (zob. lekcja 18), • Minister spraw zagranicznych odpowiada za realizację polityki zagranicznej państwa, prowadzi rokowania, zawiera umowy, utrzymuje kontakt z przedstawicielami innych państw, mianuje członków misji dyplomatycznych. Włodzimierz Cimoszewicz Minister spraw zagranicznych 2001 - 2005

13. Organy państwa w stosunkach międzynarodowych Minister spraw zagranicznych – organ administracji państwowej kierujący sprawami zagranicznymi – działa na podstawie Ustawy o urzędzie ministra spraw zagranicznych oraz Rozporządzenia Rady Ministrów bardziej szczegółowo regulującego kompetencje ministra (oba dokumenty pochodzą z maja 1974 r.). Na mocy ustawy i rozporządzenia minister pełni funkcję politycznego koordynatora całokształtu stosunków z zagranicą i ich zgodności z generalną linią polityki państwa. Tę funkcję minister ma sprawować m.in. poprzez opracowywanie długofalowych założeń polityki zagranicznej i bieżącą ich realizację, programowanie i wykonywanie polityki traktatowej, reprezentowanie państwa w stosunkach dwu- i wielostronnych (w organizacjach), koordynowanie działalności innych ministrów w sferze stosunków zewnętrznych państwa. Adam Daniel Ratfeld Minister spraw zagranicznych 2005

14. Organy państwa w stosunkach międzynarodowych • Cele stabilizacji priorytetów były konsekwentnie realizowane przez kolejnych ministrów spraw zagranicznych: K. Skubiszewskiego, A. Olechowskiego, W. Bartoszewskiego, D. Rosatiego, B. Geremka, W. Cimoszewicza, czego efektem stało się m.in.: • pełne uregulowanie polityczne i prawne stosunków ze wszystkimi sąsiadami Polski, • członkostwo we wszystkich organizacjach regionalnych oraz NATO (1994 Partnerstwo dla Pokoju, 1999 Polska pełnoprawnym członkiem NATO), • doprowadzenie do etapu negocjacji pełnego członkostwa w Unii Europejskiej (1991 umowa stowarzyszeniowa, oficjalne negocjacje dotyczące wejścia Polski do UE trwające od 1998 zakończone zostały w grudniu 2002, wynegocjowane członkostwo - maj 2004), • dobre, oparte na wiarygodności partnerów stosunki z większością państw w Europie i na świecie. • Istotnym kierunkiem polityki międzynarodowej pozostawało zacieśnianie dobrosąsiedzkich stosunków z Rosją i Niemcami. Stefan Meller Minister spraw zagranicznych 2005 - 2006

15. Organy państwa w stosunkach międzynarodowych • Organy zewnętrzne • Stałe misje dyplomatyczne (ambasady) mają za zadanie reprezentować państwo, chronić jego interesy oraz interesy obywateli, prowadzić rokowania, rozwijać przyjazne stosunki między państwami, a także zbierać informacje. • Misje specjalne to delegacje wysyłane za granicę w celu załatwienia jakichś spraw. Przedstawicielstwa przy organizacjach międzynarodowych mają za zadanie utrzymywać stały kontakt z sekretariatem organizacji, reprezentować stanowisko państwa i chronić jego interesy. Urzędy konsularne to urzędy działające na terytorium innych państw. Ich zadaniem jest nie tylko reprezentowanie państwa i ochrona jego interesów, ile ochrona interesów swoich obywateli. Anna Fotyga Minister spraw zagranicznych 2006 - 2007

16. Stałe misje dyplomatyczne Dyplomacja – negocjowanie umów między państwami, w celu zawarcia korzystnych umów handlowych oraz pozyskania wsparcia wojskowego dla reprezentowanego kraju. Dyplomacja wiąże się też z rozwiązywaniem w pokojowy sposób problemów między państwami. Dwa tysiące lat temu wielki rzymski prawnik i filozof, Cyceron powiedział: „Istnieją dwa sposoby rozstrzygania sporów: jeden przy pomocy argumentów, drugi przy użyciu siły; a ponieważ pierwszy z nich jest właściwy człowiekowi, a drugi dzikim zwierzętom, należy uciec się do drugiego sposobu tylko wówczas, gdy nie możemy użyć pierwszego”. Inaczej mówiąc, siła argumentów, a nie argument siły – oto kwintesencja dyplomacji. Dyplomaci pracują głównie w ambasadach i konsulatach, gdzie w razie potrzeby pomagają obywatelom państw, które reprezentują. Dyplomacja jest sztuką poszukiwania możliwego do przyjęcia dla stron negocjacji kompromisu. Dyplomacja w najszerszym rozumieniu jest to zarówno sztuka, nauka jak i technika reprezentowania państwa jak i prowadzenia negocjacji.

17. Misje specjalne • Misja specjalna – są to specjalne posłannictwa ad hoc (co stanowi główną różnicę między misjami specjalnymi a stałymi przedstawicielstwami dyplomatycznymi) wysyłane przez państwo do innego państwa za jego zgodą, na czas określony, w celu rozpatrzenia z nim określonych spraw lub wypełnienia wobec niego określonego zadania. Misje specjalne mogą służyć interesom państw zarówno w przypadku istnienia stosunków dyplomatycznych i konsularnych jak również w przypadku ich braku(mogą służyć nawiązaniu takich relacji), a także w sytuacji wojny. • Kwestie związane z zasadami działania misji specjalnych reguluje Konwencja o misjach specjalnych z 1969. W sprawach nie uregulowanych Konwencją stosuje się międzynarodowe prawo zwyczajowe. • Cechy misji specjalnej: • oficjalny charakter (zawsze wymagana jest wyraźna zgoda państwa przyjmującego na • reprezentuje wyłącznie państwo i działa w jego imieniu • ma na celu załatwienia określonego zadania • ma czasowy charakter • Zakres tematyczny, czasowy oraz terytorialny jak również skład misji specjalnej są zawsze wynikiem porozumienia zainteresowanych państw.

18. Urzędy konsularne W zakresie stosunków konsularnych określoną rolę odgrywają normy prawa wewnętrznego. Regulują one organizację służby konsularnej poszczególnych państw, jak również uzupełniają i konkretyzują normy prawa międzynarodowego dotyczące sytuacji prawnej obcych placówek konsularnych i ich członków. W tym kontekście należy wymienić polską ustawę z 13 II 1984 r. o funkcjach konsulów art. 10 mówi, że Konsul: 1. Chroni prawa i interesy Rzeczpospolitej Polskiej i jej obywateli2. Działa na rzecz rozwijania przyjaznych stosunków oraz współpracy między Rzeczpospolitą Polską a państwem przyjmującym3. Czuwa w zakresie swojej właściwości nad wykonywaniem umów międzynarodowych obowiązujących w stosunkach między Rzeczpospolitą Polską a państwem przyjmującym4. Działa na rzecz umacniania więzi między Polonią Zagraniczną a Polską5. Informuje o Polsce, w szczególności przedstawia organom państwa przyjmującego i opinii publicznej tego państwa kierunki polityki zagranicznej i wewnętrzne Rzeczpospolitej Polskiej oraz jej gospodarki, nauki i kultury6. Zapoznaje się z problematyką państwa przyjmującego, w szczególności ze stanem jego gospodarki, nauki i kultury oraz z ustawodawstwem tego państwa i umowami zawieranymi przez nie z państwami trzecimi, jak również udziela odpowiednich informacji w tym zakresie właściwym organom Rzeczpospolitej Polskiej i zainteresowanym obywatelom polskim.

19. Jednostki organizacyjne podległe ministrowi spraw zagranicznych Jednostki organizacyjne Placówki zagraniczne Ministerstwo Spraw Zagranicznych Ambasady Przedstawicielstwa przy organizacjach międzynarodowych Biura Departamenty Konsulaty Instytuty Polskie Zarząd Obsługi Jednostki badawcze i szkoleniowe Polski Instytut Spraw Międzynarodowych Akademia Dyplomatyczna Instytut Europy Środkowo - Wschodniej Instytut Zachodni

20. Struktura Ministerstwa Spraw Zagranicznych • Gabinet Polityczny Ministra → sekretariat Ministra, • Biuro Dyrektora Generalnego → Departament Strategii i Planowania Polityki Zagranicznej, • Departament Unii Europejskiej → Departament Polityki Bezpieczeństwa, • Departament Prawno – Traktatowy → Departament Systemu Narodów Zjednoczonych i Problemów Globalnych, • Departament Zagranicznej Polityki Ekonomicznej → Departament Europy, • Departament Współpracy Rozwojowej → Departament Azji i Pacyfiku, • Departament Ameryki → Protokół Dyplomatyczny, • Departament Afryki i Bliskiego Wschodu → Departament Systemu Informacji,

21. Struktura Ministerstwa Spraw Zagranicznych • Departament Promocji → Departament Polityki Wschodniej, • Departament Konsularny i Polonii → Biuro Administracji i Finansów, • Biuro Kadr i Szkolenia → Biuro Audytu, • Biuro Informatyki → Biuro Pełnomocnika ds. Ochrony Informacji Niejawnych, • Archiwum → Biuro Łączności.