Üretim İmkanları Eğrisi, İhtisaslaşma ve İktisadi Sistemler

1. Üretim İmkanları Eğrisi, İhtisaslaşma ve İktisadi Sistemler

2. Temel kavramlar • Üretim İmkanları Eğrisi • Artan Fırsat Maliyeti Kanunu • İktisadi Sistem • Piyasa Mekanizması • Kumanda Mekanizması • Piyasa Kapitalizmi • Piyasa Ekonomileri • İhtisaslaşma • İşbölümü • Tüketici Hakimiyeti • Görünmez El • Piyasa Başarısızlığı

3. Üretim İmkanları (Dönüşüm) Eğrisi • Üretim teknolojisinin ve kaynakların sabit (veri) olduğu bir ekonomide, sabit kaynakların tam ve en düşük maliyetle üretimi sağlayan bir biçimde kullanılması halinde üretilebilecek mal bileşimlerinin geometrik yerine üretim imkanları eğrisi (production possibilities curve) denir. • Diğer bir ifadeyle, veri teknoloji ve kaynaklar ile üretilebilecek maksimum mal bileşimlerinin geometrik yeridir.

4. Artan Fırsat Maliyeti Kanunu • Bir malın üretimi arttıkça o malın fırsat maliyetinin de artması hususu artan fırsat maliyeti kanunu (law of increasing opportunity cost) olarak adlandırılır. • İlave bir birim A malı üretmek için bir birim B malından vazgeçiliyorsa sabit fırsat maliyeti (constant opportunity cost) geçerlidir.

5. Üretim İmkanları Eğrisi ve Etkinlik • Üretimde etkinlik • Malların en düşük maliyetle üretilmesi, bir malın üretimini diğer malların üretimini azaltmadan arttırmanın mümkün olmaması • Dağılımda etkinlik • Üretilen malların toplumun üretilmesini istediği mallar olması

6. Üretim imkanları eğrisinin altındaki bir noktada faaliyette bulunulmasının nedenleri • Kaynakların tam kullanılmaması (atıl kalması) • Kaynakların en düşük maliyetle üretimi sağlayan biçimde doğru alanda kullanılmaması • Örneğin; mühendisin taksi şoförlüğü yapması gibi.

7. Üretim imkanları eğrisi ve büyüme • Büyüme, bugün erişilebilir olmayanı uzun dönemde erişilebilir kılan bir olgu olarak tanımlanabilir. • Üretim faktörlerindeki miktar artışları ya da etkin kullanım büyümeye neden olabilir. • Tasarruf eğilimi-sermaye birikimi de büyümeye neden olabilir. • Teknolojik gelişme de büyümeye neden olabilir.

8. İktisadi Sistemler • Bir toplumdaki kaynakların kullanım biçimini ve sahipliğini belirleyen kurallar bütününe iktisadi sistem (economic system) denir.

9. Ne, nasıl, kimler için üretilecek? • Piyasa mekanizması (market mechanism) • İktisadi mesele-kaynak dağılım meselesi • Kâr – fayda maksimizasyonu • Piyasa mekanizmasının kapitalist bir ekonomide uygulanmasıyla ortaya çıkan sisteme piyasa kapitalizmi (market capitalism) denir.

10. Ne, nasıl, kimler için üretilecek? • Kumanda mekanizması (commandmechanism) • İktisadi mesele-kaynak dağılım meselesi • Siyasal gücü kontrol eden bir organ (meclis-hükümet) • Kalkınma planları • Kumanda mekanizmasının sosyalist bir ekonomide uygulanmasıyla ortaya çıkan sisteme merkezi planlı sosyalizm (centrallyplannedsocialism) denir. • Berlin Duvarı’nın yıkılması • Örnekler; Çin, Kuzey Kore, Küba

11. Kumanda mekanizmasının kapitalist bir ekonomide uygulanmasıyla ortaya çıkan iktisadi sisteme merkezi planlı kapitalizm (centrally planned capitalism) denir. • İsveç ve Japonya başarılı örneklerdir. • Piyasa mekanizmasının sosyalist bir ekonomide uygulanmasıyla ortaya çıkan iktisadi sisteme piyasa sosyalizmi (market socialism) denir. • Eski Doğu bloğu ülkelerinden Macaristan ve Yugoslavya’da uygulanmış, başarılı olamamamış. • Şekil 2.9, s.44.

12. Piyasa kapitalizminin temel özellikleri • Özel mülkiyet hakları (private property rights) • Teşebbüs ve seçim özgürlüğü (freedom of enterprise and choice) • Kişisel çıkar (self-interest) • Fiyat (price) • Rekabet (competition) • Sınırlı hükümet (limited government)

13. Özel mülkiyet hakları • Mülk sahibine mülkiyete konu maddi varlıkları, toplum çıkarlarına aykırı olmamak kaydıyla, istediği gibi kullanma ve kontrol etme hakkı verir. • Miras hakkı

14. Teşebbüs ve seçim özgürlüğü • Bireylerin ve özel firmaların piyasa mekanizması vasıtasıyla diledikleri seçimleri yapma imkanına sahip olmalarını ifade eder. • Diğer bir ifadeyle, teşebbüs özgürlüğü, bir firmanın kaynakları kullanarak mal üretme ve satma konusunda dilediği gibi davranma hakkına sahip olduğu, bu hakkın hükümet veya diğer firmalar tarafından engellenmediği anlamına gelir.

15. Seçim özgürlüğü ise, tüketicilerin, kaynakları ve kaynaklardan elde ettikleri gelirleri diledikleri gibi kullanma hakkına sahip olduklarıdır. • Sözleşme yapma, • Kurum-ortaklık kurma.

16. Kişisel çıkar • Her ekonomik birimin kendi çıkarını düşünmesi anlamına gelir. • Kişisel çıkar, teşebbüs ve seçim özgürlüğünün amacıdır. • Zarara uğrayan üreticilerin iflas etme olasılığını da içerir.

17. Fiyat • Piyasa mekanizmasında alınıp satılan her şeyin fiyat denilen bir bedeli (getirisi) vardır. • Piyasa mekanizması teşebbüs ve seçim özgürlüğünü kişisel çıkar amacıyla kullanan iktisadi karar birimlerinin faaliyetlerini fiyatlar aracılığıyla koordine eder.

18. Rekabet • Piyasada işlem gören bir malın-kaynağın alıcıların ve satıcıların piyasa fiyatını etkilemelerinin mümkün olmamasıdır.

19. Sınırlı hükümet • Rekabetçi piyasa kapitalizminin en etkin çözümleri ürettiği inancından hareketle, hükümetin iktisadi hayata müdahale ederek kapitalizmin etkinliğini azaltmak yerine, temel hak ve özgürlükler ile rekabeti korumaya-geliştirmeye yönelik hukuki ve kurumsal düzenlemeler yapması gerektiğini içerir.

20. Diğer özellikler • Sermaye mallarının yoğun olarak kullanılması • İhtisaslaşma (Uzmanlaşma) • İşbölümü • Paranın kullanılması

21. Sermaye mallarının yoğun olarak kullanılması • Daha ucuz üretimi mümkün kılan teknolojik gelişmelerin üretim sürecine sokulması • Sermaye mallarının kullanımının artması

22. İhtisaslaşma • Farklı malların farklı kişiler-ülkeler tarafından üretilmesi • Orta-yüksek teknolojili ürünler • Doğal kaynağa dayalı ürünler

23. İşbölümü • Bir malın farklı kısımlarının, farklı işçiler tarafından üretilmesine işbölümü (division of labor) denir. • Adam Smith’in bir toplu iğne atölyesinde imalatın on kısma ayrılması sonucunda işçi başına 4800 iğne üretilebildiğini, • İşbölümü olmadığında en fazla 20 iğne üretilebildiğini ortaya koyması

24. Paranın kullanılması • Trampa (barter) • İsteklerin çifte beraberliği

25. Piyasa mekanizmasıPiyasalar ve sektörler • Alıcı ve satıcıları bir araya getiren her türlü kolaylığa piyasa (market) denir. • Piyasa türleri • Ürün-mal piyasası • Kaynak-faktör piyasası • Varlıklar piyasası

26. Ürün-mal piyasası (product-commodity market)Kaynak-faktör piyasası(resource market) • Malların ve kaynakların-faktörlerin alıcılarını ve satıcılarını bir araya getiren her türlü kolaylığı ifade eder.

27. Varlıklar piyasası (assets market) • Para, • Tahvil, • Hisse senedi, • Ev

28. Piyasa mekanizmasında sektörler • Hanehalkı sektörü (households sector) • İşalemi sektörü (business sector) • Hükümet sektörü (government sector) • Dış ticaret sektörü (foreign trade sector)

29. Hanehalkı sektörü • Ekonomideki tüm aileleri kapsar. • Hanehalkı sektörünün üyelerine tüketici denir. • Kaynakların sahibidirler ve fayda maksimizasyonunu hedeflerler.

30. İşalemi sektörü • Ekonomideki tüm firmalardan oluşur. • Firma kavramı, hanehalkı sektörünün sahibi olduğu kaynakları kullanarak üretim yapan ve ürettiği malları hanehalkı sektörüne, diğer firmalara, dış aleme veya hükümete satan karar birimlerini kapsar. • Hanehalkı sektörü + işalemi sektörü = Özel Sektör

31. Hükümet sektörü • Bir ekonomideki tüm kamu kurum ve kuruluşlarını kapsar. • Sağlık, eğitim, adalet gibi kamu hizmetlerini yerine getirirken yaptığı harcamalara hükümet alımları denir. • Vergiler • Transfer ödemeleri • Faiz ödemeleri • Kamu harcamaları • Bütçe açığı • Borçlanma

32. Dış ticaret sektörü • Bir ekonominin dış alemle olan tüm iktisadi ilişkilerinin toplulaştırıldığı bir sektördür. • İhracat • İthalat

33. Devri Akım Şeması • Bir ekonomide sektörler arasındaki kaynak-mal-para akımlarını gösteren şemaya devri akım şeması (scheme of circular flow) denir. • Piyasa kapitalizminin geçerli olduğu bir ekonominin işleyişini açıklamaya yardımcı olur. • Şekil 2.10, s.50.

34. Ekonomik Faaliyetlerin Döngüsel Akımı Tüketim harcamaları Satışlardan elde edilen toplam hasılat Ürün alımı Ürün satımı Yatırım Tasarruf Faktör satımı Faktör alımı Faktör ödemeleri Faktör gelirleri

35. Tüketici hakimiyeti • Hangi mallar ne kadar üretilecek sorusu aslında tüketiciler tarafından cevaplandırılır. • Hangi mallar ne kadar üretilecek sorusunun ilk bakışta göründüğünün tersine üreticiler tarafından değil de tüketiciler tarafından cevaplandırılmasına tüketici hakimiyeti (consumer sovereignty) denir.

36. Nasıl üretilecek? • Firmalar tarafından cevaplandırılır. • Kâr maksimizasyonu, en düşük maliyetle üretim

37. Nasıl bölüşülecek? • Ödeme gücü

38. Görünmez el prensibi (invisiblehandprinciple) • Adam Smith, 1776, Milletlerin Zenginliği • S.52-53. • Toplumcu bir sistem olmayan kapitalizmde piyasa mekanizması sayesinde kişisel ve sosyal yararların hür bir ortamda bağdaştırıldığını ve dolayısıyla da kapitalist sistemde hükümetlerin piyasanın işleyişine müdahale etmemeleri gerektiğini ifade eder.

39. Piyasa başarısızlığı • Piyasa mekanizmasının kendi başına etkinliği sağlayamamasına piyasa başarısızlığı (market failure) denir. • İktisadi dalgalanmalar (business cycles) • Adil gelir dağılımı veya eşitlik

40. İktisat politikası • Hükümetin iktisadi hayatı etkilemek, iktisadi performansı arttırmak amacıyla uygulamaya soktuğu kararlardır. • Piyasa başarısızlığını gidermek • Gelir dağılımında adaleti sağlamak • İşsizlik ve enflasyon ile mücadele etmek • Büyümeyi hızlandırarak refah düzeyini yükseltmek • Etkinlik, eşitlik, istikrar ve büyüme