ANGST in de palliatieve zorg Florence Guibert Buiron Huisarts Dordrecht

1. ANGST in de palliatieve zorgFlorence Guibert BuironHuisarts Dordrecht

2. Presentatie • Wat is angst (wetenschappelijk?) • De verschillende types angst • Het herkennen van angst • Oorzaken • Diagnostiek • Behandeling • Take home messages

3. Wat is angst? • Normale reactie in de context van een reële dreiging • Gaat gepaard met lichamelijke verschijnselen door activatie van het autonoom zenuwstelsel • Voorbereiding “fight or flight”reactie • Versnelde hartslag en ademhaling • Verhoogde spierspanning, speciale gedachten zoals “Ik ga dood” “ Er staat mij iets vreselijks te gebeuren”.

4. Prevalentie • Loopt sterk uiteen: 13% - 79% - herkenning, verschil in meetinstrumenten en meetmomenten • Niet meer angststoornissen dan bij gewone bevolking

5. Verschillende types angst • Normale angst: past bij situatie • Angstklachten: klachten waarbij normale angst een rol speelt • Abnormale angst: na geen of minimale prikkels; past niet bij situatie, niet invoelbaar • Paniekaanval: plotseling, heftige symptomen. Past bij verschillende angststoornissen • Angststoornissen: verzamelnaam voor verschillende stoornissen met “abnormale” angst; belemmering in sociaal functioneren

6. Angst in de palliatieve fase • Reactieve angst • Angststoornis door somatisch aandoening en/of middel(rol neurotransmitters op verschillende hersensgebieden) - symptomen van ziekte en/of medicatie zijn oorzaak van angst. Onderliggend mechanisme nog niet duidelijk • Andere soorten angst zoals pre-existente angsten(fobieën, PTSS, paniek...)

7. Oorzaken • Oorzaken van reactieve angst: • Ziektegerelateerd • Karakterologisch (bijvoorbeeld controle) • Existentiële factoren • Oorzaken van angststoornissen door somatische aandoening en/of medicatie • Pijn, dyspnoe, delier, koorts, metabole dysregulatie (hypercalciëmie), endocriene stoornissen (uitzaaiing in bijnier), hersentumor of uitzaaiing in hersenen • Onttrekking van alcohol, roken, benzos, opioïden • Medicatie: corticosteroïden, opioïden, benzos, bronchodilatoren, betablokkers, anti-emetica enz.

8. Oorzaken • Andere angststoornissen: • Prevalentie hoger bij vrouwelijk geslacht • Jongere leeftijd • Socio-economische status • Uitgelokt door lichamelijke symptomen, behandeling, diagnostiek onderzoek • Terminale fase

9. Herkennen van angst • Duidelijk herkenbaar: patient benoemt de symptomen of de symptomen zijn duidelijk herkenbaar zoals tachycardie, snelle hartslag, transpireren, agitatie, slaapprobleem... • Minder duidelijk herkenbaar : symptomen die niet reageren op medicatie (o.a. pijn), symptomen die bij de ziekte kunnen horen (o.a. benauwdheid, frequente mictie, warm/koud gevoel...) • Meetinstrumenten (Utrecht symptomendagboek / Hospital Anxiety and Depression scale (HADS)->Pallialine

10. Diagnostiek • Anamnese • Lichamelijk onderzoek • Eventueel lab, CT-scan • Eventueel consult psycholoog/psychiater

11. Behandeling • Integrale benadering bespreekbaar maken, ruimte geven. Consult psycholoog / psychiater / geestelijk verzorger overwegen • Behandeling van uitlokkende factoren Cave onttrekking bij alcohol/ benzoverslaving -> liefst langwerkende benzo’s voorschijven (kans op rebound effect) • Medicatie wijzigen of staken

12. Behandeling Medicamenteus: • Benzo’s - aandacht voor kortwerkende medicatie voor de nacht (oxazepam/temazepam) - langwerkende voor algemene dekking (lorazepam/diazepam) - cave metaboliet bijvoorbeeldmidazolam/diazepam - andere routes dan oraal mogelijk, denk aan rectaal/subcutaan (intramusculair vermijden)

13. Behandeling Medicamenteus: • SSRI’s - bij associatie met depressie maar ook als alternatief Citalopram, Sertraline, hierbij de minste interactie; Mirtazapine • Andere middelen bijvoorbeeld antipsychoticum: haldol bij angst bij een delier

14. Take home messages • Herkenning van belang • Ruimte geven • Zo nodig derden inschakelen • Behandeling mogelijk