Richtlijnenboek ACTIVITEITENGROEP stadsontwikkeling & recreatie

Richtlijnenboek ACTIVITEITENGROEPstadsontwikkeling & recreatie NIEUWE INZICHTEN 29-11-2011

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie INHOUD Methodologie Toepassingsgebied (Screening) Scoping van de relevante ingreep-effectrelaties Algemene inhoudelijke aspecten (alternatieven, ontwerpend onderzoek, ...) Methodiek inhoudelijke uitwerking van de verschillende milieuthema’s en disciplines Inhoudelijke aandachtspunten per discipline en thema P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie METHODOLOGIE FAZE 1 Analyse gevalstudies Bevraging initiatiefnemers Actuele kennis effectvoorspelling en –beoordeling in binnen- en buitenland Analyse bestaande richtlijnenboek STUURGROEPOVERLEG (Dienst Mer, MER-deskundigen, adviesinstanties) FAZE 2 Ontwerp richtlijnenboek STUURGROEPOVERLEG Definitief richtlijnenboek P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie TOEPASSINGSGEBIED (SCREENING) Rubrieken van bijlage II: Rubriek 10 b Stadsontwikkelingsprojecten, met inbegrip van de bouw van winkelcentra en parkeerterreinen. Rubriek 12 a Vakantiedorpen, hotelcomplexen buiten stedelijke zones, permanente kampeer- en caravanterreinen, themaparken, skihellingen, skiliften en kabelspoorwegen, met bijhorende voorzieningen. Rubriek 12 c Aanleg van golfterreinen Rubriek 13 Wijzigingen P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie KENMERKEN ACTIVITEITENGROEP M.E.R.-NIVEAU RELEVANTE EFFECTGROEPEN SCOPING STUDIEGEBIED POTENTIËLE IMPACT SCOPING VAN DE RELEVANTE INGREEP-EFFECTRELATIES P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie Hinder (lucht, geluid, visueel) Barrière-effecten Direct ruimtebeslag Wijzigingen aan het watersysteem Microklimaat Vergraving Wijzigingen in verkeer en transport Gebruik natuurlijke hulpbronnen KENMERKEN P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie VERSCHILLEN (studiegebied/activiteit) • Locatie: stedelijk, randstedelijk of buitengebied • Ruimte-inname / aandeel bebouwing (winkelcomplex vs. golfterrein) • Intensiteit exploitatie- en onderhoudsfase P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie Getrapte procedure ruimtelijke planvorming - milieuonderzoek P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie Sleutel-, optie- en niet-relevante disciplines P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie MER-niveau Niveau Plan-m.e.r. Sleutelaspecten: milieueffecten die bijdragen tot de besluitvorming over het plan (keuzes voor ruimtelijke inrichting) • Permanente effecten (vnl. tijdens de exploitatie, uitgezonderd effecten tijdens de aanleg met een permanent effect) • Ruimtelijk onderscheidende effecten • Voldoende differentiërend naar besluitvorming – optimalisatie plan • Niet-sturende effecten i.f.v. relevante kennisoverdracht naar andere disciplines Niveau Project-m.e.r. • Milieueffecten die bijdragen tot besluitvorming over het project (milieuvergunning / stedenbouwkundige vergunning) P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie Karakteristieken studiegebied • Afbakenen aandachtsgebieden per effectgroep vermijdt overbodig onderzoek • 2 types aandachtsgebieden: • Bijzonder beschermde gebieden (Zie juridisch & beleidsmatig kader) • Bijzonder kwetsbare gebieden (Bv. overstromingsgebieden, relictzones/ankerplaatsen, stiltegebieden, woonconcentraties, herbevestigde agrarische gebieden, …) P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie ALGEMENE INHOUDELIJKE ASPECTEN • Plan- of projectbeschrijving • Doelstellingen • Alternatieven • Referentietoestand • Vastgesteld beleid • 2 referentietoestanden • Milderende maatregelen • Ontwerpend onderzoek P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie Formuleren van (duurzame) doelstellingen • Duidelijke doelstellingen zijn nodig om alternatieven te kaderen • Richtlijnenboek geeft aanbevelingen voor het formuleren van hoofd- en nevendoelstellingen • Mogelijke doelstellingen • Behoefte aan functies (link met woonbehoeften, parkeerstudie, winkelen, recreatie, groenbehoeften, …) • Oppervlakte van de verschillende programma-onderdelen • Bijdrage aan beleidsdoelstellingen (ruimtelijke ordening, CO2-neutraal, modal split,…) • Keuzes voor ontsluiting/bereikbaarheid • Milieu- of omgevingskwaliteit, duurzaamheidsaspecten,… • Architectuur en stedenbouwkundige milieukwaliteit P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie Formuleren van (duurzame) alternatieven • In functie van het vermijden van milieueffecten (zie ook ontwerpend onderzoek) • Alternatieven moeten doelstelling van het plan nastreven • Hulpmiddel onderzoek alternatieven (bvb. programma-alternatieven) De lagenbenadering (ondergrond, netwerken en occupatie) als model voor integrale afweging in milieuonderzoek. Elke laag heeft haar specifieke bijdrage aan de ontwikkeling. Een onderliggende laag stelt condities aan een bovenliggende. P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie Formuleren van milderende maatregelen • Wanneer milderende maatregelen onvoldoende in de doelstelling en/of alternatieven vervat zijn • Aandacht voor: • m.e.r.-niveau • Inpasbaarheid in de ruimtelijke plannen of via flankerend beleid • Realisatie door initiatiefnemer of derden • Het procesgeïntegreerd opnemen van milieumaatregelen (zie ontwerpend onderzoek) is veelal efficiënter P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie Voorbeeld: Project Blauwe Boulevard te Hasselt • Publiek Private samenwerking maakt financiering parkgebied binnen het project mogelijk: • Initiatiefnemers van de deelprojecten storten bijdrage in een fonds • De stad wendt dit fonds aan om het gemeenschappelijk parkgedeelte te realiseren • Interessante formule om milderende maatregelen van publieke of semi-publieke ruimte te realiseren P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie Ontwerpend onderzoek • Manier van ontwerpen waarbij tijdens de ontwerpfase (locatie, inrichting) reeds rekening gehouden wordt met diverse aspecten, waaronder alle milieuaspecten • Milieubeoordeling en ontwerpfase lopen gelijktijdig • Plan of project worden doorheen het proces bijgesteld • Voordelen! • Evenwicht tussen milieukundige, ruimtelijk-stedenbouwkundig, technische aspecten • Vermijdt een te gedetailleerd voorontwerp (bijstelling achteraf financieel ingrijpend) • Voortdurende interactie tussen de randvoorwaarden verhoogt de kwaliteit P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie • Ontwerpend onderzoek • Kennisgeving • Doelstellingen in detail • Plan van aanpak ontwerp onderzoek • Kader van aandachtspunten en randvoorwaarden waarrond alternatieven worden ontwikkeld • Klassiekere proces • Kennisgeving • Plan of project in detail • Alternatieven minder diepgaand/geïntegreerd P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie Milieukundige en ruimtelijk-stedenbouwkundige parameters in ontwerpend onderzoek P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie Methodiek inhoudelijke uitwerking van de verschillende milieuthema’s en disciplines • Afbakening en beschrijving van het studiegebied • Effectvoorspelling en -beoordeling • Bestudeerde parameters • Analysemethoden en voorstellingswijzen • Milderende maatregelen • Monitoring en postevaluatie • Elementen van belang voor discipline-overschrijdende afweging? P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie INHOUDELIJKE AANDACHTSPUNTEN MER-discipline BODEM Aandachtspunten : • Ontwikkellocaties versus kwetsbaarheid van zones • Recreatiedruk in omgeving (zachte/harde recreatievormen – (niet-)geregelde recreatie • Selectief geologisch ontgraven (hergebruik als grondstof) • Bestaande bodemverontreinigingen (grondverzet/sanering) • Zettingsgevoelige bodems (bemalings/constructietechnieken, ophogingen) • Gevaarlijke stoffen (laad- en loszones van winkelpanden) P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie INHOUDELIJKE AANDACHTSPUNTEN MER-discipline WATER • Waterkwantiteit: vasthouden/hergebruiken – bergen - afvoeren • Waterkwaliteit: schoonhouden – scheiden – schoonmaken • Oppervlaktewaterstructuren verweven in stedenbouwkundige plannen • Zwembaden : Water- en energieverbruik (BBT) - spui- en spoelwater filters (AOX) • Koude-warmteopslag: pro/contra’s aquifer versus buizenstelsel • Permanente drainage (recreatie, woonwijken, ...) • Overstromingsvrij bouwen • Boringsvrije zones (perforatie afschermende lagen) P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie INHOUDELIJKE AANDACHTSPUNTEN MER-discipline MENS-VERKEER • Integratie MOBER in MER: vroegtijdige afstemming • bvb. referentiesituatie - geplande situatie (mober = mobiliteitsprofiel) • bvb. verkeersveiligheid, verkeersleefbaarheid (mober = evaluatie verkeerssysteem) • Recreatie, shopping: invloedsgebied, herkomstonderzoek • Toedeling bestemmingsverkeer project • Netmanagement: objectieve onderzoeksmethode voor optimalisatie bus- en tramnet i.f.v. de vraag (versus basismobiliteit) P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie INHOUDELIJKE AANDACHTSPUNTEN MER-discipline MENS-VERKEER • Methodiek “objectieve verkeersleefbaarheid” (verkeerskenmerken en ruimtelijke kenmerken) • Parkeerdruk • Laag aanbod (modal split) • Dubbelgebruik PP • Hoge verkeersgenererende werking in lage frequentie: capaciteit “5de drukste dag per jaar” • Interdisciplinaire gegevensuitwisseling: • Verkeersmodellen: spitsuurintensiteiten • Geluid: maatgevende perioden dag-avond-nacht (3 sets intensiteiten): “doorsnedetelling” voor bestaande toestand of vergelijkbare • Lucht: ”etmaalintensiteit” voor maatgevende dag P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie INHOUDELIJKE AANDACHTSPUNTEN MER-discipline LUCHT • Model: CAR en IFDM-traffic • Welk model wanneer te gebruiken? • Beperkingen bij impactbepaling? (reikwijdte studiegebied) • Emissies parkings • Impact van verkeers- en verwarmingsemissies zijn meest relevant • Richtwaarden projectgroottes met bijdrage >1% PM10/NO2 P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie INHOUDELIJKE AANDACHTSPUNTEN MER-discipline LUCHT • Aspecten klimaat/CO2-neutraliteit winnen aan belang • Evaluatie eq CO2-emissies: enkel kwantitatieve invulling wanneer plan of project verantwoordelijk is voor een aanzienlijke emissie (extra emissie van >150 ton CO2/jaar = 0.001% emissie in 2009) • Hoewel moeilijk te kwantificeren, niet onbelangrijk! (1000 personenwagens/dag afstand 3 km) • Steeds maatregelen nemen om broeikasgasemissie te beperken (mitigatie): • Energiezuinige woningbouw • Doordacht lokatiebeleid • Ruimtelijke organisatie afgestemd op gebruik van duurzame vervoersmodi • Opnamecapaciteit van luchtpolluenten verhogen (groen- en/of waterelementen) • Beperking hitte-eiland door optimale luchtcirculatie via groen- en waterelementen P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie INHOUDELIJKE AANDACHTSPUNTEN MER-discipline GELUID & TRILLINGEN • Aandacht voor ‘traditionele’ geluidsbeperkende maatregelen tijdens de aanlegfase • Aandacht voor verkeersafwikkeling (ook technologieën zoals fluisterasfalt,…) • Specifieke geluidsbronnen: aandachtspunten/rekenparameters cinemacomplexen, sportstadia, themaparken, skibanen, golfterreinen, parkings, … • Aandacht voor ruimtelijke inrichtingsprincipes • Effect van het plan/project op de omgeving reduceren • Effect van de omgeving op de nieuwe activiteit (bvb. wonen) beperken • Afstand (buffer) • Geluidsafschermende maatregelen • Functie-indeling optimaliseren • Extra akoestische gevel- en dakisolatie P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie INHOUDELIJKE AANDACHTSPUNTEN MER-discipline FAUNA & FLORA • Groene gordels, vingers, netwerken, blauwe aders en allerhande groottes en vormen van groengebieden en publieke ruimten kunnen de omgevingskwaliteit in de stad verhogen • Rustverstoring fauna door recreatiedruk (case-studie) • Enkele aanbevelingen: • Integreren van bestaand groen • Alternatieve begroeningsmogelijkheden (groendaken, gevelbegroening,…) • Groennormen • Potenties van combinaties ‘groen en water’ benutten op stedelijk schaalniveau, groen inmengen op lagere schaalniveaus • Recreatieprojecten in buitengebied: traditionele benadering van de discipline P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie INHOUDELIJKE AANDACHTSPUNTEN MER-discipline LANDSCHAP, BOUWKUNDIG ERFGOED & ARCHEOLOGIE Erfgoedwaarden • Archeologievriendelijke alternatieven: afstemming behoeften archeologie – ruimtelijke ordening in vroeg stadium • Stedelijke context: meer gedetailleerde benadering van cultuurhistorie: archeologie, bouwhistorie, landschapshistorie (in relatie) • BeWaEr-zones (toekomst) (bekend waardevol archeologisch erfgoed zones) • Transformatie van bouwkundig erfgoed: • Ontwikkelingsperspectieven in nieuw project (ipv louter negatieve effecten) • Ruimer geïnterpreteerde erfgoedwaardering: historische waarde - locuswaarde (stedenbouwkundige waarde) - estetische waarde - fysische toestand • Toegankelijk maken van erfgoedsites (tijdelijk op permanent) P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie INHOUDELIJKE AANDACHTSPUNTEN MER-discipline LANDSCHAP, BOUWKUNDIG ERFGOED & ARCHEOLOGIE Landschapsontwikkeling • Behoud en versterking van ruimtelijke kwaliteit van landschap of kansen voor nieuwe identiteit • Behoud van variatie en contrasten in landschap (historische structuren en samenhang, oorspronkelijk bepalende factoren bodem/water herkenbaar houden) P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie INHOUDELIJKE AANDACHTSPUNTEN MER-discipline MENS-RUIMTELIJKE ASPECTEN • Ruimtelijke structuur • Structuur van wonen, economisch, groen, verkeer, recreatie: ruimtelijke structuurplannen als toetsingskader • Ruimtegebruik • Gebruiksfunctie, ruimte-inname (eigendomsstructuur), intensiteit ruimtegebruik • Beoordelingskader recreatief medegebruik buitengebied (LDR en Grontmij, 2010) • Gebruikskwaliteit • toegankelijkheid, zichtrelaties • Ruimtelijk voorkomen • korrel (opp klassen, bebouwingsindex, ..) en reliëf (hoogbouw, aaleg in kenmerkend reliëf) • Belevingskwaliteit • schaduw, leesbaarheid, sociaal veiligheidsgevoel P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie INHOUDELIJKE AANDACHTSPUNTEN MER-discipline MENS-GEZONDHEIDSASPECTEN • Lokatie- en inrichtingskeuzes: • Luchtkwaliteit • Geluid en/of trillingshinder • Verspreiding gevaarlijke stoffen • Electromagnetisch stralingsniveau • Lichtklimaat (schaduwwerking) en windhinder • Kwaliteit en veiligheid openbare ruimte • Gezondheidseffectscreening (RIVM): plan-MER • Integrale beoordeling van gezondheidseffecten • Health Impact Assessment (HIA): project-MER • Gedetailleerde data noodzakelijk P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie INHOUDELIJKE AANDACHTSPUNTEN MER-discipline KLIMAAT • (Micro-)klimaat is relevant voor deze activiteitengroep: stad als warmte-eiland • Algemeen: • Klimaat kan aan bod komen in verschillende disciplines • Toetsen aan effect van het plan of project op het klimaat en toetsen van de klimaatbestendigheid van een plan of project P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie INHOUDELIJKE AANDACHTSPUNTEN MER-discipline KLIMAAT • Mitigatie (emissies broeikasgassen verminderen) • Enkel toetsen wanneer het plan of project een belangrijke toename van broeikasgassen tot gevolg heeft • Meenemen in discipline Lucht • Adaptatie (kwetsbaarheid verminderen) • Wat is de invloed van het plan of project op het omgevingsklimaat • Enkel mee te nemen in bijzondere gevallen: grote aandelen nieuwe verharde oppervlakte, droogleggen van waters in stedelijk gebied,… • Is het plan of project klimaatbestendig? • Enkel relevant voor projecten > 50 jaar • Bvb. overstromingen P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie Voorbeeld: Adaptatieprogramma Rotterdam Oplossingen voor wateroverlast bij piekbuien? ‘Waterpleinen’ als middel om om te gaan met hevige regenval Tijdelijk ondergronds bergen van regenwater in parkeergarages P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie INHOUDELIJKE AANDACHTSPUNTEN MER-thema MATERIALEN & AFVAL • MER: toetsen / nastreven van duurzaam beheer van de materialenkringloop, zowel wat betreft input (keuze materialen) als output (afvalbeheer) • Gedetailleerde ketenanalyse is binnen kader van m.e.r. niet mogelijk. • Wel mogelijk een globaal beeld te schetsen van de materiaalketen. • Enkele aanbevelingen: • Beperken materiaalgebruik (correcte dimensionering, maatvoering,…) • Maximaliseren hergebruik (renovatie, gesloten grondbalans, hergebruik hemelwater,….) • Gebruik van duurzame materialen (gerecycleerd materiaal, beperkt onderhoud, weerbestendig, lokaal geproduceerd,…) • Scheiden van afvalstromen P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie INHOUDELIJKE AANDACHTSPUNTEN MER-thema ENERGIE • Meestal niet apart in een MER (< andere disciplines). • MER: toetsen / nastreven rationeel energiegebruik (geen gedefinieerde normen of toetsingscriteria) • Enkele aanbevelingen: • De energievraag maximaal verminderen. • Duurzame vervoerssystemen • Bouwtechnische maatregelen (oriëntatie, isolatie, energie-efficiënte systemen,…) • Minder energieverbruik door stadsverwarming? • Hernieuwbare energiebronnen optimaal aanwenden. • Passieve hernieuwbare energie • Zelf produceren van energie • Slimme meters en slimme netten • Zo efficiënt mogelijk gebruik maken van fossiele energiebronnen voor het eventueel resterende energiegebruik P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek stadsontwikkeling & recreatie INHOUDELIJKE AANDACHTSPUNTEN MER-thema DUURZAAMHEID • Bij voorkeur in de plan- of projectdoelstelling: ambities inzake duurzaamheid vastleggen • Duurzaamheidstoets niet eenvoudig, geen standaard criteria • Minstens toetsen aan gestelde ambities • Daarnaast zijn een aantal meetinstrumenten ter beschikking • Vb. Woongebouwen, afwegingsinstrument DuWoBo Vlaanderen • Vb. Wijkniveau, duurzaamheidsmeter stad Gent, Ecopolisdoe-wijzer P.000807 - Richtlijnenboek Stadsontwikkeling en Recreatie

Richtlijnenboek ACTIVITEITENGROEP stadsontwikkeling & recreatie