Demografie: transitie en migratie VWO

1. Demografie: transitie en migratie VWO

2. Wat is demografie? De wetenschap die de getalsmatige kenmerken van de bevolking en de ontwikkelingen daarin beschrijft en verklaart. Bijvoorbeeld • daling van de vruchtbaarheid • stijging van het geboortecijfer • ontwikkeling van de kindersterfte • vergrijzing van de bevolking

3. De bevolkingsontwikkeling + geboorten - sterfgevallen + vestiging / immigratie - vertrek / emigratie __________________ = saldo bevolkingsontwikkeling positief saldo: bevolking groeit negatief saldo: bevolking krimpt

4. De natuurlijke groei • Geboortecijfer • Aantal levendgeborenen per 1000 inwoners van de gemiddelde bevolking per jaar • Vervangingsniveau • Het vruchtbaarheidsniveau waarbij vrouwen gemiddeld precies genoeg dochters krijgen om zichzelf aantalsmatig te vervangen in de bevolking • Vruchtbaarheid • De werkelijk gerealiseerde voortbrenging van kinderen door de bevolking • Sterftecijfer • Aantal sterfgevallen per 1000 inwoners van de gemiddelde bevolking per jaar • Geboorteoverschot: geboorten > sterften = positief saldo van de natuurlijke bevolkingsgroei

5. Demografische kenmerken Zuigelingensterfte: Het aantal levendgeborenen dat vóór de eerste verjaardag is verleden per 1000 geboorten Kindersterfte: Het overlijden van kinderen vóór hun vijfde verjaardag per 1000 geboorten Levensverwachting Het aantal jaren dat een persoon van een bepaalde leeftijd naar verwachting (nog) zal leven

6. Spreiding en dichtheid • Bevolkingsdichtheid • (gemiddeld) aantal inwoners per vierkante kilometer in een gebied  • Bevolkingsspreiding • laat zien hoe de bevolking over een gebied verdeeld is 

7. Leeftijdsdiagram of bevolkingspiramide? • Een grafische weergave van de verdeling van de bevolking naar geslacht en leeftijd • waarbij leeftijd op de verticale as (y-as) is geplaatst • Welke helft geeft de mannelijke bevolking aan en welke de vrouwelijke? • Animatie: • http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/bevolking/cijfers/extra/piramide-fx.htm

8. Wat lees je af? • Voorbeeld Egypte 2010, prognose • Absolute aantallen • Piramidemodel • Hoog geboortecijfer, maar afnemend • Een jonge bevolking • Een sterk groeiende bevolking • Groeitempo neemt af • Hoge groene druk • Hoge zuigelingensterfte • Hoog sterftecijfer • Lage levensverwachting • Lage gemiddelde leeftijd

9. Demografische druk • Vergrijzing • toename van het aandeel ouderen in de samenleving • Ontgroening • afname van het aandeel jongeren in een samenleving • Demografische druk • verhouding tussen ‘productieve leeftijdsgroep' en de ‘niet-productieve leeftijdgroep’ • de som van de 'groene druk ' en de 'grijze druk' • A+C x 100 B • Grijze druk • het aantal personen van 65 jaar of ouder als percentage van het aantal personen van 20–64 jaar • Groene druk • het aantal personen jonger dan twintig jaar als percentage van het aantal personen van 20-64 jaar

10. Wat drukt het zwaarst? http://www.rivm.nl/vtv/object_map/o219 7n21782.html • Groningen 44,8 • Amsterdam 47,4 • Eindhoven 57,3 • Utrechtse Heuvelrug 79,3 • Bloemendaal 88,6 • Urk 92,2 • Nederland 67,0

11. Demografische transitie • De overgang van een hoog sterfte- en geboortecijfer naar een laag sterfte- en geboortecijfer in een bevolkingsgroep

12. 1. De agrarisch-ambachtelijke fase: lage groei • Hoog geboortecijfer en hoog sterftecijfer • Samenleving gekenmerkt door landbouw en ambachten • Pas trouwen als de man een gezin kan onderhouden • Hoog geboortecijfer dat reageert op sterftecijfer • kind is ‘economic asset’ • hoge huwelijksvruchtbaarheid • Sterftecijfer weerspiegelt economische, politieke en medische omstandigheden • hoge kindersterfte • korte levensverwachting • Welk leeftijdsdiagram hoort bij deze fase?

13. 2. De proletarische fase: de schaar gaat open • Aanvankelijke stijging geboortecijfer • werk in industrie maakt eerder trouwen mogelijk • Sterftecijfer daalt versneld • grotere voedselzekerheid • ontwikkeling medische wetenschap • verbetering hygiëne • aanleg waterleiding • aanleg riolering • Levensverwachting neemt toe • Welk leeftijdsdiagram hoort bij deze fase?

14. 3. De moderne fase: de schaar gaat dicht • Sterke daling geboortecijfer • Sociale en mentale verstedelijking • Ontkerkelijking • Na 1965 anticonceptiepil • Kind wordt ‘economic burden’ • woonsituatie, scholing, opvoeding, tijdsbeslag • betere pensioenvoorzieningen • Daling sterftecijfer stopt • Door ontgroening • Welk leeftijdsdiagram hoort bij deze fase?

15. 4. De post-transitiefase: een stagnerende bevolking • De demografische transitie voltooid • Laag geboorteniveau • verbeterde maatschappelijke positie van de vrouw • later trouwen • geboortebeperking • Laag sterfteniveau • uitstekende gezondheidszorg • grote voedselzekerheid • Lage demografische druk • Vergrijzing zet in • Welk leeftijdsdiagram hoort bij deze fase?

16. 5. De post-moderne fase: een afnemende bevolkingsomvang • Zeer laag geboortecijfer • Sterftecijfer neemt toe • Vergrijzing • Toenemende spanning op arbeidsmarkt • Toenemende demografische druk • Welk leeftijdsdiagram hoort bij deze fase?

17. bevolking exponentiëel lineair Malthusiaans plafond voedselproductie Zwartkijker Malthus 1798 An essay on the principle of population • Toenemende welvaart = meer geboorten • Geboortecijfer stijgt sneller dan BNP/hoofd • bevolking groeit exponentieel, welvaart lineair • Overschrijding bevolkingsplafond:  Malthusiaanse catastrofe • oorlogen • gewapende conflicten • epidemieën • hongersnoden • Toenemende sterfte  nieuw en lager bevolkingsevenwicht

18. De sociale bevolkingsgroei • Migratie • Veranderen van woongemeente • Vestiging • Vestiging vanuit het buitenland: immigratie • Vertrek • Vertrek naar het buitenland: emigratie • Positief migratiesaldo: vestiging > vertrek

19. Migratie • Pullfactoren: positieve kenmerken van het vestigingsgebied • Pushfactoren: negatieve kenmerken van het vertrekgebied • Vier groepen: • Fysische • aardbeving, vulkaanuitbarsting, overstroming, droogte • Economische • werkgelegenheid, promotiekansen • Politieke • oorlog, onderdrukking, vrijheid • Sociaal-culturele • religie, onderwijskansen, groepsdwang en traditie • Migratie is vaak selectief • naar leeftijd • naar inkomen • naar opleiding • naar gezinsstatus

20. Theoretische begrippen migratie en mobiliteit • Filter tussen saldo van push en pull • perceptie en afstandsverval • Interactietheorie van Ullman: • Complementariteit • Transporteerbaarheid • Tussenliggende gelegenheid • Tussenliggende hindernis • Complementarity • Transferability • Intervening opportunity

21. Geboren en getogen? • Autochtoon • persoon van wie de beide ouders in Nederland zijn geboren • Allochtoon • persoon van wie ten minste één ouder in het buitenland is geboren • Onderscheid: • personen die zelf in het buitenland zijn geboren = de eerste generatie • personen die in Nederland zijn geboren = de tweede generatie • westerse en niet-westerse allochtonen • Vreemdeling • bezit niet de Nederlandse nationaliteit

22. Urbanisatie Urbanisatietempo Urbanisatiegraad Suburbanisatie Re-urbanisatie Des-urbanisatie Ons suburbane ideaal: wonen aan het water in een monumentaal pandje met een tuin en een bootje voor de deur Naar en uit de stad. Wat is:

23. Urbanisatie in 3e wereld • Lage urbanisatiegraad • Hoog urbanisatietempo • Groot geboorte-overschot • jonge vruchtbare bevolking • dalend sterftecijfer • Groot vestigingsoverschot • trek vanuit rurale periferie • getrapte migratie eindigt in megacities

24. Andere migratievormen • Gastarbeid • tijdelijke vestiging van arbeidskrachten uit een ander gebied of land • Kettingmigratie • vestiging van migranten in de buurt van familie, vrienden of bekenden • Cirkelmigratie • vorm van migratie waarbij de migrant regelmatig terugkeert naar de oorspronkelijke woonlocatie • Transmigratie • volksverhuizing • Re-migratie • terugkeer naar het land van herkomst

25. Transitionele migratietheorie van Zelinsky Mobiliteitsgroei gaat samen met moderniseringsproces zelfde fasen als demografisch transitiemodel Proces van ontwikkeling dus gekoppeld aan de opkomst en neergang van specifieke typen migratie dynamisch verklaringsmodel naast de statische ‘push-pull’ modellen Demografische transitie en mobiliteit

26. Urbane mobiliteit • Cityvorming • woonfunctie van de binnenstad maakt plaats voor werkfunctie: winkels en kantoren • Gentrification • opwaardering van een buurt of stadsdeel op sociaal, cultureel en economisch gebied • Segregatie • ruimtelijke scheiding van bevolkingsgroepen • op grond van sociaal-economische, culturele of etnische kenmerken • Gettovorming • stadswijk waarin meer dan de helft van de inwoners behoort tot een etnische minderheid • Welke twee processen herken je in de grafiek? • Is gentrification een vorm van sociaal-ruimtelijke segregatie?