EPİTEL DOKUSU

1. EPİTEL DOKUSU Prof. Dr. Alpaslan GÖKÇİMEN Adnan Menderes Üniversitesi Tıp Fakültesi Histoloji Ve Embriyoloji Anabilim Dalı

2. Canlı Organizma Organ Sistemleri Organlar Dokular Hücreler Organeller

3. DOKU NEDİR ? Belirlenmiş işlevleri yerine getirmek üzere, benzer özelliklere sahip hücrelerin bir araya gelmesiyle oluşan yapılardır.

4. Vücuttaki her bir doku tipi farklılaşmış ilgili hücrelerin temel özellikleri göz önüne alınarak sınıflandırılır. • Buna göre organizmada bulunan dokular; • Epitel Dokusu, • Destek Dokusu, • a. Bağ Dokusu • b. Kıkırdak Dokusu • c. Kemik Dokusu • d. Kan ve lenf dokusu • 3. Kas Dokusu • 4. Sinir Dokusu • 5. Deri Dokusu olarak, beş alt gruba ayrılarak incelenir.

5. Epitel Dokusunun embriyonik kökeni Epitel dokusunun, embriyonun her üç germ yaprağından da köken alır • Derinin yüzey epiteli, ekdodermden, • Sindirim borusu endodermden, • Kan damarlarının endoteli mezodermdengelişir

6. Epitel Dokusu Nerelerde Bulunur ? Epitel Dokusu; • Vücudun dış yüzeylerini örten bölgelerde (Deri), • Vücut içindeki içi boş tüp veya boşlukların iç yüzünde(mide-barsak kanalı, kan damarları) ve • Salgı bezlerinin kanal ve salgılayıcı bölümlerinde bulunmaktadır.

7. Epitelinİşlevi nedir ? • 1 Koruma: • Yırtılma ve aşınmalara karşı koruyuculuk • İçerdiği keratin ve mukus sayesinde kurumaya parşıkoruyuculuk • 2. Emilme: • Böbrek ve barsaktaki mikrovilluslar sayesinde emilim • 3. Yüzey geçişi: • Hücre yüzeyindeki kinosilyumlar vasıtasıyla yüzeyel taşıma

8. 4. Salgı: • Hormon, sindirim enzimi ve mukus salgılamak 5. Duyu algılaması: • Tat tomurcukları, olfaktör epitel 6. Kasılma • Bezlerdeki miyoepitelyal hücreler

9. Epitelin Özellikleri Nelerdir? Hücreler bitişiktir Hücrelerin yan yüzleri arasında güclü bağlantılar Hücrelerin bir yüzeyleri serbest olup bir boşluğa bakar Hücreler bazal membran üzerine oturmuştur Bazal membran Bağ dokusu

10. Epitelin Sınıflandırılması Epitel dokusu yaptığı işleve göre: 1. Örtü Epiteli 2. Bez Epiteli

11. Örtü Epitelin Sınıflandırılması İhtiva ettiği hücre tabaka sayısı dikkate alınarak iki alt gruba ayrılır. Basit Epitel: Bir tabaka hücre katmanı içermekte olup “tek katlı epitel” olarak da isimlendirilmektedir Tabakalı Epitel: Birden çok sayıda hücre tabakasına sahiptir “çok katlı epitel” olarak da isimlendirilir

12. Tek katlı (basit) Çok katlı

13. Tek Katlı Epitelin Sınıflandırılması1. Tek katlı yassı epitel,2.Tek katlı kübik epitel 3. Tek tatlı prizmatik epitel 1. Tek katlı (basit) yassı epitel: Damar endotelinde ve mezotelde Karşılıklı geçişlerin (gaz) daha hızlı yapılabilmesi için oldukça ince bir tabakadır

15. Dışarıya karşı korunmuş iç yüzeylerde bulunurlar. • İçi boşluklu yapıların mezoteli, • Damar ve kalbin iç yüzünü döşeyen endotel, • Eklem kapsüllerinin iç yüzünü döşeyen sinoviyal örtü epiteli, • Bowman kapsülünün pariyetal ve visseral yapraklarını döşeyen epitel

17. 2. Tek katlı kübik epitel: Bu epitel hücreleri kübik bir şekle sahip olup, hücre çekirdekleri yuvarlak ve ortadadır. Bu epitel türü salgı ve emilim yapan bölgelerde bulunur (Böbrek tübülleri, tiroid folikülleri).

19. Hücrelerin eni boyu yüksekliği birbirine eşittir • Çekirdek hücrenin şekline uygun yuvarlak ve hücrenin ortasına yerleşmiştir • Sitoplazması yassı hücreden daha bol olduğu için daha fazla organel taşır ve daha aktif hücrelerdir • Örtü işlevlerinin yanında emilim ve bazılarında salgılama özelliği de vardır

20. Bulunduğu yerler: • Ovaryumu örten epitel, basit kübik veya izoprizmatik bir özelliğe sahip olup örtücü bir fonksiyona da sahiptir • Tiroid follikülünde bulunan kübik epitel ise emilim ve salgılama özelliği taşır • Pankreas ve tükrük bezlerinin salgılama kanalında ,akciğerlerde respiratuar bronşiyollerde, bazı böbrek tubüluslarında, lensin ön yüzünde

21. 3. Tek katlı prizmatik epitel: • Şekilleri dikdörtgen prizmasına benzer • Hücre içi organellerin yerleşimi üst tarafa, hücre çekirdeği bazal membrana daha yakındır • Butür hücrelerin işlevsel etkinlikleri oldukça yüksektir • İnce barsaklarda emilim, midede salgılama yapan hücreler tek katlı prizmatiktir.

23. Hücrelerin boyları basık prizmadan, yüksek prizmaya kadar değişebilir • Hücrelerin üst yüzeyinde yüzey farklılaşması vardır • Hücreler prizmatik veya silindirik biçimlidirler • Hücrelerin hepsi bazal membrana tek sıra halinde yerleşmiştir

24. Hücreler yan yana gelince karşılıklı basınç nedeniyle prizmatik biçim almışlardır • Yan yana olan hücrelerin çekirdekleri aynı düzlemde gözlenir • Hücrelerin hepsinde çekirdek gözlenebilir • Çekirdek hücrenin şekline uygun biçimdedir

25. Bulunduğu yerler: • Organizmada bol olarak gözlenir • Bu hücrelerde de koruma işlevi ile birlikte emilme ve salgılama özelliği de vardır • Midenin iç yüzünü döşeyen epitel ve bir çok bezlerin boşaltma kanallarını döşeyen epitel bu tiptir • Bu epitel hücrelerinde işlevsel yönünden bir kutuplaşma vardır

26. Hücrenin lümene (boşluk) bakan yarımları üst yarımdır, tabana bakan yarımları bazal yarımdır • Midede bu hücrelerin üst yarımları mukus ile doludur • Mukus maddesi bu hücreler tarafından salgılanır, mukus midenin iç yüzünü ince bir tabaka halinde örter • Mide mukozasını kimyasal ve fiziksel etkenlere karşı korur

27. Tek katlı prizmatik (silindirik kinosilyalı ) silli epitel: • Bu epiteli uterus, tuba uterina, akciğerlerin küçük bronşları, paranazal sinuslar ve medulla spinalisin kanalis sentralisinde bulunan hücreler oluşturur • Siller hem temizleme işlevi yapar hem de boşluk içindeki yapıları ilerletme vazifesi vardır

29. Tek katlı prizmatik çizgili kenarlı epitel: • Barsakların iç yüzünü döşeyen epiteldir • Çizgili kenarı daha az belirgin bir epitelde safra kesesinin içini döşer • Bu epitelin serbest yüzeyinde yüzey farklılaşması vardır • Bu farklılaşma ışık mikroskobu seviyesinde çizgili kenar veya fırçamsı kenardır

30. Elektron mikroskobik seviyede ise bu yüzey farklılaşması mikrovillus olarak tanımlanır. • Bu yüzey farklılaşmaları hücrenin serbest yüzeyinin yüz ölçümünü artırarak emilim alanını genişletmek amacıyla oluşmuştur

32. Çok Katlı Epitelin Sınıflandırılması Çok katlı epitel dokusu isimlendirilirken, serbest yüzeye komşu olan hücrenin özellikleri dikkate alınır Serbest yüzey Bazal membran Bağ dokusu

33. Çok Katlı Epitelin Sınıflandırılması Serbest yüzey • Buna göre, • Çok katlı yassı epitel,2. Çok katlı kübik epitel • 3. Çok tatlı prizmatik epitel Bazal membran

34. 1. Çok katlı yası epitel: Organizmada bu epitelin iki çeşidi gözlenir: a. Çok katlı yassı ( orta derecede keratinize ) epitel b. Çok katlı (yaygın keratinize) epitel

35. a. Çok katlı yassı epitel (orta derece keratinize) epitel:Yaklaşık 10-40 adet hücre tabakasından meydana gelir Bazal membrana oturan hücreler kübik özellikteyken, lümene bakan hücreler yassıdır. Yukarıda sıralanan özelliklerinden ötürü “çok katlı epitel” olarak isimlendirilir

36. Çok katlı yassı epitel, organizmanın koruyucu epitelini oluşturur • Ağız, özefagus, vajen gibi yüzeyi her zaman nemli tutulan yapıları örter • Birbiri üzerine yığılmış bir çok hücre katmanından oluşmuştur • Hücrelerin düzen ve şekilleri oldukça özgündür

37. Bazal membran üzerine oturan en derin hücre katı prizmatiktir • Bu hücreler bazal yüzlerinde hemidesmozomlarla bazal membrana bağlanırlar • Bu hücre katını, poligonal hücrelerden yapılmış bir çok hücre katları izler • Yüzeye doğru gittikçe hücreler yassılaşır serbest yüzde ise hücreler çok yassı olurlar

38. Bu bazal membrana oturan prizmatik hücre katı ile orta poligonal hücre katları yüzeydeki yassı hücrelerden daha genç hücrelerdir • Bu genç hücrelerin çekirdekleri iridir. Kromatin ağı sıktır. Bundan dolayı da, çekirdek H-E ile koyu boyanır bu genç hücrelerin sitoplazmaları RNA yönünden zengin olduğu için bazofili gözlenir • Bazalde bulunan prizmatik hücrelerden mitoz oldukça çoktur

39. Bu bazal tabaka üstteki spinozum tabakası ile birlikte stratum germinativum (doğurucu tabaka) adı da verilir • Orta kattaki poligonal hücreler arasında intersellüler aralıklar vardır • Bu aralıklarda, metabolizma maddelerini taşıyan doku sıvısı dolaşır

40. Bulunduğu yerler: • Organizmanın dış yüzeyine açılan iç vücut boşluklarının ağız kısımlarını örter. • Örneğin ağız boşluğu, farinks, özefagus ve vajeni döşeyen mukoza epiteli, çok katlı yassı epiteldir • Ayrıca bu epitel tipine korneanın dış yüzünde ve pilikavokaliste de rastlanır.

41. Organizmada çok katlı yassı epitelin en ince olanı göz korneasını örten epiteldir • Korneanın çok katlı yassı epiteli kuvvetli PAS pozitif bir bazal membran üzerinde 5-7 hücre katmanından oluşmuştur • Burada epitelin bağ dokusuna dönük bazal yüzü düz ve muntazamdır • Papilla bulunmaz

42. Ağız boşluğu farinks, özefagus, vajen ve üretranın son kısmı gibi dış cevre ile ilişkili vücut boşluklarını döşeyen çok katlı yassı epitel daha çok hücre katmanından yapılmıştır. • Bazal membranın altındaki bağ dokusu içinde yayılmış kapiller ağlarından metabolizma maddelerinin epitelin orta ve yüzey katlarına ulaşmasını, metabolizma artık maddelerinin ise ters yönde kapillere ulaşmasını sağlamak için orta hücre katlarında intersellüler aralıklar oldukça geniştir.

43. Çok katlı yassı epitelin derin bazal yüzü düz değildir • Altındaki bağ dokusu ile birbirine geçen girinti ve çıkıntılar yapar • İşlevsel şartlara bağlı olarak epitel içine giren bu bağ dokusu uzantılara papilla adı verilir • Bu bağ dokusu papillalar çok sık kapiller ağı taşırlar ve hücre katman sayısı fazla olan epitelin beslenmesini kolaylaştırmaya yönelik özel yapılardır • Papillalar aynı zamanda çok katlı epitelin bağ dokusuna daha sıkı bağlanması da sağlamış olur.

48. Çok katlı keratinize epitel: • Vücudun dış kısmını örten yaygın keratinize çok katlı epitel • Derinin epidermis tabakasıdır. • Epidermis çekilme, kuruma gibi fiziksel ve kimyasal etkilere daha fazla maruz kalır • Epidermisteki hücre katları yüzeye yaklaştıkça canlılıklarını kaybederler • Hücrelerin çekirdekleri kaybolur ve hücre gövdesi sertleşir ve epitel ölür. Halbuki orta derece keratinleşen çok katlı yassı epitelde hücre çekirdekleri varlıkları muhafaza ederler

49. Hücreler keratin adı verilen sert ve cansız bir madde ile dolarlar, bu olaya keratinizasyon adı verilir • Epidermisin çok katlı yassı epiteli kerantinleşen epiteldir • Kalınlığı 50 mikrondan birkaç santimetreye kadar değişebilir