PROGRAM GELİŞTİRMENİN KURAMSAL TEMELLERİ

1. PROGRAM GELİŞTİRMENİN KURAMSAL TEMELLERİ Haz: Esat BUĞDAY Vedat COŞKUN

2. PROGRAM GELİŞTİRMENİN KURAMSAL TEMELLERİ

3. Üst sosyo-ekonomik sınıfların erkek çocukları özel okullarda eğitim görmüştür. ( Sokrat Dönemi) Tarihsel Temeller: Dünyada, M. Ö. 5 yy.

4. Tarihsel Temeller: Dünyada, “Eğitim programı” adlı eser, eğitimde program geliştirme çalışmalarını tüm aşamaları ile ele alan ilk kitap olmuştur. Bobbit ile beraber Charters, program geliştirmede davranışçı yaklaşımı savunmuş ve eğitim programını, öğrencilerin öğrenme yaşantılarıyla kazanabilecekleri bir dizi hedefler olarak görmüştür. Program geliştirmedeki davranışsal ve bilimsel gelişmeleri başlatan Charters ve Bobbit’in eğitim programı üzerindeki etkilerini şöyle özetleyebiliriz: Amaçları, hedefleri, ihtiyaçları ve öğrenme yaşantılarını içeren ilkeleri geliştirmişleridir. Hedef-davranışların kullanılmasında öncü olmuşlardır. Hedeflerin ihtiyaç çalışmaları ile çıkacağını savunmuşlardır. Program geliştirme uzmanlarının mutlaka bir alan uzmanı olmasına gerek oolmadığını savunmuşlardır.

5. Tarihsel Temeller: Dünyada,

6. Tarihsel Temeller: Türkiye`de,

7. Tarihsel Temeller: Türkiye`de,

8. Felsefi Temeller • “Philosophia” terimine dayanan felsefe, “Sevgi” anlamına gelen “Philio” sözcüğü ve “bilgi, bilgelik” anlamına gelen “sophia” sözcüklerini bir araya gelmesiyle bilgi ve bilgelik sevgisi anlamını almıştır. • Sokrates felsefeyi “neleri bilmediğini bilmek”, • Platon, “doğruyu bulma yolunda, düşünsel bir çalışma”,

9. Felsefi Temeller • Aristo, “ilkeler ya da ilk nedenlerin bilimi ya da bilimlerin bilimi” • Kant, “kendisini akla dayanan nedenlerle meşru kılmak veya haklı çıkarmak iddiasında bir zihinsel etkinlik biçimi” olarak tanımlamaktadırlar.

10. Felsefi Temeller • Felsefe, kişisel inanç ve değerlerimizle ilgilenmemize, kim olduğumuzu var olma nedenimizi ve bir ölçüde nereye gideceğimizi anlamamıza yardımcı olur. • William Van Til “yön kaynağımız yön gösterici felsefeye dayanır demiş ve bu ifadeyi şu şekilde örneklendirmiştir. “Felsefenin olmayışı eğersiz atın üzerine binerek, çılgın bir şekilde oradan oraya gitmeye benzer. • Eğitimin hedeflerini içeriğin seçilmesini ve örgütlenmesini, öğrenme-öğretme sürecini, genel olarak okulda ve sınıflarda üzerinde durulmak istenen etkinlikleri belirlemede bir temel sağlar. • Felsefe, program hedeflerini, araçlarını ve sonuçlarını belirlemede bir ölçüt haline gelmiştir.

11. Tyler’ın okul amaçlarıyla ilgili felsefi görüşü

12. Felsefi Akımlar • İdealizm (İdealistlik) • Realizm (Gerçekçilik) • Pragmatizm (Yararcılık) • Varoluşçuluk (Existentialism)

13. İdealizm • Kurucusu Platon (Eflatun)`dur. • İdealizm, maddi ve fiziki varlığı olmayan, duyularla algılanamayan, elle tutulup gözle görülemeyen şeylerin varlığını kabul eden ve maddeciliğin karşıtı olan bir felsefedir. • İdealizme göre gerçek, maddi ve fiziksel olmaktan çok metafizik, ruhsal mahiyettedir.

14. İdealizm • İdealizme göre insanın en önemli yönü, ruhsal/zihinsel yönüdür. İnsan, doğuştan eşyanın kavram bilgisine sahip olup önce eşya değil, kavram vardır. • Parça-bütün ilişkisine önem verir. Doğru bilginin, tek ve değişmez olduğunu ve söz konusu bilgiye akılla ulaşılabileceğini kabul eder.

15. İdealizm • İdealizme göre eğitim, insan aklının ve insanın zihinsel süreçlerinin geliştirilmesidir. • Eğitim kavramlar ve gerçekler üzerine kurulmalıdır. Aklı kullanma ve akıl yürütme ön plandadır. • Eğitim, bireyi, iyi, doğru ve güzele teşvik etmeli doğuştan getirdiği bazı yetenekleri ortaya çıkarmalıdır.

16. Realizm • Kurucusu Aristoteles`tir. • Realist felsefenin esası, maddenin gerçeğine ve varlığına inanmaktır. • Evrendeki her şey, insanın zihninden bağımsız olarak vardır ve gerçektir. • Önce kavram değil, eşya vardır. İnsan önce eşyayı görür, sonra kavram oluşturur.

17. Pragmatizm • Kurucusu John Dewey`dir. • Pragmatizme göre dünya, sürekli değişmektedir. Gerçeğin özü değişmedir. • Değişmez bir gerçeklikten söz edilemez. İnsan doğası da dahil olmak üzere her şey değişmektedir. • Bir şeyin değeri, yararlı olmasıyla ölçülür. İnsana yararlı olan şey iyidir.

18. Pragmatizm • Eğitim, değişen çevre ve koşullara bağlı olarak insanı sürekli yeniden yetiştirme işidir. • Eğitim yaşama bir hazırlık değil, yaşamın kendisidir. • Eğitimde değişmez bir içerik söz konusu değildir.

19. Varoluşçuluk • Bu felsefenin temelini, insanın kendini ve kendi gerçekliğini tanıması oluşturur. • İnsana olabildiğince özerklik ve seçme şansı verilmesinden yanadır. • Varoluşçuların en çok işlediği temalardan biri ölümdür. • Kötü bir yaşam sürdürmektense ölüm daha tercih edilir görülmüştür.

20. Varoluşçuluk • Eğitimin ve yaşamın amacı, insanın bir varlık olarak kendi varoluşunun farkında olmasını, kendini tanımasını ve kendi varoluşunu gerçekleştirmesini sağlamaktır.

21. Varoluşçuluk • Pascal`ın “yarın ölecekmiş gibi bugünü yaşa sözü, varoluşçuların yaşam felsefesini ifade etmektedir. • Başlıca varoluşçular: S. Kierkegaard, M. Heiddegger, K. Jaspers, J. P. Sartre, F. Nietzsche

22. Eğitim Akımları • Daimicilik (Perennializm) • Esasicilik (Essentializm) • İlerlemecilik (Progressivizm) • Yeniden Kurmacılık (Recontructionizm)

23. Daimicilik (Perennializm) • Dayandığı temel felsefe; idealizm ve realizmdir. • Değişmeyen evrensel bir eğitim: İnsanın işlevi her toplumda aynıdır ve düşünme yeteneği ortaktır. İnsanın doğasının evrenselliği edebiyat, tarih ve felsefi ürünlerde görülür. Bu nedenle eğitim programları beşeri bilimlere dayalı olmalıdır. Eğitim programları değişmemelidir.

24. Daimicilik (Perennializm) • Entelektüel eğitim: Düşünme insanın en önemli yeteneğidir. İnsan doğasının en önemli unsuru akıldır. Bu nedenle insan, akıllıca kendini yönetebilecek şekilde yetiştirilmelidir. İnsanın zihinsel (entelektüel) gelişimine önem verilmelidir.

25. Daimicilik (Perennializm) • Evrensel ve değişmez gerçeğe uyum için eğitim: Eğitim, evrensel nitelikteki gerçeklere göre şekillendirilmelidir. Gerçek her yerde aynıdır. İnsanın doğası ve ahlaki ilkeler değişmez. İnsanın özü değişmez. Öyle ise eğitim herkes için aynı olmalıdır.

26. Daimicilik (Perennializm) • Eğitim hayatın bir kopyası değil, ona hazırlıktır: Okulun temel işlevi, kültürü etkili bir şekilde yeni kuşaklara aktarmaktır. Öğrencinin kültürel mirası ve değerleri benimsemesi onun gelişimi için önemlidir.

27. Daimicilik (Perennializm) • Dünyanın hem maddi hem de manevi gerçeklerini tanıtacak bilgiler verilmelidir: Her yerde her yaş için gerekli bilgi ve değerler kazandırılmalıdır. Okuma, yazma, matematik, felsefe, edebiyat ve doğal bilimler programın merkezinde olmalı; iş ve meslek eğitimi iş yerlerinde olmalıdır.

28. Daimicilik (Perennializm) • Büyük kitaplar eğitimi: İnsan doğasının en iyi ve en güzel eserleri klasik kitaplarda örneklendirilmiştir. Eğitimde bunlara ağırlık verilmelidir.

29. Esasicilik (Essentializm) • Belli bir felsefeye dayanmaktan çok doğrudan bir eğitim hareketi olarak ortaya çıkmıştır. Daha çok realist az da olsa idealistözellikler taşır. • Eğitim programlarının konu alanı üzerinde daha çok durur. • Geçmişten gelen ancak zamanın tecrübesinden geçmiş kalıcı olan konulara ve değerlerin seçimine önem verir.

30. Esasicilik (Essentializm) • Geçmişten gelen bilgi ve değerlerin önemli yanları korunup yeni kuşaklara bunların öğretilmesiyle geçmişin başarıları üzerine daha mükemmel uygarlıklar yaratılabilir. • Esasiciler, öğrencinin serbestliğine ve onların ilgisine dayalı bir eğitimi savunan ilerlemecileri eleştirir­ler. • Öğrenmenin doğasında çok ve sıkı çalışma ve çoğu zaman zorlama vardır: Disiplin, eğitimde önemlidir.

31. Esasicilik (Essentializm) • Öğrenciden çok öğretmen önemlidir: Öğrencilerin kendilerini tam olarak gerçekleştirebilmesi için yetişkinlerin rehberliğine ve kontrolüne ihtiyaçları vardır, öğretmenin görevi, yetişkin dünyası ile çocuk dünyası arasında denge kurmaktır. Bu nedenle öğretmenler iyi yetiştirilmelidir. Konu alanında uzman olmalıdır. Konu alanındaki uzmanlığını kullanarak öğrencileri yetiştirmelidir.

32. Esasicilik (Essentializm) • Konu alanı iyi özümsenmelidir: Zamanın tecrübesinden geçmiş sağlam bilgiler, çocuğun kendi tecrübelerinden daha değerlidir. Dolayısıyla bu bilgilerin sınıflanmasıyla oluşan disiplinleri (matematik, fen ve yabancı dil gibi) öğrenciler iyi bilmelidir.

33. Esasicilik (Essentializm) • Okulda zihinsel disiplin anlayışının geleneksel yöntemleri kullanılmalıdır: Soyut düşünme, alıştırma, ezber gibi yöntemler kullanılmalıdır, ilerlemecilerin benimsediği problem çözme her alana uygulanamaz.

34. İlerlemecilik (Progressivizm) • Pragmatizmin eğitime uygulanışıdır. • Eğitim aktif ve çocuğun ilgilerine dayalı olmalıdır: Çocuklar; ilgi, kapasite ve özelliklerine uygun bir eğitim programı içinde yetiştirilmelidir.

35. İlerlemecilik (Progressivizm) • Problem çözme yöntemi esastır: Bilgi, yaşantı edinmede, yaşantıları geliştirmede ve yeniden düzenlemede bir araçtır. Problem çözme, eleştirel düşünme daha önceden öğrenilmiş olanların yeniden geliştirilmesini içerir. Düşünme becerilerinin (eleştirel, yaratıcı, yansıtıcı, problem çözme) gelişimi önemlidir.

36. İlerlemecilik (Progressivizm) • Okul yaşama hazırlık değil, yaşamın kendisidir: Okul, bireyin gerçek yaşamda karşılaşaca­ğı durumlara uygun olmalıdır. Demokratik bir toplumda yaşamak, demokratik bir okul ortamında yaşamayı gerektirmelidir.

37. İlerlemecilik (Progressivizm) • Öğretmen esasicilikte olduğu gibi yöneten ve bilgi aktaran değil, rehberlik eden kişidir:Öğretmen bir danışman ve bir rehber rolündedir. Çocuklar kendi gelişimlerini kendileri planlamalı, öğretmen de onlara rehberlik etmelidir. Öğretmen, bilgi kaynağı ve otorite değildir. Çoklu bakış açıları ve öğrencilerin özdenetimi önemlidir.

38. İlerlemecilik (Progressivizm) • Okul yarışmayı değil, işbirliğini özendirmelidir: Öğrenciler demokratik bir ortamda daha çok işbirlikli çalışmalar yaparak öğrenirler. İşbirliği; sosyal amaçları gerçekleştirir ve yarışmadan daha değerlidir.

39. İlerlemecilik (Progressivizm) • Demokratik eğitim ortamı: Öğrencilerin okulda kendi kendilerini yönetmelerine, fikirlerini serbestçe tartışmalarına okul faaliyetlerinin öğrencilerle birlikte planlanmasına ve herkesin eğitsel yaşantılara katılmasına olanak sağlanmalıdır.

40. Yeniden Kurmacılık (Reconstructionizm) • Temelinde pragmatizm ve varoluşçuluk vardır. • İlerlemeciliğin devamıdır. • Uygarlığın bütün temel değerleri gözden geçirilmeli ve yeni bir toplum düzeni oluşturmak üzere okul önderlik etmelidir. • Sosyal reformu gerçekleştirme aracı eğitimdir.

41. Yeniden Kurmacılık (Reconstructionizm) • Toplum, politika yoluyla değil; eğitim yoluyla değişecektir. • Toplumu yeniden düzenlemek ve toplumda gerçek demokrasiyi yerleştirmek önemlidir. • Eğitim, davranış bilimlerinin bulgularına dayanarak toplumu yeniden inşa etmelidir. • Okul ve öğretmen, toplumsal değişimin ve reformun temsilcisidir.

43. Psikolojik Temeller • Psikoloji (Yunancaψυχολογία, psihologia: ), insan davranışları ve zihinsel süreçleri ile birlikte bunların altında yatan nedenleri inceleyen bilim dalıdır. • Eğitim Psikolojisi Eğitim süreci içinde insanların nasıl öğrendiğini, eğitsel müdahalelerin etkinliğini, öğretimin psikolojisini ve sosyal psikolojisini araştıran ve konu edinen psikoloji içindeki bir alandır.

44. Psikolojik Temeller • Program geliştirme çalışmalarında psikolojiden her aşamada yararlanılmaktadır. • Psikoloji özellikle öğrenme psikolojisi, temelde öğrenme nasıl olur, özelde ise insan nasıl öğrenir sorusuna yanıt aramakla eğitimin ayrılmaz bir parçası olmuştur. • Psikologlar “insan nasıl öğrenir?” sorusuna yanıt ararken program geliştirme uzmanları “psikoloji program geliştirmeye nasıl katkı sağlar?” sorusuna yanıt bulmak ister.

45. Psikolojik Temeller • Öğretim programlarını hazırlama, uygulama, değerlendirme ve geliştirme süreçlerinde insanın gelişim özelliklerini, insanda öğrenmenin nasıl oluştuğunu anlamak önemlidir. • Programlar, belli gelişim dönemlerindeki bireylerin ilgi, gereksinim, beklenti ve özelliklerine göre hazırlanır.

46. Psikolojik Temeller • Program hedeflerinin gerçekleştirilebilirliğini/ulaşılabilirliğini/ oluşturulabilirliğini/kazanılabilirliğini tayin etmede, bireylerin hem gelişim hem de öğrenme özelliklerinin bilinmesi gerekir. Örneğin ilköğretim birinci sınıf matematik öğretim programı hazırlanırken "Üç ondalık kesir sayısını büyükten küçüğe ya da küçükten büyüğe sıralayabilme." hedefi, bu sınıf düzeyindeki öğrencilerin ne gelişim, ne de öğrenme özelliklerine uygun değildir.

47. Psikolojik Temeller • Öğretmenlerin öğretim hedefleri doğrultusunda etkili öğrenme yaşantıları sağlayabilmesi için öncelikle bireyinnasıl öğrendiğini bilmesi gerekir. Öğrenmenin nasıl gerçekleştiğini bilen bir öğretmen; öğretim modellerini, ilkelerini, yöntem ve tekniklerini daha kolay kavrar ve uygular, öğrencilerin öğrenme eksikliklerinin, hatalarının, güçlüklerinin nedenlerini açıklayabilir ve önlemler alabilir.

48. Psikolojik Temeller • Psikoloji bilimindeki tarihsel gelişmeler dikkate alındığında öğrenmeyle ilgili temel kuramlar iki ana gruba ayrılıyor.

49. Davranışçı Kuramlar • Geleneksel davranışçılar, Aristo’nun, Descartes’ın, Lock’un Rousseau’nun öğrenmenin doğası ile ilgili felsefi görüşlerini temele almakta, şatlanma davranışı ve istenilen tepkiyi yaratmak için çevreyi değiştirmeyi vurgılmaktadır. Davranış kuramcılarına uyaran-tepki kuramcıları da denilmektedir.

50. Davranışçılık ve eğitim programları • Robert Glasser (1983: 93-104) ‘…günümüzde okullarda uygulanan psikoloji kuramlarının çoğu, daha önceki davranışçı yaklaşımları yansıtmaktadır. Hedef davranışlar ya da davranış oluşturma kavramları günümüzde eğitimin her aşamasında, temel eğitimde olsun özel eğitimde olsun temel becerilerin öğretiminde kullanılmaktadır’ diyor. Glasser’in bu görüşleri günümüzdeki uygulamalardan da destek almaktadır. Şöyle ki; Eğitim programlarının hedef ve davranışlarını yazarken, öğrenme-öğretme süreci ile değerlendirme boyutlarını ölçerken, Bireyselleştirilmiş öğretim ve tam öğrenmeyi uygularken, Program ve öğretim tasarımlarını desenlerken, Eğitim teknolojisi ile ilgili çalışmaları planlarken, Program değerlendirme çalışmaları yaparken, Davranış kuramcılarının ortaya attığı öğrenme kuram ve ilkelerinden yararlanmaktayız.