Konstrukcja systemów obiektowych i rozproszonych

1. Konstrukcja systemów obiektowych i rozproszonych Wykład 11: Architektury rozproszonych baz danych Wykładowca: Kazimierz Subieta Polsko-Japońska Wyższa Szkoła Technik Komputerowych, Warszawa subieta@pjwstk.edu.pl Instytut Podstaw Informatyki PAN, Warszawa subieta@ipipan.waw.pl

2. Podejścia do projektowania rozproszonych BD: top-down i bottom-up • Od ogółu do szczegółów (top-down): Odgórne zaprojektowanie całej bazy danych, z uwzględnieniem optymalizacji przechowywanych danych, narzuconej przez fakt geograficznego rozproszenia producentów i konsumentów informacji przechowywanej w bazie danych. • Od szczegółów do ogółu (bottom-up): Zintegrowanie już istniejących (spadkowych) lub zaprojektowanych lokalnych baz danych w jedną globalną rozproszoną bazę danych.

3. Projektowanie: podejście top-down Analiza • Analiza systemowa: rozpoznanie wymagań, precyzowanie kontekstu przyszłej bazy danych. • Projektowanie schematu pojęciowego • Projektowanie struktury logicznej • Kryteria rozproszenia są związane z faktem fizycznego rozproszenia źródeł i odbiorców danych oraz autonomii lokalnych baz danych. • Ustalają one decyzje, które fragmenty projektu pojęciowego będą przechowywane w poszczególnych miejscach, a także jak należy zdekomponować schemat logiczny na poszczególne miejsca Model pojęciowy scentralizowany Model logiczny scentralizowany Kryteria rozproszenia Modele logiczne dla poszczególnych miejsc

4. Dalsze fazy postępowania w podejściu top-down • Określenie danych podlegających replikacjom (lokalnych kopii) oraz strategii replikacji. • Zróżnicowanie logicznego schematu danych w zależności od typu SZBD w poszczególnych miejscach. • Określenie lokalnych schematów dla poszczególnych miejsc. • Określenie danych autonomicznych dla poszczególnych miejsc, nie uczestniczących w rozproszonej bazie danych; co prowadzi do określenia schematu pojęciowego i logicznego dla danych widzianych z zewnątrz. • Podział schematu logicznego: Wg różnych reguł związanych na ogół z fizycznym ulokowaniem obiektów rzeczywistych (np. osób zatrudnionych, sprzętu, co pociąga za sobą odpowiedni podział schematu logicznego) lub też z fizycznym ulokowaniem programów aplikacyjnych działających na tych obiektach.

5. Podstawowe metody fragmentacji schematu • Fragmentacja pionowa oznacza przyporządkowanie poszczególnych klas obiektów do poszczególnych miejsc, lub rozbicie obiektów danej klasy na dwa lub więcej podobiektów, przy czym takie podobiekty są przechowywane w różnych miejscach. • Fragmentacja pionowa może oznaczać konieczność odpowiedniego podziału informacji zawartych w klasach obiektów oraz ustalenia środków podtrzymania jednoznacznej tożsamości obiektów. • Fragmentacja pozioma oznacza rozbicie populacji obiektów danej klasy na dwa lub więcej miejsc geograficznych. • Fragmentacja pozioma może być dokonywana na podstawie różnych kryteriów, które często wiązane są z geograficznym ulokowaniem obiektów rzeczywistych, lub też z geograficznym ulokowaniem przetwarzania tych obiektów.

6. Fragmentacja pionowa relacyjnej bazy danych Warszawa Kutno DC DOSTAWCA_DANE DNR D1 D1 D1 D1 D1 D1 D2 D2 D3 D4 D4 D4 CNR C1 C2 C3 C4 C5 C6 C1 C2 C2 C2 C4 C5 ILOŚĆ 300 200 400 200 100 100 300 400 200 200 300 400 DNR D1 D2 D3 D4 D5 NAZW Abacki Bober Czerny Dąbek Erbel STATUS 20 10 30 20 30 Sieć Gdańsk DOSTAWCA_MIASTO DNR D1 D2 D3 D4 D5 MIASTO Lublin Poznań Poznań Lublin Radom

7. Fragmentacja pozioma relacyjnej bazy danych DC DOSTAWCA DNR D1 D4 D4 CNR C6 C2 C4 ILOŚĆ 100 200 300 DNR D1 D4 NAZW Abacki Dąbek STATUS 20 20 MIASTO Lublin Lublin Radom DOSTAWCA DNR D5 NAZW Erbel STATUS 30 MIASTO Radom DC Poznań DOSTAWCA DNR D2 D2 D3 CNR C1 C2 C2 ILOŚĆ 300 400 200 DNR D2 D3 NAZW Bober Czerny STATUS 10 30 MIASTO Poznań Poznań Lublin Sieć

8. Fragmentacja pionowa obiektów Pracownik Kalisz Klasa danych o ocenach Nowak dane o ocenach Kowalski dane o ocenach ... Radom Klasa danych osobistych Nowak dane osobiste Kowalski dane osobiste ... Kraków Klasa danych o zatrudnieniu Nowak dane o zatrud. Kowalski dane o zatrud. ... Sieć

9. Fragmentacja pozioma obiektów Pracownik Klasa Pracownik Kalisz Pracownik Styka Pracownik Malina ... Radom Klasa Pracownik Obiekty Pracownik są przechowywane zgodnie z geograficznym położeniem pracodawcy. Pracownik Nowak Pracownik Kowalski ... Sieć Klasa Pracownik Kraków Pracownik Malasa Pracownik Zagórny. ...

10. Inne fragmentacje danych w rozproszonej BD • Możliwe są inne, bardziej złożone fragmentacje danych, które łączą fragmentacje pionowe, fragmentacje poziome oraz redundantne dane (replikacje). • Bardziej złożone fragmentacje rodzą trudności z: • zarządzaniem metadanymi: gdzieś muszą być ulokowane informacje odnośnie tego w jaki sposób podzielone dane mają być scalone w kompletne obiekty lub kolekcje w ramach rozproszonej bazy danych. Jest to rola metadanych oraz mechanizmu właściwej dystrybucji metadanych pomiędzy uczestników rozproszonej bazy danych. • przetwarzaniem zapytań: dekompozycja zapytania na pod-zapytania adresowane do poszczególnych miejsc staje się znacznie bardziej kłopotliwa. Przesyłanie fragmentów obiektów celem ich zmaterializowania po stronie klienta może być zbyt kosztowne. • Bardziej złożone fragmentacje mogą być nie do uniknięcia w rozproszonej bazie danych integrującej istniejące bazy danych (podejście bottom-up). Ma to konsekwencje dla zarządzania metadanymi.

11. Projektowanie: podejście bottom-up • Podejście ad hoc: Budowa uniwersalnych lub specyficznych dla danego zastosowania pomostów (gateways) umożliwiających dostęp z danego systemu bazy danych do innych baz danych. Pomost może (nie musi) zapewniać przezroczystość rozproszenia. • Podejście oparte o globalny schemat: Wszystkie składniki rozproszonej BD są objęte jednym globalnym schematem, jednakowym dla każdego miejsca i zapewniającym przezroczystość rozproszenia. Istotną wadą podejścia opartego na globalnym schemacie jest brak możliwości sterowania zakresem autonomii każdego lokalnego systemu. • Federacyjna baza danych: Każda lokalna baza danych zachowuje swoją autonomię, udostępniając tylko część danych dla innych miejsc w RBD. Podejście federacyjne zakłada, że każda lokalna baza danych jest widziana poprzez pewną perspektywę (view), ukrywającą niektóre dane dla rozproszonych aplikacji.

12. Federacyjna BD tworzona metodą bottom-up Aplikacje globalne Aplikacje globalne Aplikacje globalne Perspektywa Mediator Osłona Perspektywa Mediator Osłona Aplikacje lokalne Aplikacje lokalne Aplikacje lokalne Aplikacje lokalne Aplikacje lokalne Aplikacje lokalne Schemat lokalny 2 Schemat lokalny 1 Miejsce 1 Miejsce 2 Baza danych 1 Baza danych 2 Schemat federacyjnej bazy danych ..... Podejście federacyjne okazało się skuteczne ze względu na zapewnienie autonomii, bezpieczeństwa i efektywności. Rodzi jednak dużo problemów, m.in. z zapewnieniem jednolitej ontologii biznesowej, uniwersalnością aplikacji, wydajnością, itd.

13. Architektura klient-serwer Całość pracy wykonywanej przez system komputerowy jest podzielona na dwie części: wykonywaną po stronie klienta (zwykle związaną z interakcją z użytkownikiem) wykonywaną po stronie serwera (komunikacja, dostęp do bazy danych, zarządzanie repozytoriami pamięci, zarządzanie globalną przestrzenią nazw) Podstawowe problemy: Określenie mechanizmu komunikacji pomiędzy klientem a serwerem. Podział funkcji na te, które są wykonywane po stronie klienta i te, które są wykonywane po stronie serwera Określenie jednostki komunikacji klient - serwer

14. Reguły architektury klient-serwer (1) • Zachowanie autonomii serwera. Klienci powinni zachowywać reguły wykorzystania serwera, nie powinni powodować jego niedostępność (np. zamykać duże ilości danych), nie powinni łamać ograniczeń integralności. • Zachowanie autonomii klienta. Klienci nie powinni zachowywać się różnie w zależności od tego, czy serwer jest lokalny czy odległy. Powinni być odizolowani od kwestii fizycznego ulokowania danych. • Wspomaganie dla aplikacji niezależnych od serwera. • Dostęp do własności (danych, usług) serwera. Klienci mogą żądać od serwera wykonanie przewidzianych dla niego funkcji. • Wspomaganie dla bieżącego dostępu do danych. Dostęp ten powinien być bezpośredni, bez pośrednictwa plików przekazywanych do/od klienta. • Minimalny wpływ architektury K/S na wymagania dla klienta. Oprogramowanie klienta w architekturze K/S nie powinno wykazywać znacznego zwiększenia zapotrzebowania na RAM lub objętość dysku.

15. Reguły architektury klient-serwer (2) • Kompletność opcji niezbędnych do połączenia. Oprogramowanie klienta nie powinno zawierać kodu realizującego połączenie z serwerem.Powinien to zapewniać serwer komunikacyjny. • Możliwość budowy lokalnych prototypów. Programista powinien mieć możliwość budowy i testowania aplikacji K/S wyłącznie na stacji klienta. • Kompletność narzędzi użytkownika końcowego. Projektowanie ekranów, generacja zapytań, itd. powinny być częścią środowiska. • Kompletność środowiska budowy aplikacji. Powinno przewidywać możliwość łączenia się w sieci, dostęp do usług globalnych w zakresie nazw, lokacji danych, itd. • Otwarte środowisko języka-gospodarza. Powinno zapewniać możliwość użycia uniwersalnego języka programowania do budowy aplikacji. • Szczególna troska o standardy. Im bardziej będą one przestrzegane, tym mniej będzie późniejszych kłopotów ze współdziałaniem.

16. Przykład architektury SZBD typu klient-serwer Aplikacja generująca transakcje Aplikacja generująca transakcje Zarządzanie transakcjami Zarządzanie transakcjami Zarządzanie buforami Zarządzanie buforami Zarządzanie zasobami Zarządzanie zasobami Klient 1 Klient n Interfejs serwera Zarządzanie zasobami Zarządzanie transakcjami Zarządzanie buforami Zarządzanie logiem Zarządzanie zamkami Serwer . . . Zarządzanie siecią

17. Architektura klient-(multi) serwer (1) Połączenia bezpośrednie: k2 k3 k7 k1 s4 k4 k8 s1 s3 k5 s2 k9 k6 k10 k11

18. Architektura klient-(multi) serwer (2) Połączenia poprzez sieć: nie ma bezpośrednich połączeń, zarówno serwery jak i klienci są przyłączani w jednakowy sposób do wspólnej sieci komputerowej. k1 k2 s4 k3 k9 k4 Sieć komputerowa s1 k8 k5 s3 k6 s2 k7

19. Architektura trzywarstwowa i wielowarstowa Logika przetwarzania Serwer bazy danych Serwer bazy danych three-tier architecture multi-tier architecture • Architektura klient-serwer podzielona na trzy warstwy: • interfejs użytkownika, • logikę przetwarzania (reguły biznesu, logikę biznesu) • serwer (serwery) bazy danych. • Warstwy są zaprojektowane i istnieją niezależnie, co ma duże znaczenie dla pielęgnacyjności systemu ze względu na możliwość zmian w dowolnej warstwie bez konieczności zmian w pozostałych warstwach. • Często warstwy są zrealizowane na odrębnych platformach: interfejs na MS Windows, logika przetwarzania na serwerze aplikacji i baza danych na serwerze bazy danych. • Środkowa warstwa może składać się z wielu warstw, co jest określane jako architektura wielowarstwowa. Interfejs użytkownika

20. Logiczna architektura oprogramowania Architektura klient-serwer powinna odzwierciedlać logiczny podział oprogramowania na części. Nie jest to tak istotne w systemie scentralizowanym. Architektura trójwarstwowa: Staranne rozdzielenie tych warstw jest bardzo istotne z punktu widzenia tworzenia i modyfikowalności oprogramowania. Dzięki temu rozdzieleniu, możliwa jest np. poprawa interfejsu użytkownika bez jakichkolwiek interwencji w pozostałe warstwy oprogramowania. Warstwa prezentacyjna (interfejs użytkownika) cienki klient gruby klient Warstwa przetwarzania (logika biznesu) Zasada oddzielania aspektów (separation of concerns principle, E.Dijkstra) Warstwa zarządzania bazą danych

21. Cienki i gruby klient Terminy cienki klient (thin client) oraz gruby klient (fat client) odnoszą się do mocy i jakości przetwarzania po stronie klienta w architekturze klient-serwer. Model cienkiego klienta: klient posiada niezbyt wielką moc przetwarzania, ograniczoną do prezentacji danych na ekranie. Przykładem jest klient w postaci przeglądarki WWW. Model grubego klienta: klient posiada znacznie bogatsze możliwości przetwarzania, w szczególności może zajmować się nie tylko warstwą prezentacji, lecz także warstwą przetwarzania aplikacyjnego (logiki biznesu). Powyższy podział posiada oczywiście pewną gradację. Model cienkiego klienta jest najczęstszym rozwiązaniem w sytuacji, kiedy system scentralizowany jest zamieniany na architekturę klient-serwer. Wadą jest duże obciążenie serwera i linii komunikacyjnych. Model grubego klienta używa większej mocy komputera klienta do przetwarzania zarówno prezentacji jak i logiki biznesu. Serwer zajmuje się tylko obsługą transakcji bazy danych. Popularnym przykładem grubego klienta jest bankomat. Zarządzanie w modelu grubego klienta jest bardziej złożone.

22. Architektury dwuwarstwowe Uproszczone architektury trójwarstwowe z cienkim lub grubym klientem. Warstwa prezentacyjna (interfejs użytkownika) + Warstwa przetwarzania (logika biznesu) Warstwa prezentacyjna (interfejs użytkownika) cienki klient gruby klient Warstwa przetwarzania (logika biznesu) + Warstwa zarządzania bazą danych Warstwa przetwarzania (logika biznesu) + Warstwa zarządzania bazą danych W tym modelu przetwarzanie (logika biznesu) jest dzielone pomiędzy klienta i serwera. Zaprojektowanie jej jest trudniejsze.

23. Przykład architektury K/S - sieć bankomatów Serwer kont klientów banku Monitor tele-przetwarzania Baza danych kont klientów banku Bankomat Bankomat Bankomat Oprogramowanie pośredniczące organizujące komunikację z odległymi klientami i szeregujące transakcje klientów celem przetwarzania ich przez bazę danych. Bankomat

24. Przykład architektury K/S - portal WWW klient klient klient klient interakcja poprzez HTTP zapytania SQL Serwer Web: generacja dynamicznych stron HTML dla klienta + zlecenia do bazy danych Serwer bazy danych: wykonywanie zapytań w SQL wyniki zapytań SQL

25. 3-warstwowa architektura aplikacji Web Serwer Web Sieć Internet Serwer aplikacji Serwer bazy danych HTTP Baza danych Baza danych Przeglądarka Serwer

26. 2-warstwowa architektura aplikacji Web Wiele warstw pośredniczących powoduje dodatkowe obciążenie. Serwer Web Serwer aplikacji Sieć Internet Serwer bazy danych HTTP Baza danych Baza danych Przeglądarka Serwer

27. Zastosowanie różnych architektur K/S • Dwuwarstwowa architektura K/S z cienkim klientem • Systemy spadkowe (legacy), gdzie oddzielenie przetwarzania i zarządzania danymi jest niepraktyczne. • Aplikacje zorientowane na obliczenia, np. kompilatory, gdzie nie występuje lub jest bardzo mała interakcja z bazą danych. • Aplikacje zorientowane na dane (przeglądanie i zadawanie pytań) gdzie nie występuje lub jest bardzo małe przetwarzanie. • Dwuwarstwowa architektura K/S z grubym klientem • Aplikacje w których przetwarzanie jest zapewnione przez wyspecjalizowane oprogramowanie klienta, np. MS Excel. • Aplikacje ze złożonym przetwarzaniem (np. wizualizacją danych, przetwarzaniem multimediów). • Aplikacje ze stabilną funkcjonalnością dla użytkownika, użyte w środowisku z dobrze określonym zarządzaniem. • Trzywarstwowa lub wielowarstwowa archiktektura K/S • Aplikacje o dużej skali z setkami lub tysiącami klientów. • Aplikacje gdzie zarówno dane jak i aplikacje są ulotne (zmienne). • Aplikacje integrujące dane z wielu rozproszonych źródeł.

28. Architektura rozproszonych obiektów (1) • W architekturze klient-serwer istnieje wyraźna asymetria pomiędzy klientem i serwerem; w szczególności, nie występuje tam komunikacja bezpośrednio pomiędzy klientami. Model taki dla wielu zastosowań jest mało elastyczny i zapewnia zbyt małą skalowalność. • Architektura rozproszonych obiektów znosi podział na klientów i serwery. Każde miejsce w rozproszonym systemie jest jednocześnie klientem i serwerem. • Konieczne jest sprowadzenie wszystkich danych i usług do jednego standardu. • Taki standard obejmuje: • Model (pojęciowy i logiczny) danych i usług, który jest w stanie "przykryć" wszystkie możliwe dane i usługi, które mogą kiedykolwiek pojawić się w systemie rozproszonym; • Specjalne oprogramowanie zwane pośrednikiem (broker), które akceptuje wspólny model danych i usług umożliwiając ich udostępnienie dla dowolnych miejsc w systemie rozproszonym. • Specjalne oprogramowanie, zwane osłoną, adapterem lub mediatorem, które przystosowuje konkretne miejsce do modelu przyjętego przez pośrednika.

29. Architektura rozproszonych obiektów (2) Aplikacja napisana w C++ Aplikacja na relacyjnej bazie danych Aplikacja na Lotus Notes Osłona 1 Osłona 2 Osłona 3 ... ... Pośrednik Pośrednik Pośrednik Szyna oprogramowania (software bus) Miejsce 1 Miejsce 2 Miejsce 3

30. Struktura logiczna rozproszonych obiektów O7 O3 O5 O1 O2 O9 Obiekty O4 O8 O6 K1 K3 Operacje na obiektach K4 K2 Szyna oprogramowania (software bus) A1 A2 A3 Aplikacje Szyna oprogramowania tworzy jedną przestrzeń obiektów. Obiekty te są dostępne dla dowolnego miejsca poprzez operacje (zgrupowane w klasach). Miejsca i sposoby implementacji obiektów są niewidoczne. Aplikacje korzystają z całej puli obiektów.

31. Architektura serwera stron Interfejs Przeglądarka Interfejs zapytaniowy obiektów programistyczny Optymalizacja zapytań Zarządzanie obiektami Zarządzanie plikami i indeksami Zarządzanie kieszenią stron Zarządzanie zamkami Zarządzanie składem Zarządzanie kieszenią stron Obiektowa baza danych Aplikacja Przedmiotem zarządzania są fizyczne strony dyskowe strony

32. Architektura serwera obiektów Aplikacja Interfejs Przeglądarka Interfejs zapytaniowy obiektów programistyczny Zarządzanie obiektami Zarządzanie obiektami Optymalizacja zapytań Zarządzanie zamkami Zarządzanie składem Zarządzanie stronami i kieszeniami Obiektowa baza danych Przedmiotem zarządzania są obiekty obiekty