Komety, planetoidy, meteory i meteoryty.

1. Komety, planetoidy, meteory i meteoryty. Wykonanie: Paweł Wróblewski kl. II LO

2. Kometa Jesttomałe ciało niebieskie poruszające się w układzie planetarnym, które na krótko pojawia się w pobliżu gwiazdy centralnej. Ciepło tej gwiazdy powoduje, że wokół komety powstaje koma, czyli gazowa otoczka. W przestrzeń kosmiczną jądro komety wyrzuca materię, tworzącą dwa warkocze kometarne – gazowy i pyłowy, skierowane pod różnymi kątami do kierunku ruchu komety. Gazowy warkocz komety jest zawsze zwrócony w kierunku przeciwnym do gwiazdy, co spowodowane jest oddziaływaniem wiatru słonecznego, który "wieje" zawsze od gwiazdy. Pyłowy warkocz składa się z drobin zbyt masywnych, by wiatr słoneczny mógł znacząco zmienić kierunek ich ruchu.

3. Budowa Komety Kometa wykazuje aktywność, kiedy przebywa w pobliżu gwiazdy, a potem znika w odległych rejonach układu planetarnego, gdzie przyjmuje postać zamarzniętej kuli skalno-lodowej. Jądro komety zbudowane jest z mieszaniny pyłów i drobnych odłamków skalno-lodowych, składających się z lodu wodnego, zestalonego dwutlenku węgla, amoniaku i metanu. Do dnia dzisiejszego zaobserwowano pojawienie się około 1 500 komet, które dzielimy na dwa typy - komety krótkookresowe oraz komety jednopojawieniowe. Te pierwsze charakteryzują się tym, że obiegają Słońce w czasie nie dłuższym niż 200 lat (więc można znaleźć opisy ich pojawienia się w przeszłości). Za to komety jednopojawieniowe w pobliżu Słońca można zaobserwować tylko raz, tzn. tor ich lotu jest bardzo wydłużony, i ich ewentualne ponowne pojawienie się może zajść za 500, 5000, 50000 lat lub nawet nigdy.

4. Kometa Halley’a Do najbardziej znanych komet krótkookresowych można z pewnością zaliczyć kometę Halley'a. Można ją obserwować co 76 lat, najbliższe pojawienie się nastąpi w roku 2062. Została ona odkryta już na dwieście czterdzieści lat przed narodzeniem Chrystusa, i od tamtej pory obserwowano wszystkie z jej trzydziestu dotychczasowych pojawień. Jej nazwa wywodzi się od nazwiska (Edmunda Halley'a), który odkrył, że komety obserwowane w latach 1531, 1607 oraz 1682 są jednym i tym samym obiektem. Było to dowodem na to, że komety krążą wokół Słońca. Ostatnio kometa Halley'a pojawiła się w 1986 roku, na co przygotowani byli naukowcy. W jej kierunku wysłano aż pięć różnych sond - radzieckie Wega 1 i 2, japońskie Suisei i Sakigake oraz europejska Giotto. Największy, spektakularny sukces odniosła ostatnia z nich, gdyż udało jej zbliżyć się do komety na odległość 600 kilometrów. Pozwoliło to na jej dokładne sfotografowanie i zbadanie. Kometa Hale'a-Boppa widziana z Chorwacji 29 marca 1997r.

5. Planetoida Czym jest planetoida? Jest to małe ciało które nie jest żadną z planet, Słońcem ani księżycem. Zauważmy, że ta definicja obejmuje również komety - i słusznie. Kometa jest szczególnym przypadkiem planetoidy - szczególnym, ponieważ zbliżyła się do Słońca. Zasadniczo planetoidy położone są w dwóch głównych pasach - pomiędzy orbitą Jowisza i Marsa oraz w tak zwanym pasie Kuipera, który znajduje się poza orbitą Neptuna. Część planetoid jednak utworzyła się w większej odległości od Słońca, przez co mają inną budowę wewnętrzną - i to są właśnie komety.

6. Budowa Planetoid Naukowcy starają się pogłębić swą wiedzę na temat budowy wewnętrznej planetoid zasadniczo w dwa sposoby: poprzez ich obserwacje oraz poprzez badanie meteorów które spadły na Ziemię. Jeżeli chodzi o obserwacje, to zadanie jest bardzo trudne ponieważ planetoidy są bardzo małe i znajdują się daleko od Ziemi. Dlatego nawet najlepsze teleskopy nie dadzą nam odpowiedzi na wszystkie pytania nurtujące astronomów. Badanie meteorów znalezionych na Ziemi też nie jest łatwe z powodu małej ilości materiału.Planetoidy dzielimy na dwa rodzaje - typu C oraz typu S. Planetoidy typu C bogate są w węgiel i krzemiany (są ciemne - albedo wyraźnie poniżej 10%), zaś planetoidy typu S zawierają więcej metali i minerałów (są jaśniejsze - albedo powyżej 10, czasem nawet powyżej 20%, lekko czerwonawe zabarwienie). Istnieje także grupa planetoid (około 10%) nie zaliczanych do żadnej z tych grup.

7. Meteory Wiele planetoid często zbliża się do Ziemi i wtedy możemy nazwać je meteoroidami. Jeśli taki obiekt wejdzie do atmosfery, to zyskuje miano meteoru. Jednak w większości są to bardzo małe obiekty które spalają się całkowicie w atmosferze. Czasem w mediach można usłyszeć informacje o tak zwanych deszczach meteorów - niezwykle widowiskowych i ciekawych zjawiskach. Otóż często małe meteory poruszają się całym strumieniem - np. jako pozostałość po przelocie komety. Kiedy Ziemia wejdzie w taki strumień, mamy do czynienia z rojem meteorów. Jeżeli ten rój jest wyjątkowo duży, wtedy mówimy właśnie o deszczu meteorów. Przykładem takiego roju meteorów mogą być Perseidy. Są to meteory pochodzące z komety Swifta-Tuttle'a, a najlepiej jest je obserwować co roku około 10 - 11 sierpnia. Obserwatorom wydaje się, że wylatują one z jednego punktu na niebie - jest to radiant roju. Dla perseid radiant leży w gwiazdozbiorze Perseusza i stąd ich nazwa. Często także mówi się na nie łzami św. Wawrzyńca ponieważ 10 sierpnia jest dniem tego świętego.Do innych rojów meteorów zaliczyć można Ursydy, Orionidy czy Leonidy.

8. Budowa Meteorów Nie istnieje żadna wyraźna granica pomiędzy meteorami a planetoidami. Dlatego też w ich budowie wewnętrznej widoczne są oczywiste podobieństwa. Zasadniczo wśród meteorów znalezionych na Ziemi widoczne są trzy typy: kamienne, żelazne i żelazno-kamienne. Meteory kamienne mają budowę podobną do planetoid typu C (dużo krzemianów). Meteoryty żelazno-kamienne są zaś podobne do planetoid typu S. Meteoryty żelazne zawierają nikiel oraz kobalt. Duża część meteorytów kamiennych to chondryty - zawierają chondry (małe kulki krzemianowe).

9. Meteoryty To cząstki pyłu i odłamki skalne, występujące w kosmosie. Zasadniczo pochodzą one od komet, rozsiewających okruchy materii podczas topnienia lodowego jądra, lub stanowią pozostałość po zderzeniach planetoid. Około 220.000 ton meteoroidów penetruje rocznie atmosferę ziemi. Przechodząc przez nią, okruchy rozgrzewają się wskutek zderzeń z cząsteczkami powietrza, tworząc na niebie świetlne smugi. Nazywane są wtedy meteorami lub spadającymi gwiazdami. Jeśli jakiś meteor dotrze do powierzchni ziemi, nosi nazwę meteorytu.

10. Kratery Meteorytowe W swych dziejach Ziemia była bombardowana przez niezliczone meteoryty. Częstotliwość tego bombardowania była największa około 3,5 miliarda lat temu, lecz utworzone wówczas kratery zostały całkowicie zatarte przez erozję. Wiele kraterów pochodzących z późniejszego okresu zachowało się jednak do dzisiaj - zidentyfikowano ich już ponad 150. Niektóre z nich powstały setki milionów lat temu, a niektóre dopiero w XX wieku.