TÜRKİYE’NİN NÜFUS ÖZELLİKLERİ VE NÜFUS HAREKETLERİ

1. 9. Bölüm TÜRKİYE’NİN NÜFUSÖZELLİKLERİ VE NÜFUSHAREKETLERİ

3. KONULAR TÜRKİYE NÜFUSUNUN YAPISAL ÖZELLİKLERİ Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı Çalışan Nüfusun Ekonomik Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı Türkiye Nüfusunun Eğitim Durumu Türkiye’nin Kır ve Kent Nüfusu TÜRKİYE’DE NÜFUSUN TARİHSEL GELİŞİMİ Türkiye’de Nüfus Sayımları Türkiye’de Nüfusun Yıllara Göre Değişimi Türkiye’de Nüfusun Artışı ve Nedenleri ÜLKEMİZDE GÖÇLER İç Göçlerin Nedenleri Göçün Sonuçları

4. TEMEL KAVRAMLAR Ekonomik Kalkınma Mübadele KONULAR İÇİNDE Aktif Nüfus İtici Faktörler Çekici Faktörler

5. TÜRKİYE NÜFUSUNUN YAPISAL ÖZELLİKLERİ 1. 2000 yılı nüfus sayımı verilerinden yararlanarak yaşadığınız il nüfusunun yapısal özellikleri (nüfus miktarı, yaş grupları, nüfusun cinsiyeti, eğitim durumu ve ekonomik faaliyet kollarına dağılımı) hakkında bilgi toplayınız. 2. Yaşadığınız ilde hangi sektörde (tarım, sanayi, hizmet) çalışanların sayısı daha fazladır? Tahmin ediniz?

6. BURSA’DA KENT-KÖY NÜFUS ORANLARI Grafikte Bursa ilindeki kırsal ve kentsel nüfus oranları verilmiştir. Grafikten yararlanarak verileri okuyup yorumlayınız?

7. BURSA NÜFUS PRAMİDİ Pramide bakarak Bursa’nın nüfusu ile ilgili yorumlarda bulununuz?

8. 2007-2008 yılları arası değişim Bursa’nın ilçelerinde görülen bir yıl içindeki nüfus değişimlerini yorumlayınız?

9. TÜRKİYE NÜFUSUNUN YAPISAL ÖZELLİKLERİ

10. Nüfusun Yaş Gruplarına Göre Dağılımı • Nüfus miktarı kadar önem taşıyan bir başka kriter de nüfusun yaş yapısıdır. Çünkü, yaş grupları nüfusun genel yapısı ve doğurganlık oranı hakkında bilgi sahibi olmamızı sağlar. • Ayrıca iş, eğitim, sağlık vb. ihtiyaçların belirlenmesinde ve geleceğe yönelik planlamanın yapılabilmesinde önemli rol oynar. Nüfusumuzun en önemli özeliği genç ve dinamik yapı göstermesidir. 0 - 25 yaş grubu, nüfusun % 49’ unu oluşturur.

11. Piramidin geniş tabanlı bir üçgene benzemesinin nedenleri nelerdir? Hangi yaş grubu daha fazladır? Genç nüfus (15-35) miktarı yaklaşık ne kadardır? Tabanının giderek daralmasından nasıl bir sonuç çıkarabiliriz? Nüfusun yaş yapısına bakarak olumlu ve olumsuz yönlerini belirtiniz. Nüfus piramidine bakarak ülkemiz nüfus özelliklerine göre hangi ülke grubuna girdiğini söyleyiniz.

12. Nüfusun Cinsiyete Göre Dağılımı • Nüfus sayımlarından elde edilen önemli sonuçlardan biri de cinsiyet durumudur. • Nüfusun cinsiyet durumu bir ülkedeki kadın ve erkek nüfusu ifade eder. • Kadın ve erkek nüfusu sadece demografik anlam taşımaz. Bu nüfus, sosyal ve ekonomik bakımdan da önemlidir. Örneğin I. Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı’nda Türkiye büyük bir erkek nüfusu kaybına uğramıştır. Bu durum evlenecek yaştaki erkeklerin savaşa katılması nedeniyle doğum oranının düşmesine yol açmıştır.

13. Bir şehirde kadın ve erkek nüfus arasındaki farkı; sanayi, şehrin göç alıp vermesi, askerî birlik bulunup bulunmaması gibi faktörler etkiler. Erkek nüfus az, Kadın nüfusu az (ARTVİN) Erkek nüfus fazla (KOCAELİ)

14. Türkiye kırsal nüfusu (TÜİK, 2004) Türkiye kentsel nüfusu (TÜİK, 2004) Yukarıdaki grafiklerde Türkiye’nin yıllara göre kır ve kentlerde yaşayan kadın ve erkek nüfusu verilmiştir. Grafiklerden yaralanarak kır ve kentlerdeki cinsiyet dağılımını karşılaştırınız.

15. Bazı illerimize göre erkek-kadın nüfusu

16. Çalışan Nüfusun Ekonomik Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı • Çalışma çağındaki nüfus dilimi içinde bulunan ve belirli bir işi olan nüfusa “çalışan nüfus” veya “aktif nüfus” denir. Çalışma çağındaki nüfus dilimi içerisine girdiği hâlde işi olmayan nüfusa da “iş gücüne dahil olmayan” nüfus veya “işsiz nüfus” adı verilmektedir. Türkiye’de cinsiyet durumuna göre iş gücüne katılma oranı (TÜİK, 2000) Türkiye’de iş gücüne katılma oranı

17. Ülkelerin gelişmişlik ölçütlerinden biri de toplam nüfus içindeki aktif nüfus oranı ve aktif nüfusun faaliyet kollarına göre dağılımıdır. Bu konuda belirleyici olan faaliyet kolları tarım (birincil), sanayi (ikincil) ve hizmet (üçüncül) sektörüdür. • Gelişmiş ülkelerde tarım alanında çalışan nüfus oranı azdır. • Türkiye’de çalışan nüfusun en fazla olduğu ekonomik faaliyet kolu tarımdır. Cumhuriyetin ilk yıllarında tarım alanında çalışanların oranı daha fazla iken sanayi ve hizmet sektöründeki gelişmelere paralel olarak azalmaktadır.

18. Türkiye’de çalışan nüfusun iş kollarına göre dağılımı (TÜİK, 2000) Sektörlere göre çalışan nüfus oranlarında nasıl değişim olmuştur? Bu değişim ülkemizin ekonomik yapısı hakkında nasıl bir fikir vermektedir? Çalışan nüfusun 2000 yılında iş kollarına dağılımı grafiğine bakarak Türkiye'nin ekonomik yapısı hakkında neler söyleyebilirsiniz?

19. Türkiye Nüfusunun Eğitim Durumu • 1927 yılında 6 yaş ve üstü nüfus dikkate alındığında genel nüfusumuzun sadece %11'i okuryazarken 2000'de bu oran % 88'e çıkmıştır. Ancak okuryazar olmayan nüfusun % 71'ini kadınlar oluşturmaktadır.

20. Türkiye nüfusunun cinsiyetlere göre okuryazarlık oranları 1927 ve 2000 yıllarında cinsiyetlere göre okuryazarlık oranını karşılaştırınız. Türkiye'nin 1927-2000 yılların da kadın ve erkek nüfusu arasındaki okuma ve yazma artış oranını karşılaştırınız. Ülkemizde okuma yazma oranı kadınlarda neden düşüktür? Bu oranın yükseltilmesi için neler yapılabilir?

21. Türkiye’nin Kır ve Kent Nüfusu • Bir ülkenin kırsal alanlarında ve kentlerinde bulunan nüfus miktarları, o ülkenin ekonomik ve sosyal yapısını yansıtan önemli göstergelerden biridir. • Gelişmiş ülkelerde kırsal nüfus oranı toplam nüfusun % 10'nunu geçmemektedir. • Ülkemizde nüfusu 10.000'in altında bulunan yerleşmelerde yaşayan nüfus “kırsal nüfus” olarak adlandırılır. • Kırsal nüfusun geçimi önemli ölçüde tarıma ve hayvancılığa dayanmaktadır.

22. Cumhuriyetin ilk yıllarında kırsal nüfus, toplam nüfusumuzun büyük kısmını oluşturuyordu. 1927'de ülkemiz nüfusunun % 83,8'i kır, %16,2'si şehir yerleşmelerinde yaşıyordu. Kırsal nüfusun bu miktarının fazlalığı etkisini giderek kaybetmesine rağmen 1970'li yılların sonlarına kadar devam etmiştir. • İlk olarak 1980 yılında ülkemizde yapılan nüfus sayımında şehir nüfusu, kırsal nüfusundan daha yüksek sayıya ulaşmıştır.

23. Türkiye'de kent nüfusu hangi yıldan sonra oran olarak artmaya başlamıştır? Kent ve kırsal nüfus arasındaki en büyük fark hangi yıllarda görülmektedir? Kırsal kesimde doğum oranı fazla olmasına rağmen kırsal nüfusun giderek azalmasının nedeni nedir? 1950-1970 ile 1980-2000 yılları arasındaki kent ve kırsal nüfus oranlarını karşılaştırınız.

24. Kadın nüfus oranı Okuma yazma bilmeyenler Kırsal alanda yaşayanlar Ülkemizin nüfus yapısıyla ilgili içinde bu kavramların geçtiği bir metin yazınız. Yaşlı nüfus Genç nüfus Üniversite mezunları Kentte yaşayanlar Erkek nüfus oranı Ortalama ömür

25. TÜRKİYE’DE NÜFUSUN TARİHSEL GELİŞİMİ 1. Yaşadığınız yerin nüfusunu öğreniniz. 2. Yaşadığınız yerde nüfusun artma ya da azalma nedenleri nelerdir? Araştırınız. 3. Yaşadığınız yerin nüfusu artıyorsa size göre bu artış hızlı mı yoksa yavaş mıdır? Yıllara göre karşılaştırınız.

26. BURSA İLÇELERİ NÜFUS DEĞİŞİMİ Nilüfer 65.799 178.682 251.344 270.502 7,62% Osmangazi510.902 642.337 736.034 753.217 2,33% Yıldırım 325.159 480.266 575.450 593.768 3,18% Büyükorhan 19.515 16.667 14.199 13.542 -4,63% Gemlik 72.177 88.472 98.085 98.770 0,70% Gürsu 18.681 28.087 50.039 52.948 5,81% Harmancık 12.225 10.017 8.340 8.156 -2,21% İnegöl 126.214 186.558 208.314 213.100 2,30% İznik 41.942 44.770 44.514 44.524 0,02% Karacabey 71.938 76.887 79.115 79.224 0,14% Keles 21.675 18.613 15.959 15.468 -3,08% Kestel31.710 44.102 44.456 46.795 5,26% Mudanya 38.656 53.965 62.369 65.899 5,66%

27. M.Kemalpaşa 100.410 101.531 102.000 102.171 0,17% Orhaneli 30.015 30.449 24.798 24.072 -2,93% Orhangazi 56.426 68.902 73.633 74.120 0,66% Yenişehir 52.717 54.835 51.227 51.687 0,90% Toplam 1.596.161 2.125.140 2.439.8762.507.9632,79% Tabloya göre Bursa’nın nüfusu artmış mıdır?Sebebi nedir? Bursa’nın ilçeleri içinde nüfusu azalanlar hangileridir?Bu azalmanın nedenleri neler olabilir? Mudanya'nın nüfusunun artışında etkili olan faktörler nelerdir?

28. Türkiye’de Nüfus Sayımları • Dünya nüfusu gibi Türkiye nüfusu da sürekli bir değişim ve artış içindedir. Bu değişim ve artış, hızını kaybetmekle beraber günümüzde de sürmektedir. • Nüfustaki artış ve değişim belirli aralıklarla yapılan genel nüfus sayımlarıyla belirlenir. • Osmanlı Devleti’nde ilk nüfus sayımı II. Mahmut döneminde gerçekleştirilmiştir. • Cumhuriyet Döneminde ilk kapsamlı nüfus sayımı 1927 yılında yapılmıştır.

29. 1935'teki nüfus sayımından sonra 1990'a kadar sayımların sonu “0” ve “5” ile biten yıllarda, 1990'dan sonra ise 10 yılda bir yapılmasına karar verilmiştir. • Ülkemizdeki nüfus sayımlarında ülke sınırları içinde bulunanlar, bulundukları yerlerde sayılırlar. Bu nedenle sayım günü çeşitli nedenlerle yurt dışında olanlar sayılmaz. (II. Mahmut dönemi): 1831 yılında asker ve vergi yükümlülerini belirlemeye yönelik olarak yapılan nüfus sayımında Anadolu'nun nüfusu 7-7,5 milyon olarak sayılmıştır. (Abdülmecit dönemi ): 1844 yılında nüfus belgesi verilecek nüfusu tespit etmek amacıyla yapılan nüfus sayımında Anadolu’nun nüfusu 10-10,5 milyon olarak sayılmıştır.

30. Türkiye nüfusunun yıllara göre artışı

31. Türkiye nüfusu sürekli aynı oranda mı artmıştır? Neden? • En düşük artış hızı hangi sayım dönemleri arasında gerçekleşmiştir?

32. En yüksek artış hızı hangi sayım dönemleri arasında gerçekleşmiştir?

33. Türkiye’de Nüfusun Yıllara Göre Değişimi • Doğumlar ve alınan göçlerle artan nüfus, ölümler ve verilen göçlerle azalır. • Cumhuriyet Döneminde yurdumuza zaman zaman çeşitli ülkelerden göçler olduğu gibi yurdumuzdan da başka ülkelere göçler gerçekleşmiştir. • Nüfus artışımız üzerinde yurdumuza toprak katılımının da etkisi söz konusudur (Hatay’ın ana vatana katılışı).

34. 67,8 milyona • 1927-2000 yılları arasında ülke nüfusundaki değişim şu başlıklarla belirtilebilir: • Nüfus hızlı bir şekilde artmaktadır. • Erkek nüfusu, kadın nüfusundan daha fazladır. • Nüfusun eğitim düzeyi giderek yükselmektedir. • Ortalama yaşam süresi giderek uzamaktadır. • Kentsel nüfus giderek artmaktadır. • İç ve dış göçler yoğun olarak yaşanmıştır. 13,6 milyondan 1.133.000 kişi artmıştır.

35. NÜFUS ARTIŞ HIZI Yıllık nüfus artış hızı ………....……. döneminde % ………….. ile en yüksek seviyededir. 1945’ten sonra ilk kez ……………... döneminde nüfus artış hızı o/oo 20'nin altına düşmüştür. Yıllık nüfus artış hızı …………....…. döneminden sonra sürekli düşüş göstermiştir. Yıllık nüfus artış hızının ……………. döneminde % ………….. ile en düşük seviyede olmasının nedenleri nelerdir?

36. Ölüm oranları ......... yıllarında en yüksek seviyeye ulaşmıştır. Doğum oranları ...........’ten itibaren sürekli düşüş göstermiştir. Türkiye’de 1935-2000 yılları arasında doğum ve ölüm oranları

37. Doğal nüfus artışı Lozan Antlaşması nedeniyle mübadeleye tabi tutularak Türkiye'den gidenler Çalışmak için başka ülkelere tek başına ya da aileleriyle birlikte gidenlerin oluşturduğu göçler Türkiye’de Nüfus Artışı ve Azalışı Üzerinde Etkili Olan Başlıca Olaylar Politik, siyasi ve sosyal baskılar nedeniyle Türkiye'ye gelenler Lozan Antlaşması nedeniyle mübadeleye tabi tutularak Türkiye'ye gelenler Hatay'ın ana vatana katılması

38. Türkiye’de Nüfusun Artışı ve Nedenleri • Yurdumuzda nüfus artışını etkileyen temel faktör doğal nüfus artışıdır. Nüfus artışında doğumlar kadar ölümler de etkilidir. Doğumlarla ölümler arasındaki fark doğal nüfus artışını oluşturur. • Türkiye'nin doğal nüfus artışı incelendiğinde özellikle 1950'lerden itibaren ölüm oranlarında, 1960'lardan itibaren ise doğum oranlarında bir düşmenin söz konusu olduğu görülmektedir. Buradan anlaşıldığına göre doğum oranları azalırken ölüm oranları da azalmakta, yani insan ömrü uzamaktadır.

39. Türkiye'de nüfusun artmasında doğal artışlardan başka nedenler de rol oynamaktadır. • 1927-1935 yıllarında nüfus artışının % 28,9'luk kısmını başka ülkelerde yaşayan Türklerin siyasal baskılar nedeniyle yurdumuza göç etmesi oluşturur. • 30 Haziran 1939'da Hatay'ın ana vatana katılması 1935-1940 yıllarında %12,5'lik bir artışa neden olmuştur.

40. 1945-1950 yıllarında seferberlik hâlinin kalkması, ekonomik şartların düzelmeye başlaması, evlenmelerin artması, doğum oranlarının yükselmesi, bu ve bundan sonraki dönemdeki artışları da etkilemiştir. • 1960-1965 yıllarında 200 bin kadar işçinin yurt dışına çalışmak için gitmesi nüfus artışında bir yavaşlamaya neden olmuştur. • 1975 yılından itibaren nüfus artış hızımızın düşmesinde, kentleşme ve sanayileşmeyle birlikte doğum oranlarında meydana gelen azalmanın da etkisi olmuştur.

41. NÜFUSLA İLGİLİ İZLENEN POLİTİKALAR • 1.DÖNEM(1927-1965):Cumhuriyetin kurulduğu yıllarda yurdumuzun uzun yıllar süren savaşlarda erkek nüfusunun önemli bir kısmını kaybetmiş olması, toplam doğurganlık oranını oldukça düşürmüştür. Bu nedenle 1965'e kadar nüfusartışını teşvik edici politikalar izlenmiştir. • 2.DÖNEM(1965 VE SONRASI):1965'ten itibaren doğurganlığı teşvik edici politikaların yerine nüfus planlamasına önem verilmesi ise nüfus artışının yavaşlamasında etkili olmuştur.

42. NÜFUS ARTIŞININ SONUÇLARI Kırsal kesimdeki nüfus artışı sonucu her geçen gün kişi başına düşen arazi miktarı azalmaktadır. Kentlerde konut sıkıntısı baş göstermekte ve gecekondulaşma görülmektedir. Ülkemizin batı ve orta kesimlerinde yer alan illerde nüfus artışında doğurganlığın yanı sıra göçlerin de etkisi vardır. Kırsal kesimde yapılan yatırımlardan verim alınamamaktadır. Türkiye'de nüfus artışı bazı sorunlara yol açmaktadır. Çevre sorunları oluşur, göç artar, millî gelir azalır ve refah seviyesi düşer, hizmetler aksar, bağımlı nüfus artar, konut sıkıntısı yaşanır, düzensiz şehirleşme görülür.

43. ÜLKEMİZDE GÖÇLER 1. Çevrenizde göç ederek yaşadığınız şehre gelenler var mı? Bunların hangi nedenlerden dolayı göç ettiklerini tespit ediniz. Sınıftan çıkan sonuçlarla göçün nedenlerini belirlemeye çalışınız. 2. Yakınlarınızdan yurt dışına giden ve oraya yerleşen insanlar var mı? Bu insanların göç etme nedenleri nelerdir? Tartışınız.

44. Şehriniz göç alıyor veya göç veriyor mu? Hangi nedenlerden dolayı göç aldığını ya da göç verdiğini tartışınız. • ÇEKİCİ FAKTÖRLER • Gelişen sanayi ve iş sahaları • Eğitim, sağlık, sosyal ve kültürel hizmetlerin gelişmiş olması ve yararlanma isteği • Uygun iklim ve toprak şartları • Ulaşım kolaylıkları • Bayındırlık hizmetlerinin gelişmiş olması • Kentlerdeki eğlenceli yaşam, kültürel faaliyetlerin yaygın olması, yaşam koşullarının daha iyi olması • Ulaşım haberleşme alanındaki gelişmelerin etkisi • İTİCİ FAKTÖRLER • Tarım alanlarının mirasla bölünmesi • Tarımda makineleşme • Sağlık şartlarının yetersizliği • Eğitim şartlarının yetersizliği • Sosyal ve kültürel yetersizlikler • Kan davaları • İş olanaklarının sınırlı olması • Tarım alanlarının verimsizleşmesi (Erezyon) • Olumsuz iklim şartları • Doğal afetler • Kamulaştırma.

45. İÇ GÖÇLERİN NEDENLERİ Bir arkadaşım şehirde iyi bir iş buldu. Ev sahibi oldu Ailemi geçindirecek bir işim yok. Köyümüze baraj yapıldı. Tarlalarımız sular altında kaldı. İyi bir okula gitmek ve kariyeri yüksek bir iş sahibi olmak istiyorum. Erozyon topraklarımızı verimsizleştirdi. Oğlum hasta ve iyi bir hastanede tedavi görmesi lazım. Hareketli şehir yaşamı ilgimi çekiyor.

46. GÖÇ DOĞRULTULARI • Ülkemizde göçler, yurt dışına ve yurt içine olmak üzere iki yöndedir. • Dış göçler, ülke sınırlarının aşılması ile yapılır. • İç göç, ülke sınırları içinde olur ve büyük kısmı kırsal bölgelerden kentlere doğru yapılır.

47. GÖÇÜN NEDENLERİ • Ülkemizde, kırsal alanlarda geçim zorluğu, buna karşılık şehirlerde başta sanayi olmak üzere diğer sektörlerde iş bulma imkânları kırdan kente göçü teşvik etmektedir. • Kırsal alanlardan şehirlere doğru göç, kademeli olarak gerçekleşmiştir. Önce köyden büyük kasaba veya küçük şehirlere, oradan da büyük şehirlere göç şeklinde olmuştur. • 1950’lerde göç hareketi köyden kente iken 1980’lerden sonra küçük şehirlerden büyük şehirlere doğru gerçekleşmiştir.

48. Türkiye'de dış göç hareketi 1960’tan sonra iş gücüne ihtiyaç duyan Batı Avrupa’nın sanayileşmiş ülkelerine gidişle başlamıştır. • 1974’teki petrol bunalımı ve bunu izleyen ekonomik durgunluk, bu ülkelerin iş gücü ihtiyacını azaltınca; iş gücü akımı başta Suudi Arabistan ve Libya olmak üzere Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkelerine yönelmiştir. • Sovyetler Birliği’nin dağılması ile yeni kurulan Türk Cumhuriyetlerine de 1991’den itibaren Türkiye'den göçler olmuştur.

49. Ben her yaz Ayvalık’taki yazlığımıza giderim. Yazın yaylaya, dedemlerin yanına giderim. Yaz aylarında para kazanmak için Marmaris'te turizm sektöründe çalışıyorum. Gittikleri yerde sizce ne kadar kalacaklar? Ve ne yapacaklar? Fotoğraftaki insanlar bulundukları yerden başka bir yere neden gidiyorlar?

50. 1990 ile 2004 yılları arasında kırsal kesimde %0 20’nin üzerinde göç veren illerden bazıları “Tunceli, Sinop, Kastamonu, Kırşehir”dir. • Bu illeri Türkiye fiziki haritasın da inceleyerek daha önceki coğrafi bilgilerinizi de kullanarak neden göç verdiklerini tartışınız.(ulaşım,iklim,yüzey şekilleri vb) • 1990 ile 2005 yılları arasında en fazla göç alan ilk on il: İstanbul, Ankara, İzmir, Adana, Mersin, Bursa, Antalya, Malatya, Manisa ve Kocaeli. • 1990 ile 2005 yılları arasında en fazla göç veren ilk on il: Adıyaman, Ağrı, Batman, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Elâzığ, Hakkâri, Mardin, Muş.