T RKIYE G VE YERINDEN OLMUS N FUS ARASTIRMASI TGYONA

1. 1 TÜRKIYE GÖÇ VEYERINDEN OLMUS NÜFUS ARASTIRMASI (TGYONA) ARASTIRMA TASARIMI VE SAHA UYGULAMASI Sunan: Dr. A. SINAN TÜRKYILMAZ HACETTEPE ÜNIVERSITESI NÜFUS ETÜTLERI ENSTITÜSÜ

2. 2 TGYONA – ALAN ÇALISMALARI Niteliksel Çalisma Niceliksel Çalisma

3. 3 TGYONA - Niteliksel Çalisma Göçü yasayanlarin göç süreci sirasinda ve sonrasinda yasadiklarini daha derinden anlamak ve yorumlamak, Göçü yasayan çesitli özellikteki kisilerin (yas, cinsiyet, geri dönen/dönmeyen) göçle ilgili davranis biçimlerini, bu süreçte yasadiklari farkli sorunlari anlamak (toplumsal cinsiyet duyarliligini göz önüne alarak), Gelecek için öngörü ve egilimleri ortaya çikarmak, ve bu konuda yapilacak NICELIKSEL arastirmanin metodolojisini gelistirmekte yol gösterici olmasi amaciyla yapilmistir.

4. 4 Niteliksel Çalisma -Derinlemesine Görüsmeler Kurumsal Görüsmeler Göç ve göç magdurlarina yönelik hizmet yürüten resmi kurumlar ve bu konuda çalismakta olan sivil toplum kuruluslari Kisisel Görüsmeler 1) Köye geri dönüs yapanlar ve 2) Göç ettikleri yerlesim biriminde yasamaya devam edenler Diyarbakir, Batman, Van ile Istanbul, Adana ve Mersin’de farkli yas gruplari ve cinsiyetlerin temsil edildigi 70 derinlemesine görüsme gerçeklesmistir.

5. 5 TGYONA NICELIKSEL ARASTIRMA TGYONA Türkiye genelinde göç ve yerinden olmus nüfusa özel çikarsamalar yapmak için tasarlanmis bir arastirmadir.

6. 6 TGYONA ÖRNEKLEME TASARIMI Arastirmanin özelinde yerinden olmus nüfus olgusu yer aldigindan arastirma evreninin Türkiye’yi 3 ana bölgeye bölerek olusturulmasi uygun bulunmustur: Bu tabakalardan birincisi yerinden olma eyleminin en yogun yasandigi 14 KDRP ilinin olusturdugu “göç veren iller” bölgesi, Ikincisi ise bu göçlerin en fazla yogunlastigi “yogun göç alan iller” bölgesidir. Üçüncü ve son bölge ise ilk iki tabaka disinda kalan “diger iller”den olusmaktadir

7. 7 TGYONA ÖRNEKLEME TASARIMI “Göç veren iller” bölgesi Dogu ve Güneydogu Anadolu bölgelerindeki KDRP kapsamindaki 14 ilden olusmaktadir (Adiyaman, Agri, Batman, Bingöl, Bitlis, Diyarbakir, Elazig, Hakkari, Mardin, Mus, Siirt, Sirnak, Tunceli ve Van). Bu iller öncelikle kir ve kent tabakalarina ayrilmistir. TGYONA arastirmasinda Kent-kir tanimi Nüfus ve Saglik arastimalarinda kullanilan ve 10.000 ve üzeri nüfusu olan yerlesim yerlerini kent, 10.000’den küçük yerlesim yerlerini kir kabul eden tanimdir. Ancak özellikle köye dönüs kapsaminda yeniden dolmaya baslayan köylerden özel bir “geri dönmüs” tabakasi yaratilmistir. Bu iller ayni zamanda göçün yöneldigi yerlesim yerleri de olduklarindan kendileri de göç alma özelligine de sahiptirler.

8. 8 TGYONA ÖRNEKLEME TASARIMI “Yogun göç alan iller” bölgesi genel nüfus sayimlarinda yer alan “5 yil önce bulunan yerlesim yeri” ve “dogum yeri” bilgilerinin “sayim günü bulunan yer” ile çaprazlanmasiyla olusturulmus ve “Göç veren 14 il” den en fazla göçü alan 10 ilden meydana gelmektedir. Bu iller Istanbul, Ankara, Izmir, Adana, Mersin, Bursa, Antalya, Malatya, Manisa ve Kocaeli’dir. Bu asamadan sonra “göç alan iller” bölgesini olusturan illerin göçü en yogun aldigi belirlenen ilçelerinden, yerel yönetimlerden mahalle bazinda gelen bilgiler kullanilarak, mahalle bazinda bir alt tabakalama asamasi olarak “yogun göç tabakasi” yaratilmistir. Bu tabaka haricinde kalan yerlesim yerleri bu 10 il içindeki diger kent ve kir tabakalarini olusturmaktadir.

9. 9 TGYONA ÖRNEKLEME TASARIMI 14 KDRP ili ve en çok göç alan 10 ilin disinda kalan 57 il “diger iller” bölgesini olusturmustur. Bu 57 ilden 8 il (Tekirdag, Mugla, Burdur, Bolu, Çankiri, Aksaray, Kars ve Giresun) olasilikli-tesadüfi olarak seçilmistir. Bu tabakada da kent ve kir kümelerinde görüsmeleri yapilmistir.

10. 10 TGYONA ÖRNEKLEME TASARIMI

11. 11

12. 12 TGYONA ÖRNEKLEME TASARIMI

13. 13 TGYONA ÖRNEKLEME TASARIMI TGYONA arastirmasinin örnekleme tasarimi, agirlikli, tabakali, çok asamali küme örneklemesi tasarimidir. Bu arastirmada her tabakada hedef hanehalki sayilari sabit küme büyüklüklerine bölünmüstür ve hesaplanan sayida küme, her tabakadan seçilmistir.

14. 14 TGYONA Saha Çalismasi Listeleme Küme listelerinin güncellenmesi ve hazirlanmasi Sorukagidi uygulama Hanehalki Sorukagidi Kisi Sorukagidi

15. 15 ARASTIRMANIN SORUKAGITLARI TGYONA ‘da iki sorukagidi uygulanmistir: Hanehalki Sorukagidi Kisi Sorukagidi Hanehalki Sorukagidinda hanehalkini tanimlayacak bilgilerin oldugu bir kapak sayfasi ve tüm hanehalki üyeleri ile hanedeki ziyaretçilerin listelenecegi bir hanehalki listesi bulunmaktadir. Hanehalki görüsmesini yapan görüsmeci, tüm kisiler hakkinda cinsiyet, yas, egitim ve göç durumu gibi bilgileri toplamaktadir. Bu tür bilgiler, Türkiye nüfusunun sosyo-ekonomik özelliklerinin ortaya çikarilmasi, bazi demografik ölçütlerin hesaplanmasi ve örneklemenin kalitesinin degerlendirilmesi için kullanilacaktir.

16. 16 ARASTIRMANIN SORUKAGITLARI Hanehalki sorukagidinin tümü sadece bir cevaplayici ile tamamlanmis, Hanehalki görüsmesi sirasinda olusturulacak hanehalki listesi araciligiyla bireysel görüsme yapilmasi gereken kisiler belirlenmistir. Kisi Sorukagidi uygulanmasi için aranan niteliklere sahip olan kisilerle (18-69 yaslari arasi seçilmis kadin ve erkekler) görüsmelere, Hanehalki Sorukagidinin tamamlanmasindan sonra baslanmistir. Her hanede, birden fazla uygun nitelikle erkek ve kadin bulunmasi durumunda, istatistiksel-olasilikli (Kish yöntemi) yöntemlerle seçilen birer erkek ve kadin ile kisi görüsmeleri gerçeklesmistir.

17. 17 Kisi Sorukagidi Kisi Sorukagidi, asagidaki konularda bilgi toplamak amaciyla düzenlenmistir: Temel Özellikler: Yas, egitim seviyesi, yasanilan yer, medeni durum, çalisma durumu gibi göç etmeyi etkileyebilecek özellikler hakkinda bilgi toplamak Göç Tarihçesi: Kisinin dogumundan bu yana yasadigi tüm yerlesim yeri degisiklikleri hakkinda bilgi toplamak. Bu bölümün sonuna kadar olan sorular kisi görüsmesi yapilan herkese sorulmustur Son 20 Yilda Güvenlik Nedeni ile Gerçeklesen Göçler Öncesi ve Sonrasi Durum: Son 20 yilda güvenlik nedeniyle 14 ilden göç etmis ve göç tarihinde 15 yasin üzerinde olan kisilere göç öncesi ve sonrasi sosyo-ekonomik durumu ve göç sürecini anlamaya yönelik sorular sorulmustur. Köye Dönüs ve Rehabilitasyon Projesi ve Tazminat Yasasi: Son 20 yilda güvenlik nedeniyle göç etmis ve göç tarihinde 15 yasin üzerinde olan kisilere ayrildiklari yerlesim yerine geri dönme istekleri anlamaya, görüsülen kisilerin KDRP ve Tazminat Yasasi hakkindaki bilgilerini ve düsüncelerini anlamaya yönelik sorular sorulmustur. Geri Dönmüs Göçmen: Güvenlik nedeniyle ayrildiklari yerlesim yerlerine geri dönenlerden beklentilerinin karsilanip karsilanmadigini anlamaya yönelik bilgi toplanmistir. Gelecekte Göç Etme Potansiyeli: Bu bölümde herkese gelecekteki göç etme istegine yönelik sorular sorulmustur.

18. 18 Proje Organizasyonu

19. 19 Ekip Organizasyonu

20. 20 SAHA FAALIYETI Yapilan mülakatlar sonucu 108 kisi egitime çagrilmis, 18 kisi egitim sirasinda veya sonunda elenmis, 26 kisi yedek olarak açiklanmistir. Arastirmada çalismak üzere seçilenler, sahada ekip basi, alan denetçisi, listelemeci ve görüsmeci olarak çalismislardir.

21. 21 SAHA FAALIYETI Arastirmada ekiplerin egitimi 31 Agustos – 7 Eylül 2005 tarihlerinde Hacettepe yerleskesinde 4 sinifta gerçeklestirilmistir. Egitim sonucunda 1 ekip basi, 2 denetçi/listelemeci ve 5 görüsmeciden olusan 8 ekip olusturulmustur. 9 Eylül 2005 tarihinde 8 kisiden olusan 8 ekip saha çalismasina baslamistir. 5 Arastirma görevlisi ve 6 proje asistani da ekiplerle beraber sahaya çikmis ve ekiplerle beraber çalismislardir.

22. 22 SAHA FAALIYETI Çalismaya öncelikle Dogu ve Güneydogu illerinden baslanmistir. (Adiyaman, Agri, Batman, Bingöl, Bitlis, Diyarbakir, Elazig, Hakkari, Mardin, Mus, Siirt, Sirnak, Tunceli, Malatya, Kars ve Van). 5 Ekim itibariyle Agri, Elazig, Mardin, Bitlis, Malatya, Mus, Siirt, Sirnak, Van, Diyarbakir ve Kars illerindeki çalismalar tamamlanmistir. Adiyaman, Bingöl, Hakkari, Tunceli illerinde ise 7 ila 13 Ekim tarihlerinde çalismalar bitmistir.

23. 23 SAHA FAALIYETI Dogu illerinde çalismalarin bitmesinden sonra Güney ve Bati illerine geçilmistir. Güneyde ilk çalismalar Adana ilinde baslamistir ve bu ekip Mersin ilinde çalismaya devam etmistir. Dogu illerinin tamamlanmasiyla birlikte ekip sayisi 8’den 6’ya indirilmistir.

24. 24

25. 25 SAHA FAALIYETI Istanbul çalismasi Avrupa ve Anadolu yakalarinda iki ekip tarafindan gerçeklestirilmistir. Istanbulda hanelerin görüsme oranlarinin beklenildigi üzere düsük çikmasindan dolayi tekrar ziyaretler üzerinde israrla durulmustur. Çalismanin saha uygulamasi 1 Kasim 2005 itibariyle tamamlanmistir.

26. 26 SAHA FAALIYETI

27. 27 SAHA FAALIYETI Çalisma örneklemde bulunan 34 ildeki toplam 252 kümeden üçünde gerçeklestirilememistir. Bunun disindaki kümelerde çalisma yapilmistir : Agri-Diyadin’ e bagli Dedebulak köyüne güvenlik nedeniyle gidilememistir. Diyarbakir-Kulpa bagli Akçasir köyüde 5km yürüme yolu olmasi ve yagmur nedeniyle ziyaret edilememistir. Bingöl-Yayladere’ye bagli Haktanir köyüne güvenlik nedeniyle gidilememistir.

28. 28 TGYONA GÖRÜSME SAYILARI

29. 29 TGYONA SAHA ÇALISMASI SONUÇLARIHANEHALKI SORUKAGIDI CEVAPLAMA ORANLARI

30. 30 TGYONA SAHA ÇALISMASI SONUÇLARIKISI SORUKAGIDI CEVAPLAMA ORANLARI

31. 31 VERI GIRISI Veri giris faaliyeti 3 Ekim 2005 tarihinde baslamistir. 1 Kasim 2005 itibariyle çift vardiyaya geçilmistir. Veri girisi PC-Edit programi araciligiyla ve her sorukagidi 2 kez (double-entry) girilerek sürdürülmüstür.

32. 32 Bilgi Islem ve Analiz Veri giris faaliyetinin sirasinda ve bitmesinin ardindan veri kalitesi süresince edit islemleri tamamlanmistir. Örnekleme tasarimi agirlikli bir tasarim oldugundan örneklem agirliklari hesaplanmistir. Arastirmanin veri setleri olusturulmustur. Arastirmanin analiz asamasi sürmektedir.

33. 33 Rapor Içerigi Giris Yöntem ve Kapsam Mevcut Durum Analizi Hanehalki Komposizyonu ve Konut Özellikleri Bireysel görüsme yapilanlarin sosyo-ekonomik özellikleri

34. 34 Rapor Içerigi 6. Göç Süreci ve Nedenleri 6.A. Hanehalki Nüfusunun Göç Statüsü ve Nedenleri 6.B. Görüsülen Kisilerin Göç Statüsü ve Nedenleri

35. 35 Rapor Içerigi 7. Son 20 Yilda Güvenlik Nedeniyle Göç Eden Kisilerin Özellikleri 7.A. Göç Süreci ve BM Rehber Ilkeleri 7.B. Göç Öncesi ve Göç Sonrasi Durumun Karsilastirmasi

36. 36 Rapor Içerigi 8. KDRP, Tazminat Yasasi ve AIHM’e Basvurular ve Geri Dönüs Süreci 9. Gelecekte Göç Etme Potansiyeli 10. Sonuçlar ve Politika Önerileri

37. 37 TÜRKIYE GÖÇ VEYERINDEN OLMUS NÜFUS ARASTIRMASI (TGYONA) ARASTIRMA TASARIMI VE SAHA UYGULAMASI Sunan: Dr. A. SINAN TÜRKYILMAZ HACETTEPE ÜNIVERSITESI NÜFUS ETÜTLERI ENSTITÜSÜ