Pomoc społeczna w województwie kujawsko – pomorskim w latach 2008 – 2010 – wybrane elementy

1. Pomoc społeczna w województwie kujawsko – pomorskim w latach 2008 – 2010 – wybrane elementy TORUŃ 2011 r.

2. KLIENCI INSTYTUCJI POMOCY SPOŁECZNEJ

3. W województwie kujawsko-pomorskim w latach 2008 – 2010 w sytuacji wymagającej pomocy środowiskowej znalazło się ok. 13% mieszkańców • w tych latach liczba osób będących klientami pomocy społecznej systematycznie malała: • w 2008 r. wynosiła 13,34% ogółu mieszkańców województwa, • w 2009 r. - 13,04%, • w 2010 r. -12,72%; • wzrastała natomiast liczba rodzin korzystających ze świadczeń pomocy społecznej.

5. Liczba świadczeniobiorców pomocy społecznej Na przestrzeni lat 2008 – 2010 najniższy odsetek świadczeniobiorców pomocy społecznej występował w powiatach grodzkich, tj. w Toruniu i Bydgoszczy. W dziesiątce gmin, w których była najniższa średnia korzystających ze świadczeń pomocy społecznej w tych latach utrzymywało się niezmiennie 5 gmin: • Bydgoszcz, • Toruń, • z powiatu bydgoskiego: Osielsko i Białe Błota, • Ciechocinek.

6. Liczba świadczeniobiorców pomocy społecznej cd. W okresie od 2008 do 2010 r. w grupie 10 gmin, w których była najwyższa średnia świadczeniobiorców pomocy społecznej w przeliczeniu na 1000 mieszkańców klasyfikowało się niezmiennie 6 gmin: • z powiatu lipnowskiego: Bobrowniki, Wielgie, Chrostkowo, • Radziejów – gmina, • Kęsowo (powiat tucholski), • Radzyń Chełmiński (powiat grudziądzki).

7. Natężenie korzystających z pomocy społecznej • w województwie kujawsko-pomorskim występuje wyraźne terytorialne rozróżnienie w zakresie potrzeb w ramach pomocy społecznej; • zwiększonych nakładów na świadczenia pomocy społecznej wymagają gminy położone we wschodniej części naszego województwa ze względu na większą liczbę mieszkańców korzystających z tego rodzaju wsparciem; • na przestrzeni lat 2008 – 2010 najwyższy odsetek korzystających z zasiłków utrzymuje się w gminach z powiatów: lipnowskiego i rypińskiego.

8. Rodziny korzystające z pomocy społecznej W latach 2008 – 2010 można było zaobserwować: • znaczny wzrost 1-osobowych gospodarstw domowych, również na wsi; • spadek liczby rodzin z dziećmi ogółem oraz we wszystkich wyodrębnionych ze względu na liczbę dzieci kategoriach, również na wsi; Obie tendencje miały wpływ na zjawisko wzrostu liczby rodzin objętych świadczeniami pomocy społecznej przy jednoczesnym spadku liczby osób w rodzinach. • rodziny niepełne stanowiły ok. 16% rodzin ogółem objętych wsparciem; • co piąta rodzina świadczeniobiorców była rodziną emerytów i rencistów; • systematycznie wzrastała liczba rodzin, które objęte były pracą socjalną oraz liczba rodzin, które w ramach pomocy społecznej były objęte wyłącznie pracą socjalną.

9. Przyczyny spadku liczby świadczeniobiorców pomocy społecznej • niskie kryterium dochodowe kwalifikujące do korzystania z pomocy; • wyjazdy z kraju w celach zarobkowych do krajów UE; • efektywność działań pracowników socjalnych (w tym realizacja projektów systemowych w ramach PO KL); • zmieniający się model rodziny na 2+1 (generuje to mniejsze wydatki, które rodziny są w stanie samodzielnie ponosić); • szeroki wachlarz wsparcia finansowanego ze środków UE (np. dofinansowanie na założenie działalności gospodarczej).

10. Powody korzystania z pomocy społecznej Z danych MPiPS-03 za okres 2008–2010 wynika, że najczęściej występującymi przyczynami trudnej sytuacji życiowej osób i rodzin, a jednocześnie powodami ubiegania się o pomoc społeczną w województwie kujawsko-pomorskim były: • ubóstwo, • bezrobocie, • niepełnosprawność, • długotrwała lub ciężka choroba, • bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych.

11. Ubóstwo • w województwie kujawsko-pomorskim najważniejszym i najdotkliwszym problemem było nadal ubożenie ludności; • ubóstwo było najczęstszym powodem korzystania z pomocy społecznej (dotyczyło ok. 60 % rodzinom); • występowała tendencja wzrostowa w stosunku do liczby rodzin objętych pomocą z tytułu ubóstwa.

12. Bezrobocie • bezrobocie było drugim dominującym powodem przyznawania pomocy społecznej (dotyczyło ponad 50 % rodzin); • w latach 2008-2010 liczba rodzin (w tym rodzin zamieszkujących obszary wiejskie) uzyskujących zasiłki z powodu bezrobocia systematycznie rosła; • wzrost ten był ściśle związany z odnotowanym wzrostem liczby osób bezrobotnych w województwie (wg danych WUP).

13. Niepełnosprawność • w okresie 2008 -2010 wśród ogólnej liczby rodzin korzystających z pomocy społecznej, rodziny, w których występował problem niepełnosprawności stanowiły 28-29%; • w latach 2008 – 2010 możemy zaobserwować naprzemienny wzrost i spadek zarówno liczby rodzin i osób w rodzinach objętych pomocą społeczną z tytułu niepełnosprawności, jak również liczby osób, którym przyznany został z tego powodu zasiłek okresowy; • na podkreślenie zasługuje fakt, że kategoria niepełnosprawności w pewnych zakresach pokrywa się z innymi przesłankami (m.in. takimi jak długotrwała choroba).

14. Długotrwała/ciężka choroba • czwartym pod względem częstości występowania powodem przyznawania świadczeń pomocy społecznej była długotrwała lub ciężka choroba (ok. 21% rodzin korzystało z pomocy z tego tytułu); • w latach 2008 – 2010 możemy zaobserwować naprzemienny wzrost i spadek zarówno liczby rodzin i osób w rodzinach objętych pomocą społeczną z tytułu długotrwałej lub ciężkiej choroby.

15. Bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych • w latach 2008 – 2010 z powodu bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych świadczenia pomocy społecznej przyznawane były ok. 19% rodzinom korzystającym z pomocy społecznej w naszym województwie; • w latach 2008 – 2010 możemy zaobserwować naprzemienny wzrost i spadek liczby rodzin objętych pomocą społeczną z tytułu bezradności w sprawach opiekuńczo-wychowawczych.

16. Populacja klientów pomocy społecznej – w ujęciu demograficznym • przeciętny klient pomocy społecznej był mieszkańcem miasta, • był osobą w wieku produkcyjnym mobilnym, • prowadził jednoosobowe gospodarstwo domowe, • z pomocy społecznej korzystał z powodu ubóstwa.

17. WYBRANE FORMY POMOCY

18. Specjalny zasiłek celowy • ze względu na bardzo niskie ustawowe kryterium dochodowe uprawniające do korzystania ze świadczeń pomocy społecznej (477 zł dla osoby samotnie gospodarującej, 351 zł dla osoby w rodzinie), niezmienne od października 2006 r., rosło znaczenie i liczba przyznawanych świadczeń w formie specjalnego zasiłku celowego. Jest on przyznawany osobom, których dochód przekracza ustalone kryterium; • z przedstawionych danych wynika, iż istnieje duże zapotrzebowanie na udzielenie finansowego wsparcia również osobom, które przekraczają ustawowe kryterium uprawniające do świadczeń – jednakże wymagają pomocy.

19. Kontrakt socjalny Realizacja kontraktów socjalnych w ramach PO KL w województwie kujawsko-pomorskim • w 2009 r. 133 ośrodki pomocy społecznej (92%) w ramach projektów systemowych PO KL zrealizowały 2.706 kontraktów socjalnych, • kontraktami socjalnymi objętych zostało 2.996 osób, • średnia wartość kontraktu socjalnego (bez wkładu własnego) wyniosła ok. 3.673 zł • 16 powiatowych centrów pomocy rodzinie zrealizowało 203 kontrakty socjalne w 2009 r.; • kontraktami objętych zostało 260 osób, • średnia wartość kontraktu socjalnego (bez wkładu własnego) wyniosła ok. 2887 zł.

20. Program Aktywności Lokalnej Realizacja PAL w województwie kujawsko-pomorskim • w 2009 roku 17 ośrodków pomocy społecznej (12%) zrealizowało 54 Programy Aktywności lokalnej; • w ramach PAL działaniami aktywizacyjnymi objętych zostało 481 osób; • średni koszt podejmowanych działań w przeliczeniu na 1 osobę aktywizowaną (bez wkładu własnego) wynosił blisko 2.600 zł • w 2009 r. wśród powiatowych centrów pomocy rodzinie 3 placówki, tj. 16% zrealizowało 11 PAL-i; • Programami objętych zostało 27 osób; • średni koszt podejmowanych działań w przeliczeniu na 1 osobę aktywizowaną (bez wkładu własnego) wynosił blisko 3.000 zł.

21. Program integracji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych Realizacja Programów w województwie kujawsko-pomorskim • w 2009 r. wśród powiatowych centrów pomocy rodzinie 7 placówek, tj. 37% zrealizowało 7 Programów integracji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych; • Programami objęte zostały 132 osoby; • średni koszt podejmowanych działań w przeliczeniu na 1 osobę aktywizowaną (bez wkładu własnego) wynosił 2.717 zł.

22. Efekty realizowanych form wsparcia w ramach projektów systemowych OPS W 2009 r. projektami objętych zostało 3.477 osób (wraz z otoczeniem 4.815 osób): • 10,4 % uczestników projektów podjęło zatrudnienie, • 6,5 % podjęło inny rodzaj aktywności zawodowej, • 8 % podjęło inny rodzaj aktywności m.in. w sferze społecznej, • 14,2 % dzięki udziałowi w projekcie zaprzestało korzystania z pomocy społecznej.

23. Efekty realizowanych form wsparcia w ramach projektów systemowych PCPR W 2009 r. projektami objętych zostało 419 osób (wraz z otoczeniem 647 osób): • 8,8 % uczestników projektów podjęło zatrudnienie, • 5,3 % podjęło inny rodzaj aktywności zawodowej, • 21,2 % podjęło inny rodzaj aktywności m.in. w sferze społecznej, • 4,3 % dzięki udziałowi w projekcie zaprzestało korzystania z pomocy społecznej.

24. Aktywna integracja W ramach realizacji kontraktów socjalnych, programów aktywności lokalnej oraz programów integracji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych stosowany jest i finansowany ze środków EFS zestaw instrumentów o charakterze aktywizacyjnym, które mają na celu przywrócenie osób wykluczonych społecznie na rynek pracy oraz ich integrację ze środowiskiem. Taki zestaw tzw. instrumenty aktywnej integracji został podzielony na 4 grupy: • instrumenty aktywizacji zawodowej, • instrumenty aktywizacji edukacyjnej, • instrumenty aktywizacji zdrowotnej, • instrumenty aktywizacji społecznej.

25. Najpopularniejsze instrumenty aktywnej integracji Instrumentami aktywnej integracji, którymi objętych było ok. 60% uczestników wszystkich projektów systemowych w 2009 r. były: • organizacja i sfinansowanie usług wspierających aktywizację zawodową (m.in. trenera pracy, doradcy zawodowego); • skierowanie i sfinansowanie zajęć w ramach podnoszenia kluczowych kompetencji o charakterze zawodowym lub zdobywania nowych kompetencji i umiejętności zawodowych, umożliwiających aktywizację zawodową; • organizacja i finansowanie treningów kompetencji i umiejętności społecznych; • organizacja i finansowanie poradnictwa i wsparcia indywidualnego oraz grupowego w zakresie podniesienia kompetencji życiowych i umiejętności społeczno-zawodowych umożliwiających docelowo powrót do życia społecznego.

26. Usługi opiekuńcze • ze względu na zjawisko starzenia się społeczeństwa warto szczególnie zwracać uwagę na inicjatywy realizowane przez jednostki organizacyjne pomocy społecznej na rzecz osób starszych; • na przestrzeni lat 2008 – 2010 w ponad 100 gminach (tj. ponad 70%) realizowane były usługi opiekuńcze; • pomoc w formie usług przysługuje zwłaszcza osobom samotnym, które z powodu wieku, choroby, niepełnosprawności lub innej przyczyny wymagają pomocy innych osób w wykonywaniu czynności dnia codziennego.

27. Kierowanie do DPS • w latach 2008 – 2010 następował systematyczny wzrost liczby ośrodków pomocy społecznej, które ponosiły odpłatność za swoich mieszkańców skierowanych do domów pomocy społecznej; • jednocześnie w latach 2008 – 2010 następował systematyczny wzrost liczby osób, za które gminy w województwie kujawsko-pomorskim ponosiły odpłatność za pobyt w domu pomocy społecznej.

28. Poradnictwo specjalistyczne • w latach 2008 – 2010 następował rozwój tej formy działalności ośrodków pomocy społecznej; • w 2008 r. poradnictwo specjalistyczne prowadziło 33% ośrodków, a rok później już 44%; • systematycznie wzrastała liczba rodzin i osób, którym zostało udzielone poradnictwo.

29. Rodzicielstwo zastępcze • w województwie kujawsko-pomorskim w latach 2008-2010 odnotowano zarówno wzrost, jak i spadek liczby spokrewnionych i niespokrewnionych rodzin zastępczych oraz liczby dzieci umieszczonych w tych rodzinach; • spokrewnione rodziny zastępcze stanowiły ok. 60% ogółu rodzin zastępczych; • następował systematyczny wzrost liczby zawodowych rodzin zastępczych (w przypadku rodzin specjalistycznych i o charakterze pogotowia rodzinnego wzrost ten był jednak niewielki); • największy wzrost liczby dzieci umieszczonych w zawodowych rodzinach zastępczych dotyczył rodzin wielodzietnych (w pozostałych kategoriach można było zaobserwować wzrosty i spadki liczby umieszczonych dzieci).

30. ŚRODKI FINANSOWE

31. Na środowiskową pomoc społeczną w województwie kujawsko pomorskim w latach 2008-2010 jednostki organizacyjne pomocy społecznej w ramach zadań własnych wydatkowały łącznie kwotę 635.791.245 zł: • w 2008 r. - 200.666.179 zł, • w 2009 r. - 194.359.910 zł, • w 2010 r. - 240.765.156 zł.

32. INFRASTRUKTURA POMOCY SPOŁECZNEJ

33. Jednostki realizujące zadania W latach 2008 – 2010 obserwuje się zmiany w infrastrukturze pomocy społecznej w województwie kujawsko-pomorskim: • powstał 1 dom pomocy społecznej, • utworzono 2 środowiskowe domy samopomocy, • rozpoczęło działalność ponad 30 placówek opiekuńczo-wychowawczych wsparcia dziennego (świetlic środowiskowych), • powstały 2 ośrodki adopcyjno-opiekuńczych, • utworzono 5 ośrodków wsparcia ekonomii społecznej, • rozpoczęły działalność 2 kluby integracji społecznej, • powstało 14 spółdzielni socjalnych.

34. Infrastruktura w obszarze pomocy dla osób starszych

35. Infrastruktura w obszarze pomocy dla osób niepełnosprawnych

36. Infrastruktura w obszarze pomocy osobom bezdomnym i w kryzysie

37. Kadra pomocy i integracji społecznej W latach 2008 – 2010 w zakresie zatrudnienia kadry pomocy i integracji społecznej w województwie kujawsko-pomorskim odnotowuje się systematyczny wzrost liczby pracowników PCPR i OPS.

38. KIERUNKI POLITYKI SPOŁECZNEJ - REKOMENDACJE

39. Wpływ realizacji Priorytetu VII PO KL • wychodzenie osób z kręgu świadczeniobiorców pomocy społecznej ze względu na podjęcie zatrudnienia; • stworzenie możliwości nabycia przez klientów ośrodków kwalifikacji, które będą wykorzystane do realizacji zadań z zakresu pomocy społecznej (np. opieki nad osobami starszymi i niepełnosprawnymi); • poszerzenie oferty pomocowej ośrodka (m.in. o poradnictwo specjalistyczne); • wdrażanie nowych form wsparcia dla osób wykluczonych społecznie i metod pracy z rodziną; • wzrost liczby uczestników realizowanych projektów.

40. Obserwatorium Integracji Społecznej • w dniu 1 stycznia 2011 r. w strukturach ROPS w Toruniu rozpoczęło działalność Obserwatorium Integracji Społecznej; • Obserwatorium powstało w ramach projektu systemowego Koordynacja na Rzecz Aktywnej Integracji współfinansowanego ze środków EFS (Priorytet I Zatrudnienie i integracja społeczna, działanie 1.2 Wsparcie systemowe instytucji pomocy i integracji społecznej PO KL); • w realizację zaangażowane są 3 instytucje centralne (MPiPS, CRZL i IRSS) oraz ROPS-y.

41. Obserwatorium Integracji Społecznej cd. • celem OIS jest wsparcie kadrowo-merytoryczne ROPS w zakresie stworzenia w strukturach sekcji analityczno-badawczych; • funkcje pełnione przez OIS: • badawcza, • doradcza, • informacyjna. • działania Obserwatorium mają służyć wszystkim podmiotom i instytucjom działającym w obszarze aktywnej polityki społecznej, a zwłaszcza instytucjom gminnym i powiatowym.

42. Rozwijanie nowych form pomocy i samopomocy Realizacja projektu współpracy ponadnarodowej pn. Starzeć się godnie w Europie- różnorodne wizje samorządów lokalnych: • projekt był realizowany przez Biuro Europejskiej Wspólnoty Terytorialnej Polityki Regionalnej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Kujawsko-Pomorskiego przy współpracy merytorycznej ROPS w Toruniu; • w ramach projekty zorganizowano cykl warsztatów międzynarodowych oraz krajowych służących wymianie doświadczeń i refleksji oraz wypracowaniu nowych metod pracy i opieki nad osobami starszymi; • warsztaty skierowane były do kadr pomocy i integracji społecznej województwa kujawsko- pomorskiego, czyli osób, które na co dzień pracują z seniorami;

43. Projekt współpracy ponadnarodowej pn. Starzeć się godnie w Europie- różnorodne wizje samorządów lokalnych • bazą merytoryczną dla prezentowanych treści były wizyty studyjne i dyskusyjne odbywane w regionach partnerów projektu; • kluczowe zagadnienia poruszane podczas tych spotkań to: integracja seniorów, aktywność zawodowa osób starszych, infrastruktura i mieszkalnictwo przyjazne osobom w podeszłym wieku, wychowanie do starości i choroby wieku podeszłego; • podczas warsztatów wypracowano dwa modele  pracy z osobami starszymi, które można by realizować w instytucjach pomocy społecznej w naszym województwie: metoda wspomnieniowa oraz projekt „Tonio” w ujęciu kujawsko – pomorskim.

44. Promowanie dobrych praktyk i efektywnych rozwiązań Od 2009 r. ROPS w Toruniu wydaje cyklicznie Biuletyn Informacyjny, współfinansowany ze środków EFS w ramach realizacji projektu systemowego pn. Akademia pomocy i integracji społecznej – wsparcie kadr, którego publikacja ma na celu: • dostarczanie wiedzy nt. wdrażania Priorytetu VII PO KL i promocję projektu systemowego ROPS w Toruniu, • upowszechnianie informacji o aktualnych inicjatywach w obszarze pomocy i integracji społecznej w naszym województwie, jak i w kraju, a nawet za granicą, • stworzenie warunków do wymiany doświadczeń oraz prezentacji dobrych praktyk stosowanych w obszarze pomocy społecznej.

45. Promowanie dobrych praktyk i efektywnych rozwiązań cd. W 2010 r. w ramach projektu systemowego pn. Akademia pomocy i integracji społecznej – wsparcie kadr ROPS w Toruniu zorganizował 2 wizyty studyjne: • do Przedsiębiorstwa Społecznego Garncarska Wioska w Nidzicy, • do Fundacji Rozwoju Przedsiębiorczości Społecznej BYĆ RAZEM w Cieszynie. Celem obu wizyt było: • poznanie dobrych praktyk oraz ciekawych inicjatyw w organizacjach i jednostkach realizujących działania w obszarze ekonomii społecznej, • przekazanie uczestnikom praktycznych informacji dotyczących możliwości podejmowania tego rodzaju działań, porad i wskazówek opartych na doświadczeniu.

46. Promowanie dobrych praktyk i efektywnych rozwiązań cd. W 2011 r. ROPS w Toruniu planuje przeprowadzenie kampanii społecznej i medialnej poświęconej tematyce rodzicielstwa zastępczego. • rodzina zastępcza od kilku lat przechodzi kryzys, spowodowany niewystarczającym wsparciem i zrozumieniem społecznym; • aktualnie w województwie kujawsko-pomorskim w placówkach opiekuńczo-wychowawczych przebywa 1266 dzieci. Dla tych dzieci nie ma propozycji rodzinnych form opieki zastępczej, gdyż kandydatów na rodziców cały czas jest zbyt mało do potrzeb.

47. Wzrost znaczenia ekonomii społecznej • ekonomia społeczna jest jedną z najlepszych metod aktywizowania osób długotrwale pozostających bez pracy, gdyż proponuje aktywne formy pomocy zamiast pasywnych, współodpowiedzialność zamiast roszczeń i uzależnienia od pomocy; • do sfery ekonomii społecznej zalicza się m.in. spółdzielnie socjalne, przedsiębiorstwa społeczne, centra i kluby integracji społecznej (CIS, KIS), zakłady aktywności zawodowej (ZAZ) oraz fundacje i stowarzyszenia.

48. Podmioty ekonomii społecznej w województwie kujawsko-pomorskim

49. Kujawsko-Pomorskie FORUM  Ekonomii Społecznej W 2010 roku po raz pierwszy ROPS w Toruniu zorganizował  Kujawsko-Pomorskie FORUM  Ekonomii Społecznej, którego celem  było promowanie idei ekonomii społecznej oraz prezentacja działających podmiotów ekonomii społecznej w województwie kujawsko-pomorskim. • w ramach forum odbyło się szereg interesujących wydarzeń związanych z promocją ekonomii społecznej m.in. w formie organizacji dni otwartych w podmiotach ES oraz konferencji.

50. Dziękuję za uwagę Dorota Wróblewska Dyrektor Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Toruniu