Fusha e Kurrikulës

1. Fusha e Kurrikulës Kurrikulasifushëstudimiështëkarakterizuarsi e pakapshmedhe e ngatërruar,por ne duhettëndërgjegjësohemi se kurrikulasifushëstudimiështëvendimtarenëmbarëvajtjen e shkollaveportëgjithëshoqërisë. Nësekurrikulën e vlerësojmënëkuptimin e ngushtësinjëlistëlëndëshqëmësohennëshkollë,pordhenëkuptimin e gjerëtëpërvojaveqëkërkojnëindividëtpërpjesmarrjetëplotëdherealenëshoqëri,nukmohohet se kurrikulandikontektëgjithë,jovetëmarsimtarëtdhekurrikularistëtportekshoqërianëpërgjithësi. Janëshkruarshumëlibrapërkurrikulënpor ka endepaqartësi,sidoqoftë me këtëkursleksioneshnuksynojmetesqarojmëpaqartësitëportëthellojmëtëkuptuarit e paradigmëssëkëtijaspekti. Ne duhettëkuptojmë se kurrikulaështëproduktdherezultat I shoqërisënjerëzore. Shoqëria sot ështëdinamikedheshpeshanëtarët e sajcfaqinpasiguridhepaqartësi,prandajedhekurrikulapasqyronpaqartësitëtilla. Se cfarëkuptojmë me kurrikul,cfarëgërshetonajo,kushpërfshihetnëndërtiminn e kurrikulësdhekujt I shërbenajo,tëgjithakëtokuptohenmësëmiri duke analizuarkonceptin e kurrikulesnënjëkontekstëgjërë. Prandajkurrikulën e studiojmënëkuptimin e metodësdhetëpërkufizimit. Këtëpanoramëtëgjërëtëkurrikulës e paraqesim duke qënëtëvetdijshëm se ne siautorëdhejusilexuesjemikrejtësishttëpërfshirënësistemindinamiktësaj

2. Metodat e kurrikulës • Metoda e kurrikulëspërfshinnjëqëndrimgjithëpërfshirësosegjithë-orientues. • Ajompleksbazat e kurrikulës,lëmet e kurrikulëssidheparimetteorikedhepraktiketëkurrikulës. • Meodashprehnjepikpamjepërzhvillimindhehartimin e kurrikulës,përrolin e nxënësit, tëmësuesitdhetëspecialistittëkurrikulës,përcaktimin e objektivavetëkurrikulëssidhecështjet e rëndësishmeqëduhentëshqyrtohen. • Metodapasqyronpikpamjettonapërshkollëndheshoqërinë.Dukekuptuarqëndrimin e njënjeriundajkurrikulësdhemetodënmbisundusetëshkollësosetëkomunitetittëshkollëskupunonatëherëmundtëarrijmënëpërfundiminnësepikpamjaetijbieosejondesh me pikpamjetzyrtaretëinstitucionit. • Shpesharsimtarëtnukkanënjëmetodëtëvetmeporatandikohenngashumëmetoda. • Metodat e kurrikulësjanëpesë,tretëparatmundtëklasifikohensiteknikeoseshkencoredhedytëfunditsijoteknikeosejoshkencore. • Metodatteknike, shkencorepasqyrojnëmetodashkollimitëzbatuaradhezyrtare.Këtometodashqyrtohenbrëndakampitpozitivisose modern. • Metodatjoteknikeosejoshkencorekanëprirjentikundërvihenpraktikavetëzyrtarizuaratëarsimit,këtopasqyrojnëpikpamjet e postpozitivistëve.

3. MetodaBihevioriste • Kjoështëmetodamë e vjetërdhekryesore e kurrikulës.E ka zanafillënnëuniversitetin e Cikagos(ngaBobideriteTileridheTaba) • Zakonishtnëthemelqëndronnjë plan prandajquhet plan-program osedokument.Përmbajtja e sajdheveprimtaritërenditenpërtiupërgjigjurobjektivavekurserezultatet e tëmësuaritvlerësohennëlidhje me synimetdheobjektivat. • Kjometodëështëzbatuargjatëdytëtretavetëshek.njëzetëdheshërbensipikëreferimipërtëkrahasuarmetodat e tjeratëkurrikulës. • MetodaBihevioriste nisi me idenë e rendimentit,nënndikiminebisnesit,industrisë.Cdopuntornëfabrikëpaguhejsipasrendimentit,prasasisësëprodhuarpërnjëperiudhëtëcaktuarkohe. • Funksionimi me rendiment I shkollavedhe I institucioneveshoqërore,equajturngakritikët “Teoria e makinës”ubëobjektivikryesorqënëvitet 1920. • Shpeshrendimentnëshkolla do tëthoshteeliminim I klasavetëvogla,uljen e shpenzimevepërpagat e mësuesvedheuljen e numërittëadministratës. • Objektivat do tibëninshkollatdhehartimin e kurrikulavemëshkencore. • Bobiishte I pariqëzhvilloiteorinë e objektivaveqëvitet 1920,por I takoistudiuesitTilertizhvilloiobjektivatbihevioristë,pratëmosishinaqtëimëtdhetëngurtë,teknikatthemeloretëkurrikulës, mësimdhëniesdhetëvlerësimit u shkrinënënjë plan tëvetëm. • Sot ka pakbihevioristëtëmirëfilltë. • Nxënësit e vënënëjetëkurrikulëndhereagojnëndajsajnëmënyratëvecanta,qëvarenngainterpretimetkulturoredheveprimtaritë e mëparshmejetësoretëtyre. • Njëngacmimnukngjalltënjëjtinreagimtekcdonjeri. • Kjometodë ka rriturpopullaritetin e sajsimjet per krijimin e programemësimore.

4. Metodamenaxheriale • Kjometodë e merrshkollënsisistemshoqëror,pranxënësit, mësuesit,administratorëtdhespecialistët e kurrikulavendërveprojnënëpërputhje me normatëcaktuara. • Arsimtarëtqëmbështetennëkëtëmetodë e planifikojnëkurrikulënnëdrejtimtëprogrameve,orareve,hapësirës,burimeve,pajisjevedhepersonelit. • Kjometodë I kushtonrëndësizgjedhjes, organizimitdhembikqyrjessënjerëzvetëpërfshirënëvendimetpërkurrikulatsidhekomunikimit me ta. • Si degëzim I metodësbihevioristeedhemetodamenaxherialembështetnënjëplan,nëparimeracionale,dhenëhapalogjikëporjonëmetodatbihevioriste,kjopërqëndrohetmëtepërnëaspektetmbikqyrësedhe administrative tëkurrikulësvecanrishtnëprocesinorganizativdhetëzbatimit. • Specialisti I kurrikulësmendohettëjetëzbatuesdhejoteoricien,ailehtësonprocesin e ndryshimitnëshkollatqëjanëpërfshirënëreformënarsimore. • P.sh.nërast se shkolla e vëtheksintek “tre R-të”,specialisti I kurrikulësparashikon planet përkatëse.

5. Metodamenaxheriale • Detyrat e specialistittëkurrikulës: • 1.Ndihmon nëzhvillimin e objektivavearsimorëtëshkollës. • 2.Planifikon kurrikulënbashkë me nxënësit,mësuesit,prindërit,administratorët. • 3.Harton programestudimoresipasviteveshkollore. • 4.Planifikon orëtmësimoredheorarin e shkollës. • 5.Ndihmon personelin e shkollësnëhartimin e objektivave. • 6.Pregatit udhëzueskurrikulepërmësuesit. • 7.Pregatit planet e rejamësimore. • 8.Ndihmon nëpërzgjedhjen e tekstevemësimore. • 9.Organizon dhepërzgjedhmjetetmësimore. • 10.Ndihmon mësuesitnëzbatimin e kurrikulësnëklasë. • 11.Nxit risitëdhedhendryshiminnëkurrikul. • 12.Kryen hulumtimenëfushën e kurrikulës. • 13.Harton standartepërvlerësimin e kurrikulësdhemësimdhënies. • 14.Planifikon programepërzhvillimin e personelit. • 15.Punon me mbikqyrësit,drejtuesit,personelinburimordhespecialistët e teknikësarsimore. • Kjometodë I ka rrënjëtnëmodelet administrative nëfillimtëviteve 1900. • Këtaishinmëpaktëinteresuarpërpërmbajtjen se sandajorganizimitdhezbatimit. • Sot shumëngaidetëtona”tëreja”përreformëndheristrukturimin e shkollës I kanërrënjëtnëidetë e ndryshimitdherisiveqëkarakterizuanvitet 1950-60. • Sot vihet re rritja e rolittedrejtoritdheinspektoritsiudhëheqëstëkurrikulës.

6. Metoda e sistemeve • Qëtëkaloshngaorganizimi I njerëzvëdhe I politikavenëorganizimin e kurrikulësnësistemnukështë hap I madh. • Metoda e sistemeve u ndikuangateoria e sistemeve,analiza e sistemevedheinxhinieria e sistemevenëvitet 1950-60. • XhorxhBoshambishte I pariqëpërshkroiteorinëkurrikularetësistemeve.Ai I ndauteoritë e arsimitnëpesëteoritëmëdha me rëndësitë barabartë:1.administrimi,2.këshillimi,3.kurrikula,4.mësimdhënia dhe 5.vlerësimi. • Shumëprof.tëarsimitnuk e pranojnënocionin e teorivetë barabarta.p.sh Specialistët e kurrikulave e shohinkurrikulënsisistemmadhorndërsafushat e tjeratëpërafërtasiprocesiarsimor,mësimdhëniadhembikqyrjashihensinënsistemeqëndihmojnëzbatimin e kurrikulës. • Boshamb u përpoqqëtëshprehte se pesëteoritë e paratëarsimitzbatohennëatofushatëdijesqëidetë I marrinngabazat e arsimit:psikologjia,filozofia,sociologjia,historiadhekështu me radhë. • Specialistët e kurrikulësinteresohensitrajtohetkurrikulanëtëgjithaprogrametdhenëfushat e përmbajtjes,nëcfarëmasekurrikulapasqyronstrukturatorganizativetësistemittëshkollës,nevojatdheformimi I pjesmarrësve,,sidhemetodat e ndryshme per ndjekjendhevlerësimin e rezultateve • Planifikimiafatgjatëshkrihet me planifikiminafatshkurtërosetërastit.

7. Metodaakademike • Kjometodë e quajturdhetradicionale,tentontëanalizojëdhesintetizojëqëndrimet,drejtimetdhekonceptetkryesoretëkurrikulës. • Kjometodë I ka rrënjëtnëvepratefilozofëvedheintelektualetëstudiusvesiXhonDjui,Henri Morrison dheBoid Bode. • Ajo u përhapnëvitet 1930-50,gjatë kësajperiudhefusha e kurrikulës u bëgjithëpërfshirëse,sepselibrat e botuargrumbulluannjohuridhe material tëmadhpërkurrikulën. • Pas viteve 1950 interesikryesorpërkurrikulën u përqëndruatekstruktura e disiplinavedhemetodatcilësore. • Kështumetodaakademike e humbipakshkëlqimin,sotspecialistët e kurrikulës e shohinkurrikulënnganjëkëndpoatmodernist. • Sot vëmëndjaështëpërqëndruarnëtëkuptuarit se simundtëndërtohet,tëzbërthehetdhepastajtërindërtohetdijadhesindikojnëkëtoveprimtarinëzhvillimin e kurrikulës. • Metodaakademike e kurrikulëszgjeronpërqëndrimintonëpërtejlëndësdhepedagogjisë. • Akademikëttrajtojnëtematëshumtathemelore,zakonishthistorike,filozofike,shqëroredhepolitike. • Kjometodëtrajtonfushatë pa përfshiranëveprimtarinë e kurrikulës sic janëfeja,psikoterapia,kritikaletrare,gjuhesia,qëpërshumëarsimtarëdukensifushatëhuaja. • Sot shumëshkencëtarëpohojnë se fusha e kurrikulës I ka rrënjëtnëgjithërealitetindheduhettëpërfshijëgjithëjetënnëtërësinë e sajngalindjaderinëvdekje.

8. Metodahumaniste • Disastudiuesmendojnë se metodatqëfolëmmëlartjanëshumëteknokratikedhetëngurta. • Sipastyrespecialistët e kurrikulësharrojnëaspektetindividualedheshoqëroretëkurrikulësdhemësimdhënies,shpërfillinaspektetartistike,fizikedhekulturoretëlëndës. • Kjopikpamje I ka rrënjëtnëfilozofinëpërparimtaredhenëlëvizjen e përqëndruartekfëmijanëfillimtëviteve 1900. • Kjoprirjefitoishtytjenëvitet 1940-50 me zhvillimin e psikologjisësëfëmijësdhepsikologjisëhumaniste. • Ngakjometodëkanëlindurnjësërëveprimtarishpërkurrikulat,kryesishtnëarsimin 9-vjecar,përfshirë mësimet e mbështeturanëpërvojatjetësore,lojërat me grupe,projektetnëgrupe,veprimtaritëartistike,dramatizimin,udhëtimetnëterren,sipërmarrjetshoqëroreetj. • Këtoveprimtaripërfshijnëzgjidhjenkrijuesetëproblemevedhepjesmarrjenaktivetënxënësve. • Ato e vendosintheksinnësocializimin,nëpërshtatjen e jetesësnganxënësitdhenëlidhjetmëtëfortafamiljare,komunitet-shkollë. • AtopërfaqësojnëshkollënidealetëdijetarëvesiParker,Djui,Kilpatriketj. Dhellojet e veprimtariveqëkëtastudiueszbatuannëpraktikë.

9. Metodahumaniste • Ngametodahumanisteburojnëteoritëndryshmepërzhvillimin e kurrikulësdhemetoda e kurrikulës e përqëndruartekfëmija • Kurrikulazyrtarenukështë e vetmjaqëduhettëmerretparasyshtëvlefshmejanëdhekurrikulat e padukshme. • Kjometodëmerrparasyshfëmijënfëmijënnëtërësidhejovetëmaftësinënjohëse • Teorivehumaniste u vihetnganjëherëtheksmëshumë se teorivebihevioristedheteorisësënjohjes.(Muzika,artet,edukimi I shëndetitdheshkencat humane janëpoaqtërëndësishmesashkencat. • Specialistët e kurrikulësqëmbështesinkëtëmetodë,shprehinbesimtëmadhnëvep.shoqëroresidhenëtëmësuarinëpërmjetbashkëpunimit,tëmësuarittëpavarurdhetëmësuaritnëgrupetëvogla. • Kybesimështëmë I vogëltektëmësuaritkonkurruestësunduarngamësuesidhenëgrupetëmëdha. • Komitetet e kurrikulësndërtohenngaposhte –lartdhejongalart-poshtë,dhenxënësitftohenshpeshnëtakimetpërkurrikulën. • Kjometodëfitoipopullaritetnëvitet 1970 kurarsimi I hapurdhearsimialternativ u bënëpjesë e lëvizjespërreformanëarsim. • Porkjometodë ka pakmbështetës,sotakademikëtmendojnë se nëshek e rikërkohennjerëztëmendimitdhejo “njerëztëndjenjave”. • Pranxënësvetukërkohetnjëbazë e mirë e lëndëveakademikeformuese.

10. Rikonceptualistët • Përfaqësojnënjëmetodëqëpërbënzgjerimtëorientimit humanist. • Ata vijnënëfushën e kurrikulëstëpërqëndruarnëcështjetmëtëmëdhaideologjikedhe morale tëarsimitdheedukimit(jovetëmtëkurrikulës). • Ata përqëndrohenmëshumëtektëkuptuarit e kurrikulës se satekzbatimi.Zhvillimi I kurrikulësështënjësistem I hapur,përqëndrohennëndërveprimin e kurrikulave me forcatpolitike,ek,shoq,kulturoredheartistike. • Shkollapërbënnjëaspekttëshoqërisëështëtërësishtpjesë e realitetit,qëllimi I sajnukështëtiapërshtasënxënësinrealitetitportabëjëtëaftëtëshndërrojëvetendheshoqërinë. • Ata mendojnë se kurrikulat sot duantëruajnërendinqëështëstatikdheshtypës,ndërsashkolladhekurrikuladuhettëekzistojëpërtandryshuaratë. • Nëfaktkjorrymë I ka rrënjëttekrikonstruksionizmi . • Ndoshtaajoqë I dallonkëtaështëvendosmëria e qëndrimevetëtyrepolitikedheideologjike. • Ata biennëkurthin e njëpërshkrimipërgjithësuespolitikdhe social.

11. Përkufizimi I kurrikulës • Lidhur me kurrikulënmundtëvecohenpesëpikpamjeosepërkufizimethemelore. • 1.Kurrikula mundtëpërkufizohetsi plan osenjëdokument I shkruar,qëpërfshinstradegjitëpërarritjen e objektivaveosetëqëllimevetëdëshiruara. • Kykendvështrim I përhapurnga Ralf Tileridhe Hilda Tabapërfaqësonnjëpikpamjelinearetëkurrikulës. • Pjesamë e madhe e bihevioristëve ,disapërfaqësuestëmetodësmenaxherialedhembrojtësit e sotëmtëmetodëssësistemeve e pranojnëkëtë përkufizim.p.sh. • Seilor e përkufizon”sinjë plan përsigurimin e disamundësivetëtëmësuaritpërnjerëzitqë do tëarsimohen” • Ndërsa David Pratshkruan”Kurrikulaështënjëtërësi e organizuarpiksynimeshpërarsimindheformiminzyrtar” • XhonUaillsdheXhozefBondi e shohin”kurrikulënsi plan përtëmësuarit,kuobjektivatpërcaktojnë se cfarëllojtëmësuariështë I rëndësishëm.”

12. Përkufizimi I kurrikulës • 2.Kurrikula mundtëpërkufizohetgjërësishtsifushaqëtrajtonpërvojat e nxënësit. • Kjopikpamjequanpjesë e kurrikulëscdogjëbrendashkollës,madjedhejashtësaj(përsakohëajoplanifikohet.) • Ajo I ka rrënjëtnëpërkufiziminqë I bënDjuipërvojësdhearsimit,kurrikulapërfaqëson”tëgjithapërvojatqëfëmijëtpërfitojnënënudhëzimin e mësuesve”. • Specialistëthumanistëtëkurrikulës I përmbahenkëtijpërkufizimi,”Kurikulapërbëhetngapërvojat e vazhdueshmetëfëmijëvenënorientimin e shkollës”. • “Ajoështënjëmjedis I vecantëqë I ndihmonfëmijëttëarrijnëvetërealiziminnëpërmjetpjesmarrjesaktivebrendashkollës.” • Eisner vënëdukje:”kurrikulaështënjë program qëshkolla u ofronnxënësvetësaj”. • “Kurrikulapërfshintëgjithapërvojatqëpërftojnëindividëtnganjë program arsimorqëështëplanifikuarnëlidhje me teorinëdhekërkiminosepraktikën e shkuar e tësotmeprof.

13. Përkufizimi I kurrikulës • Tëtrepërkufizimet e tjerandodhen midis këtyredypërkufizimevetëpërgjithshme. • 3.Kurrikula mundtëvlerësohetsinjësistempërtrajtimin e njerëzvedhetëproceseve,osepërorganizimin e personelitdhetëproceduravepërzbatimin e këtijsistemi. • Sistemimundtëjetë linear osejolonear. • Sistemi linear buronnganjëpikpamje e thjeshtëqënjëprocesosemekanizëmsynonarritjen e qëllimittëdëshiruar. • Sistemijo linear e lejonspecialistin e kurrikulëstëketëhapësirëveprimitëndërhyjënëpikatëndryshmetëmodelit. • Shumëkurrikularistëmenaxherialëdhetësistemevembështetennëkëtëpërkufizim.

14. Përkufizimi I kurrikulës • 4.Kurrikula mundtëshihetedhesifushëstudimi me bazat e saj,lëmet e vetatëdijes, sidhe me hulumtimin,teorinë,parimetdhespecialistët e vet përinterpretimin e kësajdije. • Diskutimipërkurrikulënështëzakonishtakademikdheteorik,jopraktikdhetrajtonceshtjetëmëdhahistorike,filozofikeoseshoqërore.Shpeshakademikëtmbështesinkëtëpikpamje. • 5.Kurrikula mundtëshqyrtohetnëlidhje me lëndën(matem.,shkenca,anglisht,historineetj.)osepërmbajtjen(mënyrën se si e organizojnëdhesi e përvetësojnëinformacionin). • Kurflasimpërlëndënosepërmbajtjenduhettëkemiparasyshedhenivelet,sipasviteveshkollore. • Ngakykëndvështrimtheksivihetnëfaktet,konceptetdhepërgjithësimet e njëlëndëtëvecantëosegrupilëndësh,përkundrejtkonceptevedheparimevetëpërgjithshmetëpërpilimittëkurrikulës. • Këtijpërkufiziminuk I përmbahetasnjemetodë,ndërkohëqëcdometodëkurrikuleduhettëmbështetetnëkëtëpërkufizim. • Boshambpohon se vetëmpërkufizimetqëpërfshijnënjëplan,sistemdhefushëstudimi,përfaqësojnëpërdorimekyceosetëpërligjuratëfjalëskurrikul. • Pordhedypërkufizimet e tjeraqëkanëtëbëjnë me përvojatdhelëndëtpërputhen me teorinëdhepraktikën e mirë. • Përarsye se shkollatnëtëgjithëvendin e zhvillojnëkurrikulënnëdrejtimtëlëndëvedhetëvitevetëndryshmeshkollorekrijohetpërshtypja se kurrikuladuhetparënëlidhje me këtëpërkufizim. • Faktiqëzbatuesit e përdorinkëtëformëkurrikulecdoditëdheteoricienetrrallë .

15. Sfidat e përkufizimit • Pra sic pamë ka shumëpërkufizimepërkurrikulëndhekjopërdisashkaktonpaqartësi. • Nëtëvërtetëkjomoripërkufizimeshtregondinamizmin e zëravetëshumëllojshëmnëkëtëfushë. • Njeriuduhejtëshqetësohejpotëkishtevetëmnjëzëqë do tëparaqistenjëparadigmëdhe do tëbintedakortpërnjëkurrikultëvetme. • Debatetlidhur me përkufiziminkërkojnëkohëndheenergjinëpërtrajtimin e cështjevedhetëproblemevethemelore. • Sa më I përpiktëpërkufizimi I kurrikulësdhesamëshumëtëmbështeteminënjë plan a dokumenttëparakonceptuaraqmë e madheështëprirjapërtëharruar,shpërfillurapoanashkaluarfaktorëtërëndësishëmlidhur me mësimdhëniendhetëmësuaritsepsekëtafaktorënukjanëpjesë e planittëshkruar. • Sic vënëdukjeDoll”Cdoshkollë ka njëkurrikultëshkruar,tëpranuarzyrtarisht”,porajo ka edhe “njëtëtillëtëpaplanifikuar,jozyrtaretëfshëhtë”,qëduhettëmerretparasysh. • Kurrikulazyrtare e planifikuarpërqëndrohettekqëllimet,objektivat,lëndadheorganizimi I mësimdhënies. • Kurrikula e paplanifikuarjozyrtare ka tëbëjë me veprimin e ndërsjelltëpsikologjikndërmjetnxënësvedhemësuesve,vecanërisht me ndjenjat,qëndrimetdhesjelljet e tyre.

16. Sfidat e përkufizimit • Nësemarrimparasyshvetëmkurrikulënzyrtaretëparaqiturnënjëdokumenttëshkruarosenësejemitepërkëshilluesnëmetodënqëpërdorimnëdhënien e udhëzimevengaanajonë ka tëngjarëqëtëshpërfillimpasojat e shumtapozitivedhe negative qëmundtëshkaktohenprejkësaj. • Ne mundtëmosarrijmëtakuptojmëfuqinë e kurrikulësjozyrtare,tëasajpjeseqëedhepsenukështë e shkruar,sigurishtqë do tëmësohetnganxënësit. • Duke përkufizuartepërngushtëkurrikulënnukarrijmëtënjohimatëqë Eisner e quantekurrikula e padukshme, dhecfarëmësojnënxënësitprejsaj. • Kurrikula e padukshme ka tëbëjë me lëndëdhepërvojaqënukjepenngamësuesit,aspërvetësohennganxënësitportëgjithë e dinëqëekzistojnë. • Lëndësivallzimi,drejtësiashpeshlihenjashtëdhezëvëndësohen me lëndëthemelore,shkencatnatyroredheshoqërore. • Jo rrallënxënësitnxjerrinmësimemëtëfuqishmengakurrikulat e padukshme. • Shpeshnxënësitmundtëmësojnëtëmos e pëlqejnëshkollën ,jovetëmpëratëqëlihetjashtëpordhepërmënyrën se sijepenlëndët e përfshira. • Nxënësitmësojnëmatematikëpormundtëmësojnëdhetëmos e pëlqejnëatë. • Cështaështë se ne nukduhettëjemishumëtërreptëosetëmbyllurnëpërpjekjenpërtëmbushurtëgjithahapësirat. • Arsimipërfshinshumënjerëztëndyshëdhenukmundtëplanifikojëparaprakishtgjithcka. • Po dhenjëpërkufizimI gjërë, I llojittëcadrës, sipërmbledhësI përvojavetëshkollavebëhettepërI vështirë,sicbëhetdhendarja e sajngafush.etjera

17. Çështjetëpërgjithshmetëpërkufizimittëkurrikulës • Edhecështjete përmbajtjessëlëndëskanërëndësinee tyre. • A ështëe përshtatshmetëflitet per njëkurrikultëlëndëveshoq.ose tëmatematikës? • A ka parimetëpërgjithshmekurrikulaqëzbatohenpërtëgjithalëndëtapoparimetëvecantapërlëndëtëvecanta? • Derinëcfarëmaselëndaështëcështjee zgjedhjesnganxënësi,profesionaleapongaprindi? • Aduhettëpërcaktohetajongakomuniteti,shtetiapo kombi? • Si duhenorganizuarlëndët? • Cpjesëe lëndësduhetkonsideruar e përgjithshme,especialitetitaposifakultative? • Ciliështëraportimeslëndëvetëpërgjithshmedhefakultative? • Ciliështëtheksiqëduhettëvënëmbifaktet,konceptetdheparimet e lëndës? • Boshampshkruante:”Qëndrimiqëmbannjeriunëlidhje me përmbajtjene kurrikulësdo tëketëndikimtëpashmangëshëmnëteorinëe planifikimit.” • Cështjete tjerakanëtëbëjnëme njerëzit: • Cilëtjanëpjesëmarrësitkryesorë? • Derinëcmasëduhettëpërfshihennxënësit,prindërit,anëtarëte komunitetitnëplanifikimin e kurrikulës? • Përsedrejtuesit e shkollavedheadministratorëtmarrinmëshumëpërgjegjësise specialistëte kurrikulave? • Cfarërolikanëhulumtuesitdhezbatuesitnëndërtimine kurrikulës?

18. Pyetjethemelore • Shtrimi I pyetjessëduhur ka rendesivendimtare per zgjidhjen e problemevenëlidhje me kurrikulëndhenëpërcaktimine koncepteve,parimevedhemetodavekërkimorethemeloretëkësajfushe. • Nëseshtrojmëpyetjetëgabuaradhepërgjigjetqëvijojnëkanëpakvlerë. • Lista e parëe pyetjevethemelore u formuluanganjëkomitet I famshëmprej 12 anëtarëshnëvitin1930,I kryesuarnga Harold Hag. • Kygrupspecialistëshhartoi 18 pyetjethemeloreqëshërbeninsibazëpërshqyrtimin e ceshtjevedhetëproblemevetëkurrikulëspëratëepokë. • Njënumërtjetërpyetjesh u prezantuan 50 vjetmëvonë. • Tëdygrupet e pyetjevepërqëndrohennërolin e shkollësnëshoq.amerikane,nëvendindhefunksionin e lëndës,nëmetodatdhematerialetpërlehtësimine tëmësuarit,nërolin e specialistittëkurrikulës,nëmësimdhëniendhembikqyrjen,sidhenëniveletshtetëroretëhartimittëkurrikulës. • Mëe rëndësishmjaështëse këtopyetjepërcaktojnëate qëTiler e quanteracionalja e kurrikulës,dheqëShubert pohoi se ishteparadigmaqëpërcaktonse simundtërealizohethulumtiminëfushëne kurrikulës. • Duke shtruarkëtopyetjetëllojit “cfarë” dhe “si”,specialistet e kurrikulësmundtëpërshkruajnëteori,konceptedhemetodatërëndësishme.

19. 18 pyetjet e vitit 1930 • 1.deri nëcmoshëparashikohetshkollimi? • 2.Si mundtëtëpregatisëkurrikulapërpjesmarrje me suksesnëjetënsi I rritur? • 3.A janëtëdetyruarhartuesit e kurrikulavetëshprehinnjëpikpamjepërqytetriminamerikan? • 4.A duhetvlerësuarshkollasiinstitucionpërpërmirësiminshoqëror? • 5.Si duhetkonceptuarpërmbajtjae kurrikulës? • 6.Cfarë vendidhefunksioni ka lëndanëprocesinmësimor? • 7.Cpjesë e arsimitduhetkonsideruarsi e përgjithshmedhecilapjesëprofesionale? • 8.A duhettëpërpilohetkurrikulaparaprakisht? • 9.Në cfarëmaseorganizimi I lëndësbëhetcështjëe tëmenduarittënxënësitkurseplanifikimingahartuesi I kurrikulësrezultat I eksperimentimit? • 10.Nga këndvështrimiI mësuesitkurështërealizuartëmësuarit? • 11.Në cfarëmaseduhenmësuarvecoritënëmjedisinnatyror,njësituatëjetësore. • 12.Sa duhettiparashikojëkurrikuladallimetindividuale? • 13.Deri nëcfarëmasepërdoretkoncepti “minimal”nëndërtiminekurrikulës? • 14.Cformë duhettëketëorganizimi I kurrikulës? • 15.Si do tëpërdoren,nesepo,interesatspontanetëfëmijëve? • 16.Cfarë llojmaterialeshduhettëanalizojëhartuesi I kurrikulëspërveprimtaritëqëangazhohennxënësit? • 17.Deri nëcfarëmase do tëstandartizohenmetodat e tëmësuarit? • 18.Pyetje administrative:-Nëcfarëafateshkohore do tëorganizohetkurrikuladhe –Dhepërcfarënjësish,neshkallëkombëtareapozonale,vendore?

20. 15 pyetjet e vitit 1987 • 1.Si përkufizohetkurrikula? • 2.Cfarë filozofishdheteorishtransmentojmëqëllimishtosejonëkurrikulëntonë? • 3.Cilat forcashoqëroredhepolitikendikojnënëkurrikul,cilatjanëimponuseapovendosimkufizime? • 4.Si realizohettëmësuarit?Cfarëveprimtarishjanëtëpërshtatshmepërtëplotësuarnevojat e nxënësve? • 5.Cilat janëlëmete dijësnëkurrikul,cllojenjohurishmbikurrikulënjanëthemelore? • 6.Cilat janëpjesëtthemeloretëkurrikulës? • 7.Përse ndodhinndryshimetnëkurrikul,sindikonndryshiminëkurrikul? • 8.C’role dhepërgjegjësika specialisti I kurrikulës? • 9.Si organizohetmësëmirikurrikula? • 10.C’role dhepërgjegjësikanëmësuesidhenxënësinëorganizimin e kurrikulës? • 11.Cilat janëqëllimetdhesynimettonadhesi I kthejmëkëtonëobjektiva? • 12.Si I përkufizojmënevojattonapërarsim? • 13.C’lëndë osepërmbajtjeështëe vlefshme? • 14.Si e masimose e verifikojmëatëckapopërpiqemitëarrijmë? • 15.Cila ështëlidhja e përshtatshmee kurrikulësme mësimdhënien,kurrikulësme vlerësimin?

21. Bazat e Kurrikulës • Debatetvazhdojnënëlidhje me atëse cfarëështëkurrikuladhesitëpërcaktohenthemeletbazëdhelëmet(njohuritë) e kasajfushe. • Bazatkryesore:filozofia, historia,psikologjiadhesociologjia. • Këtobazapërcaktojnëkufijtëe njohurivepërkurrikulën,ngatëcilatvijnëteoritë,parimetdheidetëpërkatësetëfushëssëkurrikulës. • Sigurishtvetëmshqyrtimi I bazavenukështëI mjaftueshëm,specialistëtduhettëbëjnëlidhjenmesbazavedhekurrikulës,ataduhettëanalizojnëdhesintetizojnënjohuritëe secilësbazëdhendikimet e sotmeqëkanëtëbëjnëme kurrikulën. • Kjo do tëthotëqëspecialisti I kurrikulëspërdorkoncepte, metodadhemjetekërkimoretëfilozofit,psikologut,sociologut,ekonomistitdheshkencavepolitike. • Pavarësishtngapikpamjet e tyrefilozofike,historike,psikologjikedhesociale,njerëzitqëmerren me kurrikulatnatyrishtmbështetennëbazatqëpërbëjnëbazat e kurrikulësdhe I përdorinsimjetepërstudimindhelëvrimine kurrikulës. • Nëkëtëmodulnëkatërkapituj ne do tëzhvillojmësëbashkutëkatërbazat me synymparaqitjen e burimevetërëndësishmetëinformacionitngafushatëtjera,qëkanëlidhjetëdrejtëpërdrejtëme kurrikulën.

22. Lëmete kurrikulës • Ndërsabazatpërfaqësojnëkufijtëe jashtëmtëkësajfushe,lëmete kurrikulëspërfaqësojnëkufijtëe brendëshëmosenjohuritëe pranuaratëkësajfushe. • Këtonjohurimundtinxjerrimngastudimi I tekstevetëbotuara. • Ndërsapërbazatspecialistëte kurrikulësbiendakort, per lëmet,njohuritëe kurrikulëskanëmendimetëndryshme. • Shumëpërpjekjejanëbërëpërtëpërcaktuarnjëmatricëosehartëtënjohurive me qëllimqëtëvendosetnjëkufibrëndakësajfushe. • Mungesa e konsensusitpërlëmete kurrikulësilustrohetngavetë ekspertët.p.sh. • Boshamp I ndaunjohuritëpërkurrikulënnëplanifikim,zbatimdhevlerësim. • Sëfundiështëpranuar se lëmete kurrikulëspërmbledhin:hartimine politikave,zhvillimin,vlerësimin,ndryshimin,vendim-marrja,fushat e studimit,sidhe format e hulumtimit. • Këtou kategorizuannë9 lëme: • 1.filozofia e kurrikulës,2.teoria e kurrikulës,3.hulumtimi I kurrikulës,4.hartimi I kurrikulës,5.zhvillimi I kurrikulës,6.historia e kurrikulës,7.vlerësimi I kurrikulës,8.politika e kurrikulës,9.kurrikula sifushëstudimi. • Megjithëkëtëmungesëkonsensusinëpërcaktimine lëmevetëkurrikulësështëe rëndësishmetëvendosetnjëkornizëper konceptimin e lëmëvetëkurrikulës,domethënënjohuritëe rëndësishmedhetëdomosdoshmepërkurrikulën. • Ne jemitëmendimit se ndërtëgjithalëmete njohurivepërkurrikulën,zhvillimidhehartimi I kurrikulësqëdisa I quajnëaspektetteorikedhedisatëtjerëaspektettekniketëkurrikulësjanëvendimtarepërcdotekst.

23. Zhvillimi I kurrikulës • Analiza e kurrikulësnëdrejtimtëzhvillimittësajështëmetodamëtradicionaledhemëe zbatuaranëlidhje me këtëfushë. • Idejaështëtëtregohetsievoluonosesiplanifikohet,zbatohetdhevlerësohetsidhetëpërcaktohennjerëzit,procesetdheprocedurat e ndryshmeqëpërfshihennëndërtimine kurrikulës. • Seilordhetëtjerëpërshkruajnënjëmodel qëpërmbledhkatërfaza:1.synimet dhe objektiva,2.hartimi I kurrikulës(specifikimet),3.zbatimi I kurrikulës(mësimdhenia),4.vlerësimi I kurrikulës. • Studiuestëtjerërendisin 5 faza duke shtuardhevlerësimine nevojave,por ka qëpropozojnëdhe 7 fazasiFrensis Hankins.(Konceptimi,diagnoza,zgjedhja e përmbajtjes,zgjedhjae përvojës,zbatimi,vlerësimidheaktualizimi I kurrikulës. • Shpesh duke përshtaturmodelespecialistëte kurrikulësI kufizojnëzgjedhjetnëkurrikulnëcaktimin e vijimsisëosetëfazavengaqëllimetdheobjektivatderitekvlerësimiI detyravedhe I rezultatevetëtëmësuarit. • GjithësesipërdorimiI njëa mëshumëmodelevetëzhvillimitnuknapengontëtregojmëmëshumëvëmendjesepsenjëkurrikulmundtëjetëme e përshtatshmenënjëshkollëse sateknjëtjetër. • Sikursistemi I kurrikulëstëmendohejsinjësistem I hapurose I mbyllurdhejosinjëmodel kjogjëdo tëndihmontemëshumë. • Sistemet e hapurajanëdinamikedhezhvilluese. • Duke njohurdhepranuarkëtëmësuesitdhenxënësitdo tugëzoheshinsfidavenëmënyrëqëtëarrihettëmësuaritdhetërealizohetshndërrimiI vetvetes. • Kurrikulasinjësistem I hapur do tëthotëpërtëgjithëataqëpërfshihennëtë,sinjëudhëtimqëduhettëpërjetohetme zelldhejosinjëstacionqëduhetarriturdhepastajarkivohet.

24. Hartimi I kurrikulës • Hartimikurrikulëspërfshinelementëtkryesorëtësaj(lëndën,përmbajtjen,metodatdhematerialetmësimore,përvojatoseveprimtaritëe nxënësit..) • Shumica e autorëvenukkanënjëmodel tëvecantëosetëpastërtëkurrikulës,atandikohenngashumëmodele,shumëmetodadheshpeshhuazojnëngapakngamodeletëndryshme. • Gjithsesimënyrae hartimitështërrënjosurnëpërkufizimine kurrikulës.p.sh. • Ata qëe shohinkurrikulënsipaskëndvështrimitbiheviorist me njëplan tëparapregatiturdhenjëshifërrezultateshtëtëmësuarit,hartojnëmodeletëndryshmengaataqëe shohinkurrikulënsinjësistempëradministrimin e njerëzvedheorganizimin e procedurave. • Ata qëu mëshojnëmëtepëraspektevepsikologjiketëmësimdhëniesdhetëmësuaritparaqesinpikpamjetëndryshmengaataqëkanëpikpamjetëfortasocialedhepolitikepërshkollën. • Shtrimi I pyetjevetëtilla se cfarëjanëshkollat,cfarëduhettumësojmënxënësvedhecfarëduhettënënvizojnëteoritëe tëmësuaritngjallinmjaftpolemika. • Përgjigjete arsimtarëvepërkëtopyetjepasqyrojnëmodelet e kurrikulaveqëatapëlqejnë. • Hartimi I kurrikulësndikohetngakëndvështrimiI autorittësajashtu sic ndikohetdhepikturangakëndveshtrimiI artistit. • Nëshek e kaluarspecialistëte kurrikulave u orientuanngapërmbajtja,ataanoninngadisiplinatakademike. • KyvlerësimI përmbajtjesgjetipërkrahjene publikutqëkërkonngashkollattëmundësojnëmësimine përmbajtjesngaana e nxënësve. • Kyqëndrimduket se nuk do tëpësojëndonjëndryshimrrënjësor.

25. Teoriadhepraktika • Njëfushëstudimipërfshinnëthelbnjohuriteteorikedhepraktike. • Me teorikuptojmënjohuritëmëtëpërparuaradhetëvlefshmeqëmundtëpërgjithësohendhezbatohennëshumësituata. • Teoria I ndihmonnjerëzite angazhuar,hulumtuesitdhezbatuesittëanalizojnëdhesintetizojnëtëdhënattëorganizojnëkonceptetdheparimet,tëdalin me idedhelidhjetërejamadjedhetëgjykojnëpërtëardhmen. • SipasBoshamp,teoriamundtëpërkufizohetsitërësiae njohurivedhepohimeveqë”Ijapinkuptimnjëmoriengjarjeshdhemarrinformëne përkufizimeve,tezave,postulatevedhehipotezave.” • Nërastin e teorisësëkurrikulëspërmbajtajpërfshin”vendimetmbipërdorimine kurrikulës,hartimine kurrikulësdhevlerësimine kurrikulës. • Kypërkufizimsugjeronnjëmetodëshkencoredheteknikeqëe vëtheksintekatonjohuriqëpërputhenme zhvillimin e kurrikulësdhe me shumicëne tekstevetësotme. • Sa mëI larmishëmdhe I ndërlikuartëmendohetprocesi I mësimdhëniesdhe I tëmësuarit,aqmëtepërnaforcohetbindja se ështëe pamundurtëpërcaktojmëosetëbiemdakordnëlidhje me përgjithësimetosetëzotërojmëparashikueshmëritëlartëtërezultateve.

26. Ngateorianëpraktikë • Pavarësishtngateoritëataqëmerren me kurrikulënnënjëmënyrë a nënjëtjetërduhettëmerren me praktikën. • Prova e teorisësëmirëështëaftësia e sajpërtëudhëhequrpraktikën,ngaanatjetërpraktika e mirëmbështetteorinë. • Me praktikëkuptojmëprocedurat,metodatdheshprehitëqëzbatohennëbotën e punësvendikunjënjeriështëpunësuar. • Nëdiskutimet e punonjësvetëkurrikulavebëhetshumëzhurmëpërndarjen e teorisëdhepraktikës. • Thelbi I cështjesështëdhënia e përgjigjevepraktikepërpyetjetmjaftpraktikeqëkanëtëbëjnë me hartimin,zhvillimin,zbatimindhevlerësimin e kurrikulës. • Shumica e tekstevetëkurrikulavejanëmëshumëteorike se praktikedhetëtillajanëedhetekstetpërarsiminnëpërgjithësi. • Cfarëpërfshinpraktika e kurrikulës? • Përgjigjaështë e hapurpërdebat.Përmendimintonëpraktika e kurrikulëspërfshinkuptimin e kufizimevedhetëspecifikaveqëveprojnëbrëndashkollës. • Ajopërfshinproceduratdheprocesetqëmundtëzbatohennëklasa. • Zbatuesi I suksesshëm I kurrikulësështë I aftëtazhvillojëtazbatojëdhetavlerësojëkurrikulën,aimundtëpërzgjedhëdheorganizojë 1.synymet dhe objektivat,2.përmbajtjen,3.metodat dhemjetet didaktike,4.përvojat dheveprimtaritë e tëmësuaritdhepastaj 5.ti vlerësojëkëtoprocese. • Sëfundispecialisti I kurrikulësduhettëdijëqëteoricienidhezbatuesikanëpërceptimetëndryshmelidhur me atë se cfarëështë e rëndësishme.

27. Përgjegjësitë e punonjësittëkurrikulës • Përgjegjësitë e ngarkuarabrëndashkollësjanëtërëndësishme,portëpaqartasepsenërolin e punonjësittëkurrikulësshërbejnënjerëztëndryshëm(mësuesit,drejtorët,administratorëtetj.) • Mësuesit I kërkohetndërtëtjeratërealizojëmësimdhënien,drejtorittëadministrojnëshkollëndhetukrijojëkushtetëmiramësuesve. • Nërast se ekzistonnevojapërqartësimin e përgjegjësivepërpunonjësin e kurrikulësduhettëkemiparasysh: • 1.Zhvilloni metodadhemjeteteknikepërplanifikimn e kurrikulësnëshollëosenënivelkombëtar. • 2.Shkrijeni teorinë me praktikën,zotëroninjohuridhezbatoniatonëshkollë. • 3.Bini dakortpëratëqë do përfshihetnëhartimin e kurrikulës. • 4.Bini dakortpërlidhjetmeskurrikulës,mësimdhëniesdhembikqyrjes. • 5.Veproni sifaktorndryshimiqë e shikonshkollënnëlidhje me shoqërinë. • 6.Perpiloni objektivatqëtësigurojnëdrejtimtëpërqëndruarbrëndainstitucionit. • 7.Jini tëhapurndajmendimevetërejarrethkurikulës. • 8.Zhvilloni biseda me grupetëndryshmeprindërish,profesionistëosekomunitetit. • 9.Nxitni kolegëtdhespecialistët e tjerëtëzgjidhinproblemeprofesionale. • 10.Hortoni një program përhartiminzhvillimindhevlerësimin e kurrikulës. • 11.Harmonizoni dheintegronilëndëtdhevitetshkollorebrëndakurrikulëssëpërgjithshme. • 12.Kuptoni hulumtimet e sotmenëfushën e mësimdhëniesdhetëmësuarit.

28. Mesuesidhekurrikula • Megjithse Doll e shehekspertinnëradhëtëparësikryetarapodrejtorshkolle,ai I kushtonvëmëndjerolittëmësuesitnëplanifikimindhezbatimin e kurrikulësnëtrenivele:klasë,shkollëdhezonë. • Sipasmendimittëtijmësuesiduhettëangazhohetnëcdofazëtëpërpilimittëkurrikulës. • Olivia parapëlqennjëkonceptimmëtëgjërëtërolittëmësuesit.Përtëmësuesiduhetparësigrupiparësornëzhvillimin e kurrikulës,roli I tyreështëtëzhvillojnë,tëzbatojnëdhevlerësojnëkurrikulën. • Këtastudiues,DolldheOlivia,sugjerojnënjëmetodëngaposhtë-larttëkurrikulëskumësuesiluanrolinkryesorsipjesmarrësnëkomitetekurrikulashnëniveleshkolledheshtetëroregjatëverëspordhegjatëgjithëvitit. • Mbështeturnëteoritëtradicionaletëorganizimitshoqërordhetësistemevetëhapurasidhenënjohuritë e funditqëkemipërshkollat e suksesshmeinterpretimingaanajonë e rolittëmësuesitnëndërtimin e kurrikulaveështëqëndror. • Mësuesitshihenpjesë e njëekipiprofesionalqëpunojnë me specialistët,administratorëtnëtëgjithaniveletnëbazëshkolledhe zone. • Per mendimintimmësuesi e shehkurrikulënsinjëtëtërë duke e zhvilluaratënëkomitete,duke e zbatuaratënëklasëdhe duke e vlerësuaratësianëtar I ekipitteknik. • Sigurishtspecialisti,administratoriveprojnësilehtësues,japinmbështetjedhekomunikojnë me qëllimqëtëarrihetmisioniporështëmësuesiqëduhettëluajërolinkryesornëplanifikimin,zbatimindhevlerësimin e kurrikulës.

29. Përfundime • Nëkëtëkapitulldiskutuampërkurrikulënnëshumëdrejtime. • U përpoqëmtapërkufizojmë,tëtregojmëlidhjetndërmjetbazavedhelëmevetëkurrikulës. • Treguamsindërlidhetkurrikula me teorinëdhepraktikënsidhepërshkruajmëroletdhepërgjegjësitë e punonjësittëkurrikulës. • U treguam se jumundtëpërqëndroheninëmetodat,përkufizimet ,nëbazatdhelëmet,nëteorinëdhepraktikën,osenëkurrikulëndhemësimdhënien. • Ne pranojmë se askushnukmundtaintegrojëplotësishtfushën e kurrikulës. • Në fund cdonjeriduhettëzgjedhëmetodënosepërkufizimin,shkollënfilozofikedhepsikologjike,modelet e zhvillimitdhetëhartimit,lidhjetteori-praktikëdhepërgjegjësitëpërkurrikulënqëaidëshirontëzhvillojë. • Nëkëtëkapitullpërmblodhëmdisaalternativakëtë do tëvazhdojmëtëbëjmëedhenëkapitujt e tjerë. • Jufaleminderit