TORNADA YAY SARMA Yaylar

1. MOPAK END.MES.LİSESİ MAKİNE TEKNOLOJİLERİ ALANI İMALAT İŞLEMLERİ DERSİPENSLERLE BAĞLAYARAK TORNALAMA VE YAYA SARMA MODÜLÜ SUNUSUDUR A.TURGAY SÜRMELİ

2. TORNADA YAY SARMA Yaylar Üzerine etki eden çekme ve basma kuvvetini depo eden, kuvvet kalktığında depo ettiği enerjiyi aynen ileten makine elemanına yay denir. Çeşitleri Basma yaylar Çekme yaylar Burulma yaylar Disk yaylar Spiral yaylar Yaprak yaylar A.TURGAY SÜRMELİ

3. Dalgalı yay (amortisör) Çekme yayları Basma yayları Zemberek yay Disk yaylar Yaprak yaylar Burulma yayları A.TURGAY SÜRMELİ

4. Tel Çapının Tespiti Tornada sarılacak yay telinin çapı tespit edilmeden önce, yayın çalışacağı ortamın belirlenmesi gerekir. Yay, çalışacağı ortama, esneme miktarına, istenilen sertliğe, çalışacağı çapa, kaldıracağı yüke, uzama miktarına vb. göre belirlenerek sarılır. Yay sarılmadan önce çapının tespitinde bazı formüller kullanılır. A.TURGAY SÜRMELİ

5. Yay ve elemanları; d=Tel çapı (mm) di=İç çap (mm) do=Ortalama çap (mm) da=Dış çap (mm) h=Yay adımı (mm) L=Yay boyu (mm) a=Halka boyu (mm) b=Sarılmadan önceki tel boyu (mm) n=Yay halka sayısı (mm) k=Genleşme katsayısı A.TURGAY SÜRMELİ

6. Yay Hesabında Kullanılan Formüller Bir Halka Boyu- a= √(do x П)²+h² Tam Tel Boyu – b= a x n Gevşeme Miktarı- g= di x h x k Sarılan Yay Boyu- L=n x h Örnek; Çapı 3 mm olan, 5 mm adımlı ve 40 halka bulunan bir yayın iç çapı 20 mm, genleşme katsayısı 0,03 olduğuna göre; a)-Halka boyunu, b)-Tam tel boyunu, c)-Geveme miktarını, d)-Sarılan yay boyunu, bulunuz? A.TURGAY SÜRMELİ

7. A.TURGAY SÜRMELİ

8. Malafa Hazırlanması Üzerine çeşitli iş parçalarının bağlanıp kolay ve daha hızlı ilenebilmesini sağlayan, yataklama görevi gören, silindirik ve üzerinde kademeleri olan makine elemanına malafa denir. Torna tezgahında yayların sarılabilmesi için sarılacak yaya göre malafaların hesaplanarak bulunması gerekir. Bulunan malafa çapı işlenerek veya hazır halde varsa torna tezgahına bağlayarak üzerine yayın sarılması gerekir. Malafa çapı, yay çapının hesaplanmasında kullanılan formüllerle beraber hesaplanır. A.TURGAY SÜRMELİ

9. Örnek; İç çapı 20 mm ve yayın gevşeme miktarı 3mm olan yayın sarılacağı malafa çapını bulunuz? Mç=17 mm çapında malafa hazırlanarak torna tezgahına bağlanır ve üzerine yay sarılır. A.TURGAY SÜRMELİ

10. Yay Çapına Göre Malafa Seçilmesi veya Tornalanması Eğer hesaplanan çapa uygun malafa yoksa malafa malzemesi torna tezgahında silindirik işlenerek hazır hale getirilir. Hazırlanan malafanın bir ucuna yay telinin çapı genişliğinde merkezden delik delinir. Delinen delik, malafa aynaya bağlandığında dışarıda kalacak mesafede olmalıdır. A.TURGAY SÜRMELİ

11. Malafanın Tornaya Bağlanması Malafa silindirik şeklinde bir mil olduğu için, ayna punta arasına bağlanarak yay sarılır. Malafanın üzerinde delik delinen kısmı ayna tarafına gelecek şekilde, diğer ucu gezer puntanın konik ucuna gelecek şekilde bağlanmalıdır. A.TURGAY SÜRMELİ

12. Kalemliğe Özel Sert Ağaçtan İki Takoz Bağlanması Torna tezgahının kalemliğine özel sert ağaç (gürgen, kayın v.b) takozlar, kalemlik ölçülerine uygun şekilde iki adet hazırlanır. Ağaç takozların orta kısmına tel çapından daha küçük kanal açılır. Alt takoz kalemliğe oturtulur, kanal açılan yere telin rahat ilerleyebilmesi için yağlama yapılır. Yağlanan yere tel oturtularak üst takoz ile kapatılır. Takozlar kalemliğin sıkma cıvataları ile hafifçe sıkılır. A.TURGAY SÜRMELİ

13. Ağaç takozların yağlanması Ağaç takozların kalemliğe bağlanması A.TURGAY SÜRMELİ

14. Takoz Arasından Geçen Yay Telinin Malafa Deliğine Takılması Malafanın ayna tarafına yakın, telin çapına göre delinmiş deliğine, yay teli, çekilerek takılır. Deliğin diğer tarafından çıkan telin uç kısmı, yay sarımı esnasında telin delikten çıkmaması için biraz kıvrılır. Ayna boşta iken bir tur çevrilir. Malafa üzerine bir sarım sarılmış olur. Yay telinin malafadan geçirilmesi Tel ucunun kıvrılması A.TURGAY SÜRMELİ

15. Devir ve İlerlemenin Ayarlanması Tezgah devri düşük devire ayarlanır. Arabanın ilerlemesi, vida çekme işleminde olduğu gibi yayın adımına göre, tezgah üzerindeki tablodan ayarlanır. Yay çekme işlemine başlamadan önce tezgahın makas kolunun kavratılması gerekir. Yayın Sarılması Yukarıdaki işlemler tamamlandıktan sonra tezgah çalıştırılır. Makas kavratılarak sol vida çeker gibi yay, soldan sağa doğru veya ayna tarafından gezer punta tarafına doğru,yay adımına göre sarılır. Sarım işlemi bittikten sonra makas yukarı alınır, tezgah durdurulur. Ayna bir tur ters yönde döndürülerek yayın gerginliği giderilir. Yayın yerinden hızlı bir Şekilde çıkması önlenir. A.TURGAY SÜRMELİ

16. Yayın torna tezgahında sarılması A.TURGAY SÜRMELİ

17. Sarılan Yayın Kesilerek Malafadan Çıkarılması Sarılan yayın gerginliği alındıktan sonra istenilen yay boyu ölçüsünde uygun yerinden taşla, eğe, keski veya pense yardımıyla tel kesilir. Kesilen yayı malafadan çıkarmak için gezer punta boşa alınarak punta geriye doğru çekilir. Malafa deliğine takılan telin ucu düzeltilerek tel delikten çıkarılır. Yay malafanın üzerinden çekilerek çıkartılır. Uç kısımları basit ayaklı zımpara taşında düzeltilerek yay kullanıma hazır hale getirilir. A.TURGAY SÜRMELİ

18. Sarılan yay telinin pense ile güvenli bir şekilde kesilmesi A.TURGAY SÜRMELİ

19. Güvenlik Tedbirleri Malafa aynaya ve gezer puntaya sıkı ve emniyetli bir Şekilde bağlanmalıdır. Ağaç takozlar kalemliğe doğru bağlanmalı; yay sarma esnasında tel takozlar arasından çıkarak tehlikeye yol açabilir. Yay telinin malafadan çıkarak bir kazaya sebebiyet vermemesi için malafa üzerine delinecek delik büyük delinmemeli ve tel geçtikten sonra uç kısmı biraz kıvrılmalıdır. Yay gergin durumda iken yay teli kesilmemeli, aksi halde önemli yaralanmalara sebep olur. Yayın gerginliği alındıktan sonra kesilmelidir. Yayı malafadan çıkarırken dikkatli olunmalı, yavaş ve dikkatlice çıkarılmalıdır. Yayın alın kısımları basit ayaklı zımpara taşında düzeltilirken, dikkat edilmeli, kurallara uygun taşlanmalıdır. A.TURGAY SÜRMELİ

20. Sarılan yayın güvenli bir şekilde malafadan çıkarılması A.TURGAY SÜRMELİ

21. Yay uçlarının taşlanması Yayın diklik kontrolü A.TURGAY SÜRMELİ

22. 1.Üzerine etki eden çekme ve basma kuvvetini depo eden, kuvvet kalktığında depo ettiği enerjiyi aynen ileten makine elemanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Kama B) Pim C) Vida D) Yay 2. Yay sarılmadan önce çapı nasıl tesbit edilir? A) Gözle B) Sarılarak C) Hesaplayarak D) Çizerek A.TURGAY SÜRMELİ

23. 3.Malafa çapının formülü aşağıdakilerden hangisidir? A) b=a*n B) Mç=di-g C) L=n*h D) g=di*h*k 4. Yay sarılmadan önce aşağıdakilerden hangisinin ilk önce yapılması gerekir? A) Hesaplarının yapılması B) Malafanın bağlanması C) Tezgahın ayarlanması D) Gerginliğinin alınması A.TURGAY SÜRMELİ

24. 5.Yay sarma işleminde tezgah devri nasıl olmalıdır? A) Devir önemli değil B) Yüksek devirde C) Orta devirde D) DüĢük devirde 6. Yay sarma işlemi bittikten sonra, aşağıdakilerden hangisinin emniyet yönünden önemi büyüktür? A) Yay malafadan çıkarılmalı B) Tezgah ayarlanmalı C) Yay gerginliğinin alınması D) Yay çeliği hazırlanmalı Aşağıdakilerden hangisi yay sarma işlemine başlanılmadan önce kalemliğe bağlanmalıdır? A) Kaba talaş kalemi B) Sol yan kalem C) Özel sert ağaç takozlar D) Çelik alaşımlı takozlar A.TURGAY SÜRMELİ

25. KONUMUZ BİTMİŞTİR FAYDALI OLDUĞUNU UMAR,BAŞARILAR DİLERİM. A.TURGAY SÜRMELİ

26. Pensler Silindirik ve küçük çaplı iş parçalarının torna tezgahına kolay, hızlı ve hassas bir şekilde bağlanmasını sağlayan iş bağlama tertibatına pens tertibatı denir. Penslerin iç çaplarına göre iş parçaları seçilerek veya iş parçasının çapına göre pens seçilerek tornalama işlemi yapılır. Pensler silindirik parçaları çevreden tuttukları, merkezlemeyi daha kolay sağladıklarıve bağlanıp sökülmeleri daha hızlı oldukları için küçük çaplı iş parçalarının tornalanmasında tercih edilirler. A.TURGAY SÜRMELİ

27. Gerdirmeli (vidalı) ve gerdirmesiz pens çeşitleri A.TURGAY SÜRMELİ

28. A.TURGAY SÜRMELİ

29. A.TURGAY SÜRMELİ

30. Rovelver torna tezgahları A.TURGAY SÜRMELİ

31. Pens ve Elemanları Pens Düzenek Elemanları El tekeri Çektirme çubuğu Pens bileziği Pens Koruma bileziği A.TURGAY SÜRMELİ

32. Pens Çeşitleri Mekanik sıkmalı pensler: Silindirik pens; yuvarlak iş parçalarının bağlanmasında kullanılır. Kare pens; kare şeklindeki iş parçalarının bağlanmasında kullanılır. Altıgen pens; altı köşe kesitli iş parçalarının bağlanmasında kullanılır. Hidrolik sıkmalı pensler: Genellikle CNC torna tezgahlarında kullanılırlar. A.TURGAY SÜRMELİ CNC Hidrolik sıkmalı pens aynası Hidrolik pens.

33. Pens Malzemeleri Pensler takım çeliğinden yapılır, sertleştirilir ve menevişlenirler. Sertleştirme işleminden sonra merkezlenmenin hassas olması için taşlanırlar. Penslerin konik kısımları, oturma yüzeylerinin konikliğine göre işlenmiştirler. Arka kısmı kovandan çıkarıldığında veya çekildiğinde açılıp kapanabilmesi için pens üzerine yarıklar açılmıştır. Diğer ucunun dış kısmına, çekme çubuğunun vidalanması için vida dişi açılmıştır. A.TURGAY SÜRMELİ

34. Pensleri Fener Miline Takma Sökme Pens tertibatı fener miline takılmadan önce, pensin dış kısmı ve fener milinin iç kısmı üstüpü veya yumuşak bir bezle temizlenmelidir. Pislikten dolayı pensin salgılı dönmesi önlenmiş olur. Pens tertibatını torna tezgahına takma ve sökme A.TURGAY SÜRMELİ

35. Pens tertibatı tezgaha İki türlü bağlanır; Gerdirmeli (vidalı) Pens: Bu pens tertibatında, fener milinin içine çektirme çubuğu takılır. Pens, pens bileziğinin içine takılır. Pens bileziği tornanın fener milinin içine oturtulur. İş parçası pensin içine takılarak, çektirme çubuğunun vidalı kısmı ile pensin vidalı kısmı kavratılarak el tekeri döndürülür. Dönme esnasında el tekeri pensi kendine doğru çekeceğinden, pens fener mili kovanının konik yüzeyi sayesinde ileriye gitmeye zorlanacak ve içine takılı olan i parçasını merkezden sıkacaktır. A.TURGAY SÜRMELİ

36. Gerdirmeli (vidalı) Pens tertibatının tezgaha bağlanması Pensi pens bileziğine takarak tornaya bağlama Gerdirmeli (vidalı) penslerin tezgaha bağlanması A.TURGAY SÜRMELİ

37. Parçayı veya pensi çıkarırken, fener mili koruma bileziği ters yönde çevrilerek çıkarılır. Fener milinin arkasına takılan el tekeri ters yönde çevrilerek pense vidalanan kısım boŞa çıkarılır. Gerdirmesiz (vidasız) Pens: Fener mili kapağı döndürüldüğünde pensi fener milinin koniğine iterek esnetir. Bu esneme ile iŞ parçası merkezden sıkılarak tornalama işlemine hazır hale getirilir. Gerdirmesiz penslerin tezgaha bağlanması A.TURGAY SÜRMELİ

38. İşe Uygun Pens Seçme İş parçasının şekline ve çapına göre pens seçilerek fener miline bağlama kurallarına göre bağlanır. İş parçasının şekli silindirik ise silindirik pens, kare ise kare pens, altı köşe ise altıgen pens seçilerek bağlanır. Seçim esnasında iş parçasının boyutsal ölçüleri dikkate alınarak, ölçülere uygun pens seçilmelidir. İş parçasının çapını kontrol ederek pens seçme A.TURGAY SÜRMELİ

39. İş Parçasını Pense Bağlama, Sökme İş parçasının ucundaki çapaklar ve pens temizlenir. El tekerini iterek, pensin konik ucunun pens bileziğinden bir miktar dışarı çıkması sağlanır. İş parçasının işlenecek kısmı dışarı gelecek şekilde pensin içine takılır. İş parçasının tam merkezlenebilmesi için pensin içinde iş parçası bir miktar elle çevrilir. Fener milinin arkasına takılı olan el tekeri çevrilerek pens bileziğini kendine çekmesi sağlanır. Pens bileziğinin çekilmesi ile pens de geriye çekilerek, içine takılı olan iş parçasının merkezden sıkılması sağlanacaktır. A.TURGAY SÜRMELİ

40. İş parçasını pensten çıkarmak için el tekeri sıkma yönünün tersine döndürülerek pensin vidalı olan kısmının boşa çıkması sağlanır. El tekerinin ortasından plastik bir çekiçle vurarak pens açılır iş parçası serbest kalır. İş parçasının serbest kalması ile işlem tamamlanarak iş parçası dışarıya alınır. A.TURGAY SÜRMELİ İş parçasını tornada pense bağlama

41. pensler revolver ya da index (Otomat) torna tezgâhlarında pens aynaları ile kullanılırlar. Bu aynalar özel pens tertibatı aracılığıyla tezgâh fener miline takılırlar. Bu tertibat tezgâh fener miline arka kısımdan takılır ve vidalı çektirme sayesinde de gerdirilir. Pens aynası açma işlemi kolu puntaya doğru itilerek gerçekleştirilir. Aynı kol fener miline doğru itildiğinde de pens aynası sıkılır. Penslerin dış kısımları konik olduğu için sıkma işlemi gerçekleşir. Pens açıldığı zaman fener mili arka kısmında bulunan ağırlık mekanizması yardımıyla iş parçası ileri doğru itilir. Parça yeterli uzunlukta çıktıktan sonra pens sıkılır. Bütün bu işlemler tezgâh mili durdurulmadan yapılır. Böylece tezgâhı durdurma/çalıştırma kayıp zamanları ortadan kalmış olur. Bu da imalatta serilik sağlamış olur. A.TURGAY SÜRMELİ

42. Revolver ya da index (Otomat) torna tezgâhlarında pens aynaları ve penslerin kullanımı. A.TURGAY SÜRMELİ

43. Bağlanan İş Parçasını Kontrol Etme Bağlanan iş parçasının dönme esnasında salgılı dönüp dönmediği, gözle veya daha hassas olarak komparatör yardımı ile yapılır. Komparatör yardımı ile iş parçasının kontrolü yapılırken, komparatör torna tezgahının arabasına veya tezgah üzerinde düz bir zemine oturtularak sabitlenir. Komparatörün okuyucu ucu iş parçasına değdirilerek salgı miktarı görülür. Salgı varsa bağlama işlemi tekrar gözden geçirilir. Ayrıca pensin iş parçasını istenilen sıkılıkta sıkıp sıkmadığını kontrol etmek için iş parçası el ile çevrilerek kontrol edilir. A.TURGAY SÜRMELİ

44. İş parçasında boşluk veya salgı varsa, iş parçasının yüzeyi gözden geçirilerek veya pensin iç yüzeyi kontrol edilerek tekrar sıkma işlemi yapılır. Yine aynı işlemler devam ediyorsa, iş parçasının çapına ve şekline göre pens seçimi gözden geçirilerek iş parçasının tekrar bağlanması sağlanır.Bağlanan İş Parçasını Tornalama İş parçasının çapına ve şekline uygun pens tertibatı torna tezgahına bağlanır. İş parçası pens tertibatına sıkı ve emniyetli bir şekilde bağlanır. Tornalama işleminin türüne göre, uygun açılarda bilenmiş torna kalemi katere, kater de kalemliğe sıkı ve emniyetli bir şekilde bağlanır. Kalemin punta yüksekliğinde bağlanmasına dikkat edilir. A.TURGAY SÜRMELİ

45. Tezgah devri ve ilerleme, tornalama işlem türüne göre ayarlanır. Tornalama işlemine göre kalem iş parçasına değdirilir. Soğutma suyu çalıştırılarak, suyun iş parçasına akması sağlanır. Kalemin iş parçasına değdirildiği anda torna tezgahı arabasının mikrometrik tamburu sıfırlanır. Kalem işe yaklaştırılarak parçanın alnı istenilen boyda tornalanır. Alın tornalama işleminden sonra işlem türüne göre dış yüzey, kademeli, kanal vb. tornalama işlemi ölçüsüne göre yapılır. A.TURGAY SÜRMELİ

46. İş parçasının alnının tornalanması A.TURGAY SÜRMELİ

47. İstenilen ölçüde ve profilde tornalama işlemi bittikten sonra kalemliğe kesme kalemi bağlanır. Kesme kalemi ile iş parçası istenilen boyda kesilir. Yukarıda yapılan her tornalama işlem türüne göre tezgahın devri ve ilerlemesi ayrı ayrı ayarlanmalıdır. Kesme işlemi bittikten sonra pens gevşetilerek iş parçası dışarı doğru çekilir ve yeni bir işlemin başlanması sağlanır. Tornalama esnasında yapılan her işlem türünde iş güvenliği kurallarına azamiderecede dikkat edilmelidir. A.TURGAY SÜRMELİ

48. İş parçasının silindirik ve kademeli tornalanması A.TURGAY SÜRMELİ

49. 1. Silindirik ve küçük çaplı iş parçaların torna tezgahına kolay, hızlı ve hassas bir şekilde bağlanmasını sağlayan iş bağlama tertibatına …………….. denir. A) Üniversal ayna B) Fırdöndü ayna C) Kombine ayna D) Pens tertibatı 2. Torna tezgahına iş bağlama aparatlarından, pensle bağlamanın diğer bağlama aparatlarına göre üstünlüğü aşağıdakilerden hangisidir? A) Parçayı sıkı tutmaları B) Parçayı punta ekseninde bağlamaları C) Bağlanıp sökülmesi daha kolay D) Tornalamanın uzun sürmesi A.TURGAY SÜRMELİ

50. 3. Aşağıdakilerden hangisi, penslerin iş parçasını sıkarken yapılan son işlemdir? A) El tekerinin döndürülerek pensi kendine doğru çekmesi B) Fener mili koruma bileziğinin takılması C) El tekerinin fener mili kovanına takılması D) Pensin, pens bileziğine takılması 4. Aşağıdakilerden hangisi pens tertibatından biri değildir? A) El tekeri B) ĠĢ parçası C) Pens bileziği D) Çektirme çubuğu A.TURGAY SÜRMELİ