VİTAMİNLER

1. VİTAMİNLER • İnsan sağlığı açısından az miktarda alınması gereken maddelerdir. • Protein, karbonhidrat ve yağların metabolizmasını gerçekleştirmek için gerekli olan enzim sistemlerinde fonksiyonları vardır.

2. VİTAMİNLER • Suda çözünen vitaminler • Vitamin C • B kompleks vitaminleri (tiamin-B1, riboflavin-B2, niasin, pridoksin-B6, pentotenik asit, kobalamin-B12, folik asit, biotin) • Yağda çözünen vitaminler • Vitamin A • Vitamin D • Vitamin E • Vitamin K

3. VİTAMİNLER Vitamin A (Retinol) Hayvansal kaynaklar: süt, yumurta sarısı, karaciğer, balık yağı, tereyağı Bitkisel kaynaklar: sarı renkli sebze ve meyveler, koyu yeşil yapraklı sebzeler Havuç, bal kabağı, kayısı (A vitamininin öncül maddesi olan β-karoten içerirler A vitamini eksikliğinde gece körlüğü olmakta, büyüme yavaşlamakta ve enfeksiyonlara karşı direnç azalmaktadır

4. VİTAMİNLER Vitamin D (Kalsiferol) Kaynaklar: balık yağları, karaciğer, süt, yumurta sarısı Güneş ışınlarının sterolleri aktive etmesi ile deride oluşturulur Eksikliği durumunda raşitizm gibi kemik hastalıkları söz konusu olabilir.

5. VİTAMİNLER Vitamin E’nin vücutta hemen hemen tüm dokularda bulunması ve bitkisel yağların yüksek düzeyde bu vitamini içermeleri nedeniyle belirgin E vitamini eksikliği seyrek görülür. Vitamin E (tokoferol) Kaynaklar: bitkisel yağlar Güçlü antioksidan özelliğe sahip olup, yağ asitlerinin oksidasyonunu önler

6. VİTAMİNLER Vitamin K yetersizliğine insanlarda pek rastlanmaz. K vitamini yetersizliği safra yolları tıkalı, karaciğer rahatsızlığı olan ve fazla antibiyotik alan hastalarda meydana gelir. Eksikliği durumunda kan pıhtılaşması ve karaciğer ile ilgili sorunlara sebep olabilir Vitamin K Kaynaklar: ıspanak, lahana, karnıbahar gibi sebzeler. Ayrıca kurubaklagiller, balık ve sütte de bulunmaktadır

7. VİTAMİNLER C vitamini yetersizliği spesifik bir hastalık olan “skorbüt” ile ilişkilidir. Skorbüt semptomları arasında diş etlerinin şişmesi, kanaması ve deri altındaki kılcal kanamalar yer alır. Skorbüt yanında yorgunluk, iştah azalması ve enfeksiyonlara karşı direnç azalması ortaya çıkabilmektedir. Vitamin C (askorbik asit) Kaynaklar: turunçgil meyveleri, domates, lahana, yeşil biber, çilek, kivi, kuşburnu, kızılcık

8. VİTAMİNLER Tiamin eksikliği durumunda iştah kaybı, depresyon ve zihinsel yorgunluk ortaya çıkabilir. Bunun yanında özellikle kabuksuz pirinç ile beslenen Uzak Doğu ülkelerinde çok görülen bir hastalık olan beriberi hastalığına yol açar. Vitamin B1 (Tiamin) Kaynaklar: karaciğer ve diğer sakatatlar, kurubaklagiller ve tahıllar (buğday, mısır, pirinç). Tahıllarda yeralan tiaminin çoğu tahıl tanesinin öz (germ) ve kepek kısmında yer alır.

9. VİTAMİNLER Eksikliği durumunda deride yaralar ve sinir sistemi bozuklukları görülebilir VitaminB2(Riboflavin) Kaynaklar: karaciğer, et, yumurta, süt, yeşil yapraklı sebzeler.

10. VİTAMİNLER Niasin yetersizliği, diyette mısırın temel besin olduğu toplumlarda görülür. Bu durumda sinir sistemi ile sindirim sistemi bozuklukları ve deride yaralar şeklinde klinik belirtilerle ortaya çıkan “pellegra” hastalığı görülür. Niasin (Nikotinik asit) Kaynaklar: et, balık, maya, ceviz, fındık, kurubaklagiller, bulgur. Tahıllardan mısır niasince fakirdir.

11. VİTAMİNLER Büyüme geriliği, sindirim sistemi bozukluğu, sinir sistemi bozukluğu, böbrekte taş oluşumu B6 vitamini eksikliğinde görülebilmektedir. Vitamin B6 (pridoksin, pridoksal) Kaynaklar: kümes hayvanları, balık, karaciğer, yumurta, fasulye, havuç, brokoli

12. VİTAMİNLER Çok yoğun vejeteryan diyet uygulayanlarda eksiklik görülebilir. Yetersizlik durumunda sinir sistemi bozuklukları görülebilmektedir. Vitamin B12 (kobalamin) Vitamin B12 hayvansal kaynaklı besinlerde yer alırken bitkisel yiyeceklerde bulunmaz. En iyi kaynaklar, karaciğer, böbrek, yürek gibi sakatatlar ile midye ve istiridye gibi kabuklu deniz ürünleridir.

13. VİTAMİNLER Folik asit (Folasin) Kaynaklar: karaciğer, böbrek, yeşil yapraklı sebzeler, kurubaklagiller, muz, çilek Kan hücrelerinin yapımı ve hücre çoğalması yanında bağışıklık sistemi açısından antikor oluşması, ayrıca nükleik asit sentezinde rol oynar Folat yetersizliği hamile kadınlarda, prematüre bebeklerde ve yaşlılarda daha sıklıkla görülür. Bu durumda anemi gözlenir.

14. VİTAMİNLER Pentotenik asit Hemen hemen tüm bitkisel ve hayvansal kaynaklarda bulunur, bu yüzden yetersizliği pek görülmez. Biotin Hayvansal ve bitkisel ürünlerde yaygın ancak düşük düzeyde bulunur. En iyi kaynaklar karaciğer, böbrek, yumurta sarısı, işlem görmemiş tahıl taneleri, soya fasulyesidir. Eksikliği durumunda saç dökülmesi, deride kızarıklık, iştahsızlık, dil iltihabı gözlenebilir.

15. MİNERALLER • Kalsiyum ve fosfor: En önemli kaynağı süt ve süt ürünleridir. Eksikliği durumunda kemik ve diş hastalıkları ortaya çıkar. • Magnezyum: klorofil içeren bitkiler en fazla magnezyum varlığı gösteren kaynaklardır. Mg gereksinimi doğal yiyeceklerle kolayca karşılanabilir. • Demir ve bakır: Demir, kandaki hemoglobinde oksijen taşıyıcı olarak, kas myoglobininde ise oksijen depolayıcı olarak gereklidir. Demir eksikliğinin en ciddi işareti anemidir. Bakır ise demirin kullanımına ve hemoglobin sentezine yardımcı olur.

16. MİNERALLER • Çinko: eksikliği durumunda büyümede yavaşlama, yara iyileşmelerinde gecikme, tat ve koku duyularının bozulması söz konusu olabilir. • Sodyum ve klor: ozmotik dengeyi sağlamada gereklidir • Potasyum: ozmotik basıncı düzenler ve pH yı dengeler • İyot: tiroid bezinin çalışmasında etkilidir. • Flor: Diş sağlığı ve diş çürümesinin önlenmesi açısından önemlidir. • Diğer elementler: kobalt, mangan, krom, molibden, selenyum, nikel vb.

17. BESLENME İLE İLGİLİ BAZI KAVRAMLAR • Metabolizma • Yaşamın sürmesi için gerekli proseslerin tamamı

18. BESLENME İLE İLGİLİ BAZI KAVRAMLAR Anabolizma: basit bileşenlerden daha karmaşık yapıdaki yeni maddelerin sentezlendiği proses (örneğin aminoasitlerden protein sentezi) Endotermik...... Enerjiye ihtiyaç var Katabolizma: kompleks maddelerin daha basit yapılı bileşenlere parçalanması (örneğin proteinlerden aminoasitlerin oluşması Ekzotermik ..... Enerji açığa çıkar

19. BESLENME İLE İLGİLİ BAZI KAVRAMLAR • Gıdaların enerji değeri kalori olarak ölçülmektedir. • 1 cal = 4200 joule(J) = 4.2 kJ • 1 kcal = 1000 cal • Karbonhidratlar 4 kcal/g • Proteinler 4 kcal/g • Yağlar 9 kcal/g • İnsanların vücut fonksiyonlarını sürdürebilmeleri için gerekli minimum enerji • 70 kcal/saat ...... 1680 kcal/gün

20. BESLENME İLE İLGİLİ BAZI KAVRAMLAR Aşırı kilo almaktan kaçının(çok fazla yağ, doymuş yağ ve kolesterol tüketiminin azaltılması, obeziteden kaçınmak) Tüketilen gıdaların çeşitliliğinin sağlanması Vücut kitle indeksi (VKI) = vücut ağırlığı, kg /(boy, m)2 VKI <25 olmalı 25-29 ise kilolu >30 ise obez Aldığınız kalorinin yağlardan gelen oranı %30’dan az olmalı Doymuş yağlardan gelen kalori %10’dan az olmalı Kolesterol alımı günlük 300 mg’dan az olmalı

21. BESLENME İLE İLGİLİ BAZI KAVRAMLAR • Yüksek lif içeren gıdaları tüketin • Çok fazla şeker tüketiminden uzak durun • Çok fazla tuz (NaCl) tüketiminden uzak durun • Alkol tüketiminizi sınırlayın • Meyve ve sebze tüketiminizi arttırın