ARAŞTIRMA İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR

1. ARAŞTIRMA İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR Dr. Pınar Okyay ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI

2. EPİDEMİYOLOJİK ARAŞTIRMA TİPLERİ • GÖZLEME DAYALI ARAŞTIRMALAR • Tanımlayıcı • Analitik II. DENEYSEL ARAŞTIRMALAR ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI

3. GÖZLEME DAYALI ARAŞTIRMALAR A. Tanımlayıcı Araştırmalar B. Analitik araştırmalar ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI

4. GÖZLEME DAYALI ARAŞTIRMALARA. Tanımlayıcı • Bir grup hasta • İlginç bulgular • Kısa bir zaman süresi • Başka araştırmaları tetikleme

5. GÖZLEME DAYALI ARAŞTIRMALARA. Tanımlayıcı/ • YER • KİŞİ • ZAMAN ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HALK SAĞLIĞI ANABİLİM DALI

6. Kişi • Yaş • Cins • Irk, etnik yapı • Din • Sosyoekonomik durum • Medeni durum • Eğitim durumu • ..

7. Yer • Kırsal-kentsel • Bölgesel dağılım • Uluslararası dağılım

8. Zaman • Saat • Gün • Hafta • Ay • Mevsim • Yıl

9. GÖZLEME DAYALI ARAŞTIRMALAR • A. Tanımlayıcı Araştırmalar • 1. Olgu sunuları • 2. Olgu serileri • 3. Korelasyon araştırmaları • -Ekolojik • -Zaman serileri

10. A1.Olgu sunumu • Bir ya da birden çok hekim tarafından bir hasta ile ilgili detaylı ve dikkatli bir raporlama. • TALİDOMİD

11. A2. Olgu serileri • Olgu sunusunun birden çok hasta, yani bir hasta grubu için yapılamış hali. Hastaların özelliklerinin dağılımı. • KANSER SERİLERİ

12. A3.Korelasyon çalışmaları • Çalışma birimini “gruplar” oluşturur. • Ekolojik korelasyon • Et tüketimi ile kolon kanseri korelasyonu • Zaman serileri • Boğmaca insidansının yıllar içinde değişimi

13. GÖZLEME DAYALI ARAŞTIRMALAR • B. Analitik Araştırmalar • 1. Kesitsel • 2. Olgu-kontrol (Yuvalandırılmış,..) • 3. Kohort (Prospektif, retrospektif, olgu-kohort,..)

14. B1. Kesitsel Soru: Ne oluyor?

15. Aranan özellik olan Aranan özellik olmayan Araştırma için seçilen grup Zaman Çalışmanın başlangıçı B1. Kesitsel Sorunun yönü yok.

16. Kesitsel araştırmalarda; • PREVALANSI HIZI elde edilir. • Olumlu yönleri: • Toplumun sağlık sorunları ve önceliklerini kısa zamanda belirlemek • Topluma genelleme yapma olanağı • Birden fazla sorun aynı anda araştırılabilir. • Olumsuz yönleri: • Eski ve yeni hastalar birlikte, hastalığın seyri, riski hakkında bilgi veremez.

17. B1. Olgu-kontrol Soru: Ne oldu?

18. Maruz kalmış Olgular Maruz kalmamış Maruz kalmış Kontroller Maruz kalmamış Zaman Çalışmanın başlangıçı Sorunun yönü B2. Olgu-kontrol

19. Olgu-kontrol araştırmalarında; • Olasılıklar oranı (Tahmini rölatif risk/Odds ratio) elde edilir. • Olumlu yönleri: • Zaman ve maliyet açısından ekonomik olması • Az görülen hastalıkları ya da durumları inceleme olanağı vermesi • Olumsuz yönleri: • Eksik ya da yanlış kayıtlardan etkilenme • Hafıza yanılgılarından etkilenme

20. B2. Olgu-kontrol Olgu grubunda etkenle karşılaşma oranı: a/a+c Kontrol grubunda etkenle karşılaşma oranı: b/b+d Odds Ratio (Tahmini Rölatif Risk)=(a/a+c ) / (b/b+d) Odds Ratio (Tahmini Rölatif Risk)=(a/c ) / (b/d) Odds Ratio = ad / bc

21. B2. Olgu-kontrol Tablo. Dişte mine erozyonu olan ve olmayan grupların havuzda yüzme sürelerinin karşılaştırılması (Centerwall et al., 1986)

22. B2. Olgu-kontrol OR = ad / bc %95 GA ( log OR)= logeOR1.96SE(logeOR) Odds Ratio= (32x127) / (118x17)=2.026 %95 GA OR = 1.069-3.840 Haftada 6 saat ve üzerinde havuzda yüzmenin diş minesinde erozyon riskini 2.026 kez arttıır..

23. B3. Kohort Soru: Ne olacak?

24. Maruz kalanlarr Hasta olan Hasta omayan Çalışma için seçilen kohort Hasta olan Hasta omayan Maruz kalmayanlar Zaman Çalışmanın başlangıçı Sorunun yönü B3. Kohort

25. Kohort araştırmalarında; • İnsidans hızı ve rölatif risk elde edilir. • Olumlu yönleri: • Neden-sonuç ilişkisini belirlemede en güvenilir • Toplumda sık görülen hastalıkların incelenmesinde uygun • Olumsuz yönleri: • Zaman, maliyet ve personel açısından pahalı • Kohortta meydana gelen değişiklikler ( göç, araştırmayı terk,vb.)

26. B3. Kohort Kohort araştırmaları, yeni olgu bulurlar; yani insidans üzerinde çalışırlar. Etken (+) olanlarda insidans hızı= a / a+b Etken (-) olanlarda insidans hızı= c/c+d Rölatif Risk (RR) = (a / a+b) / (c/c+d)

27. B3. Kohort Tablo 1. Epileptik anne bebeklerinde malformasyon Etken (+) olanlarda insidans hızı= 32/305 x 100=10,49 Etken (-) olanlarda insidans hızı= 3216/49982 x 100=6.43 Rölatif Risk (RR) = 10.49/6.43 = 1.63 Epileptik annelerde normal annelere göre 1.63 kez daha fazla malformasyonlu bebek beklenir.

28. B3. Kohort Bağıl Risk ( Attributable risk, Risk difference) + - AR Bağıl Risk = 10.49-6.43= 4.06 %4.06 epilepsiye bağıl risk

29. B3. Kohort Korunabilirlik Hızı= Etkenle karşılaşan Etkenle karşılaşmayan grubun insidans hız grubun insidans hızı - x 100 Etkenle karşılaşan grubun insidans hızı Korunabilirlik Hızı=4.06/10.49 x 100=38.70 (%)

30. DENEYSEL ARAŞTIRMALAR • A. Randomize Kontrollü Deneyler • B. Saha Deneyleri • C. Toplum Deneyleri

31. DENEYSEL ARAŞTIRMALAR • Hayvan Deneyleri: • Kontrol grubu zorunlu, deney grubu birden fazla olmalı. • İnsan Deneyleri • a. Profilaktik • b. Tedavi edici

32. DENEYSEL ARAŞTIRMALARA. Randomize kontrollü deneyler Tanı ve seçim kriterleri belirlenmelidir REFERANS POPULASYON DENEY POPULASYONU RANDOMİZASYON Uygun örnekleme yöntemi kullanılmalıdır

33. Sonuç biliniyor-Olumlu Sonuç biliniyor-Olumlu Sonuç biliniyor-Olumsuz Sonuç biliniyor-Olumsuz Sonuç bilinmiyor Sonuç bilinmiyor DENEYSEL ARAŞTIRMALARA. Randomize kontrollü deneyler R A N D O M İ Z A S Y O N Müdahalenin yapılması DENEY GRUBU İzleme KONTROL GRUBU

34. DENEYSEL ARAŞTIRMALARA. Randomize kontrollü deneyler • Elde edilen ölçütler: • Müdahale ve kontrol grubunda mortalite, morbidite, komplikasyon vb. hızları. • Rölatif yarar/etkinlik • Atfedilen etkinlik • Koruyuculuk oranı

35. KAYNAKÇA • Beaglehole R, Bonita R, Kjellström T, Basic Epidemiology, WHO, Geneva, 1993. • Dawson-Saunders B., Trapp R.G., Basic and Clinical Biostatistics, Lange-1990. • Sümbüloğlu K., Sümbüloğlu V., Sağlık Bilimlerinde Araştırma Yöntemleri, Hatipoğlu Yayınevi, Ankara,1988. • Altman DG, Practical Statistics for Medical Research, Chapman Hall, London, 1995.