İlke ve Yöntemlerle İlgili Temel Kavramlar

1. İlke ve Yöntemlerle İlgili Temel Kavramlar Yrd.Doç.Dr.Ramin ALİYEV Zirve Üniversitesi Eğitim Fakültesi Yrd.Doç.Dr.Ramin ALİYEV

2. Eğitim ve Öğretim Kavramları Eğitim, en genel anlamda bireyde davranış değiştirme sürecidir. Eğitim sürecinden geçen bireyin davranışlarında bir değişme olması beklenir. Varış; eğitim yoluyla kişinin amaçları, bilgileri, davranışları, tavırları ve aklâk ölçülerinin değiştiğini ifade etmektedir. Eğitim sürecine giren kişilerde bu değişmenin istenin yönde olması beklenir. Ertürk; eğitimi bireylerin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı olarak istendik değişme meydana getirme süreci olarak ifade eder. Yrd.Doç.Dr.Ramin ALİYEV

3. Eğitim ve Öğretim Kavramları Öğretim:İnsan yaşamının belli kesimlerinde kazandırılan, plânlı, programlı, destekli, genellikle bir belge ile sonuçlanan bir süreçtir Eğitim Öğretim Yrd.Doç.Dr.Ramin ALİYEV

4. İnformal Eğitim • Bir plana bağlı olmaksızın • Yaşam içersinde • Gözlem ve taklit yoluyla Formal eğitim planlı ve uygulamalıdır, değerlendirme vardır   • Örgün eğitim • Belli bir yaş grubuna verilir • Okul öncesi • İlköğretim • Orta ve yüksek öğretim • Yaygın Eğitim • Halk eğitimi kursları • Hizmetiçi kurslar • Sanat okulları Yrd.Doç.Dr.Ramin ALİYEV

5. ÖĞRETİMDE İLKE, STRATEJİ, YÖNTEM, TEKNİK VE ARAÇ-GEREÇ KAVRAMLARI Yrd.Doç.Dr.Ramin ALİYEV

6. Öğretim İlkeleri • Öğrenciye görelik ilkesi (Düzeye uygunluk) • Aktivite (Etkin Katılım) • Yaşama yakınlık (Hayatilik) • Somuttan soyuta • Bilinenden bilinmeyene • Yakından uzağa • Ekonomiklik ilkesi • Açıklık (Ayanilik) • Bütünlük • Sosyallik (otoriteye itaat ve özgürlük) • Bilgi ve becerinin güvence altına alınması • Tümdengelim • Transfer (bilgi) • Aktüellik (Güncellik) Yrd.Doç.Dr.Ramin ALİYEV

7. Öğrenciye Görelik İlkesi (Düzeye uygunluk) Öğretim sırasındaki tüm etkinliklerde öğrencilerin bireysel farklılıkları dikkate alınmalıdır. Konu seçiminde, yöntem seçiminde vs. kısaca öğretim; öğrenciye uygun yürütülmelidir. Öğrencilerin hazırbulunuşluk düzeyi dikkate alınmalıdır. Öğrenciler aynı yaş grubunda da olsa, ortak özellikler de taşısa her öğrencinin yeteneklerinin, zekasının, ilgi ve eğilimlerinin, çalışma istek ve gayretinin farklı olduğu varsayımıyla öğretimin bireyselleştirilmesi de bu bu ilke kapsamında değerlendirilmelidir. Uyarıyorum: Düzeye uygunluk ilkesi, öğrencinin hazırbulunuşluğunu dikkate almak anlamına gelir ve diğer öğretim ilkelerine temel oluşturur. Örn: çobanın oğlu Dersi yapmalımıyım? Dersi nasıl buldun? Yrd.Doç.Dr.Ramin ALİYEV

8. Aktivite (Etkin katılım, yaparak yaşayarak öğrenme) Öğrencinin öğrenme-öğretme sürecine katılımını vurgular. Bir öğrenci ne kadar çok duyu organı ile öğrenme-öğretme sürecine katılırsa öğrenmeler o kadar etkili ve kalıcı olur. Bu nedenle en kalıcı öğrenmeler, yaparak yaşayarak öğrenme yoluyla gerçekleşir. • Soru:Öğrenmelerinin etkili ve kalıcı olmasını sağlamak isteyen bir öğretmenin aşağıdakilerden hangisini yapması uygun değildir? • Konuyu olabildiğince kısa ve öz olarak sunması • Olabildiğince fazla duyu organına hitap etmesi • Konuyu güncel yaşamdan örneklerle desteklemesi • Öğrenilecek davranışa uygun etkinlikler seçmesi • Konuyu problem çözme şeklinde ele alması Yrd.Doç.Dr.Ramin ALİYEV

9. Yaşama Yakınlık / Hayatilik Öğrenme-öğretme sürecinde öğrenciye verilen bilgiler, öğrencinin günlük yaşamda kullanabileceği ve yararlanabileceği bilgiler olmalıdır. Öğretim yaşamdan kopuk olmamalıdır. Eğitim yaşama hazırlıktan öte yaşamın ta kendisidir (John Dewey). Öğretimde etkinlikler ve örnekler yaşamın içinden seçilmelidir. • Soru: Sınıfta matematik problemlerini çözmede başarılı olan bir öğrenci bakkaldan yaptığı alışverişlerde para üstünü hesaplamada güçlük çekmektedir. • Aşağıdakilerden hangisi bu öğrencinin durumunu en iyi şekilde açıklamaktadır? • Sınıfta edinilen bilglerin günlük yaşama taşınamaması • Sınıf içi etkinliklerin öğrencinin düzeyine uygun olmaması • Öğrencinin sayısal becerilerinin yeterli olmaması • Sınıf içi etkinliklerde öğrenci farklılıklarının dikkate alınmaması • Sınıf ortamının öğrenmeyi destekleyici bir şekilde düzenlenmemesi Yrd.Doç.Dr.Ramin ALİYEV

10. Somuttan-Soyuta İlkesi Öğrencilerin bulunduğu yaş itibariyle zihinsel gelişim özelliklerinin bilinmesi gerekir. Öğretimde ne kadar çok konu ilişkin eşya, araç-gereç, madde, örnekler kullanılırsa o derece somutlaştırma işi gerçekleştirilmiş olur. Öğretimi somutlaştırmanın – her öğretim kademesi, özellikle üst öğretim basamakları için - en basit yolu; öğretmenin basit, sade, yalın bir anlatım dili kullanmasıdır. Özellikle ilköğretim düzeyinde yani Piaget’ye göre somut işlemler döneminde olan öğrencilere gözüyle görüp, eliyle tuttuğu gerçek eşyalar daha anlamlı gelir. • Soru: İletişim konusunda “haberleşme” üzerinde duran bir öğretmenin, öğrencileri postaneye götürüp haberleşme türlerini uygulamalı olarak göstermesinin temel amacı aşağıdakilerden hangisidir? • Çevreyi tanıtmak • Somut yaşantılar sağlamak • İş birliğini geliştirmek • Sınıf ortamından farklı yerde ders işlemek • Öğrenci katılımını sağlamak Yrd.Doç.Dr.Ramin ALİYEV

11. Bilinenden Bilinmeye İlkesi İçerik hazırlanırken öğrenme-öğretme süreci düzenlenirken ve uygulanırken öğrencinin daha önceki bilgi ve tecrübelerinin dikkate alınması, yeni bilgi ve tecrübelerin bunlar üzerine kurulması öğrenmeyi kolaylaştıracaktır. Ausubel, yeni bilgilerin eski bilgi sistemleri içerisine yerleştirerek öğrenilebileceğini, böylelikle bilginin anlamlandırılmasının ve yapılandırılmasının daha kolay olacağını savunmuştur. Örn: 2x3= 2 tane 3’ün toplamı. Acaba toplamayı öğrenmişler mi? Yrd.Doç.Dr.Ramin ALİYEV

12. Yakından Uzağa İlkesi İşlenecek olan konuların, verilecek olan örneklerin, problemlerin, olayların seçiminde öncelik; öğrencinin içinde yaşadığı yakın çevre, doğal ve toplumsal çevre olmalıdır. Örn: fen dersinde öğretmenin suyun buharlaşması konusunu işlerken, dünyanın başka ülkelerinden başlayarak örnekler vermesi. Oysa çocukalrı çay ocağına götürmesi veya sınıfa küçük tüp ve çaydanlık getirmesi yeterliydi. Yrd.Doç.Dr.Ramin ALİYEV

13. Ekonomiklik ilkesi Öğretim içeriğinin ve etkinliklerin düzenlenmesinde zaman, emek ve enerjiden tasarruf sağlayarak yüksek verim elde etmeyi planlamak ekonomiklik ilkesi ile ilgilidir. Yrd.Doç.Dr.Ramin ALİYEV

14. Açıklık (Ayanilik) ilkesi Öğretim sırasında, öğrencilerin ne kadar çok duyu organlarına hitap edilirse, yapılan öğretim o derece etkili olur ve öğrenmenin kalıcılığı artar. Araç-gereç kullanma, uygulamalı çalışmalar yapma, gezi gözlem faaliyetlerinde bulunma bu ilkeye hizmet eder. Özet olarak açıklık hem kullanılan dilin anlaşılır olması hem de kullanılan materyallerle konunun daha açık ve anlaşılır hale getirilmesi ile ilgilidir. Örn: üçgenin alanını anlatan öğretmenin: bir üç kenarlının alanı, yatayımı ile dikleşimin vuruşumunun, ikiye bölümüdür. Yrd.Doç.Dr.Ramin ALİYEV

15. Bütünlük Öğrencinin sadece fizyolojik ve psikolojik gelişimi ile sınırlı değildir. Öğrencinin tüm özellikleriyle birlikte düşünülmesidir. Sosyallik (Otoriteye İtaat ve Özgürlük) Sosyalleşme sürecinde kurallara uymayı öğrenme de vardır ve bu süreç otoriteye itaat ilkesi ile açıklanabilir. Birey bu kurallara uyarken ona kendi kararlarını verebilme, kendi kendini yönetme, kritik durumlarda özgür kalabilme, hür kararlar verme mutluluğunu ve sorumluluğunu da kazandırmak öğretmenin ve okulun görevidir. Bilgi ve Becerinin Güvence Altına Alınması Öbu ilkenin öğretimde kullanılması, gerekli tekrarların yapılması olarak ortaya çıkmaktadır. Öğretimde tekrar, öğrenmeyi kalıcı hale getirir. Yrd.Doç.Dr.Ramin ALİYEV

16. Tümdengelim Öğretilecek konu, ders ve ünitelerin bütünden parçaya, genelden özele, evrenden bireye doğru verilmesidir. Bireylerin bütünü daha kolay algılamasından dolayı önce bütünün ve genelin öğretimi bu ilke ile doğrudan ilgilidir. Transfer (Bilgi) Öğrencinin elde ettiği bilgileri başka bir problemi ya da sorunu çözerken de kullanmasıdır. Transfer ilkesi için ön koşul bilinenden bilinmeyene ilkesine göre öğretimdir. Öğrencinin bilgiyi transfer etmesini isteyen bir öğretmen daha önce öğrenilenleri ve bilinenleri kullanarak bilinmeyen yeni öğrenmeleri gerçekleştirir. Aktüellik (Güncellik) Öğrencilerin yaşadıkları hayatın gerçekleriyle yüzleşmelerini, yakın çevre ile ülke sorunlarına ilgi duymayı ve bunları uygun örneklerle sınıf ortamına getirmeyi ders konularıyla güncel olay ve sorunlar arasındaki ilişki kurulmasını sağlayan ilkedir. Yrd.Doç.Dr.Ramin ALİYEV

17. Soru: • Ders kitaplarının etkililiğini artırmak için yapılan bir araştırma sonucunda öğretmenlerin ders kitaplarını daha etkin ve işlevsel olarak kullanabilmeleri için öğretmen klavuz kitaplarını okumadan önce öğrenci ders kitaplarını okumalarının yararlı olacağı önerisinde bulunulmuştur. • Verilen bilgiye göre öğretmenler öğrencilerin öğrenmesi açısından aşağıdaki öğretim ilkelerinden hangisini öncelikle işe koşmalıdır? • Açıklık • Basitten karmaşığa • Tümdengelim • Düzeye uygunluk • Somuttan soyuta Yrd.Doç.Dr.Ramin ALİYEV

18. STRATEJİ Öğrenme stratejisi öğrencilerin duyu organlarına gelen uyaranları kısa ve uzun süreli belleğine işlenmesini sağlayan tekniklerdir. Bu tekniklerin öğrencilere uygulanması işlemi de öğretme stratejisi’dir. • ÖĞRETİM STRATEJİLERİ • Öğretimde strateji, yönteme ulaşmak için öğrenme etkinliklerinin sıralanmasıdır. Öğretmenler hedef davranışları öğrencilere kazandırmak için • * Ya doğrudan kendileri sunarlar (sunuş)
* Ya öğrencilerine sorup buldururlar (buluş)
* Ya projeler (araştırma –soruşturma)
* Ya tartışma yaptırarak
* Ya tam öğrenme 
* Ya işbirliğine dayalı biçiminde öğrenmelerini sağlarlar. • Öğretmen zamana, araç-gerece, öğrenci sayısına ve düzeyine, hedef davranışın niteliklerine göre bu stratejilerden herhangi birini kullanır. Yrd.Doç.Dr.Ramin ALİYEV

19. Yöntem ve Teknik Hedefe ulaşmak için izlenen en kısa yol ya da bir konuyu öğrenmek için seçilen düzenli yol. Strateji, Yöntem, Teknik Birbirinin yerine sıklıkla kullanılır Ama farklıdır Strateji kavramının kapsamı yöntem ve teknikten daha geniş, teknik kavramının da yöntem kavramının kapsamı içerisinde düşünülmesi gerekiyor. Yrd.Doç.Dr.Ramin ALİYEV

20. ARAÇ ve GEREÇ Araç genelde, mekanik nitelikte olup, gereci sunmada vazgeçilmez öğedir. Gereç ise, daha çok, yazılı basılı nitelikte olup, araç kaynağının vazgeçilmez öğesidir. Örn: Araç - projeksiyon, tv, bilgisayar Gereç – slayt, tepegöz, tebeşir, tahta kalemi Araç-gereçler ancak birlikte olduğu zaman anlam ifade ederler. Örn: tebeşir olmadan yazı tahtası, bilgisayar programı olmadan bilgisayar işe yaramaz. Eğitim ortamında araç-gereç kullanılırmı? Nasıl? Yrd.Doç.Dr.Ramin ALİYEV

21. Araç-Gereç (teknoloji) zamanla Öğretmenin yerini alırmı? • Uzaktan eğitim • E-learning • Alırsa neden? • Almazsa neden? Yrd.Doç.Dr.Ramin ALİYEV

22. ÖĞRETİM HİZMETİNİN NİTELİĞİNİ ARTIRAN KAVRAMLAR Yrd.Doç.Dr.Ramin ALİYEV

23. İpucu (İşaret ve Açıklamalar) Öğrencilere öğrenme-öğretmen sürecinde neleri, niçin ve nasıl yapacaklarını gösteren iletiler olarak tanımlanmaktadır. İpucunun işlevi tüm öğrencilerin sunulan öğretim hizmetinden istenen biçimde etkilenmesini ve öğretim sürecine etkin katılımını sağlamaktır. İpuçlarının yardımıyla öğrenciler neyi, niçin ve nasıl öğreneceklerini kavradıkça derse katılımları ve başarıları da artacaktır. Yrd.Doç.Dr.Ramin ALİYEV

24. Pekiştirme • Bir davranışın tekrar edilme sıklığının uygun uyarıcılarla artırılması işlemine pekiştirme denir. • Dikkat! • Pekiştirmenin, pekiştirmek istenen davranış gördükten hemen sonra yapılması önemlidir. • Pekiştireçler sadece maddi ödülle sınırlı tutulmamalı. • Pekiştireçlerin sınıfta yansız ve dengeli bir biçimde dağıtılması gerekmektedir. • Pekiştireç olarak kullanılmasına karar verilen bir uyarıcının ödül değeri ve dolayısıyla pekiştirme gücü yaşa, cinsiyete, alt kültürlere, yere, zamana, pekiştirmeyi yapana, pekiştirmenin yapılış gerekçesine, pekiştime sırasındaki başka olay yada durumlara göre değişiklik gösterebilir. Yrd.Doç.Dr.Ramin ALİYEV

25. Katılım (Katılma) Çocukların ve gençlerin kendilerini ilgilendiren konularda ve kararlarda, etkinlik ve süreçlere aktif olarak katılmalarıdır. Katılım sağlanmadan öğrenme gerçekleşmez. Sınıfların kalabalık olması, kullanım alanlarının dar olması, öğretmenin kendini bu konuda yetiştirmemesi etkin katılımı engellemektedir. - Derse katılma düzeyinizi etkileyen etmenler nelerdir? Yrd.Doç.Dr.Ramin ALİYEV

26. Dönüt Öğrenme-öğretme sürecinde öğrenciye öğrenmelerinin yeterli ya da gösterdiği davranışın beklenen davranışa uygun olup olmadığının bildirilmesi işlemidir. Dönüt bireyin kendisi tarafından kendine veriliyorsa bu tür dönütler iç dönüt, öğretmen ya da başka bireylerce veriliyorsa dış dönüt olarak adlandırılır. Bunun yanında olumlu-olumsuz, kısmi, tam, anında gecikmeli, gibi veriliş biçimine göre de dönütler farklı şekilde adlandırılabilirler. • Soru: Oya öretmen, doğal sayılar konusunu işlerken öğrencilerinden konuya ilişkin örnekler vermelerini ister. Ahmet’in verdiği örneği çok beğenir ve ona gülümser. • Oya öğretmen Ahmet’e gülümsediğinde, • İpucu • Dönüt • Pekiştirme • Düzeltme • İşlevlerinden hangilerini yerine getirmekte olabilir? (KPSS 2006) • a) 1 ve 2 b) 1 ve 3 c) 2 ve 3 d) 2 ve 4 e) 3 ve 4 Yrd.Doç.Dr.Ramin ALİYEV

27. Düzeltme • Dönüt ve düzeltmeler etkin ve yerinde kullanıldığı zaman eğitimin kalitesini ve verimliliğini artırmaktadır. • Yanlış yanıtlara hemen düzeltmeler verilmeli; öğrenci yanıtlarının neden yanlış olduğunu anlamalıdır. • Yalnızca başarılı çabalara değil, öğrenmeye dönük tüm çabalara dönüt verilmelidir. • Hata yapmanın, normal öğrenme sürecinin bir parçası olduğunu öğrencilere açıklanmalıdır. • Elden geldiği kadar bütün öğrencilere dönüt verilmelidir. • Dönüt verirken üslubumuza çok dikkat etmemiz gerekiyor. Yrd.Doç.Dr.Ramin ALİYEV

28. PROGRAM KAVRAMI Tüm programlar başlangıçta denencel nitelik taşırlar ve hedef, hedefe ulaşmada kullanılacak içerik (muhteva), süreç ve değerlendirme öğelerine sahiptirer. Eğitim Programı Eğitim programının kapsamında öğretim, ders dışı kulüp ve eğitsel kol etkinlikleri, belirli gün ve haftaların kutlanması, geziler, kısa süreli kurslar, rehberlik vb. hizmetler yer alır. Varış (1996) eğitim programını; bir eğitim kurumunun, çocuklar, gençler ve yetişkinler için sağladığı, milli eğitimin ve kurumun amaçlarının gerçekleşmesine dönük tüm etkinlikler olarak tanımlanmaktadır. Yrd.Doç.Dr.Ramin ALİYEV

29. Öğretim Programı Öğretim programı, eğitim programının amaçlarına uygun olarak öğrenciye kazandırmak istenen bilgi, beceri, tutum ve davranışların ders kümeleri olarak planlı bir biçimde düzenlenmesidir. Örn: okutulan dersleri ya da kursları kapsamına alan bir klavuz kitap yada döküman. Ders Programı Öğretim programında yer alan bir dersin amaçlarının öğrenci davranışına dönüştürülmesini, bunların gerçekleşmesi için içeriğin konulara ve alt başlıklara ayrıştırılmasını, buna bağlı öğrenim ortamının düzenlenmesini ve değerlendirme araçlarını kapsayan ayrıntılı bir plan olarak tanımlanan bir diğer program türü ise ders programıdır. Hedeflerin bireye kazandırılması gerektiğini gösteren tüm etkinlikleri içerir (süre, öğretmen-öğrenci etkileşimi, etkili yöntemler, araç-gereç vb.) Örtük Program Resmi programlarda belirtilen amaç ve etkinliklerin dışında ortaya çıkan bilgi, düşünce ve uygulamaları içeren yazılı olmayan bir program türüdür. Formal öğretim programına göre daha kapsamlıdır. Yrd.Doç.Dr.Ramin ALİYEV

30. BİTTİ Yrd.Doç.Dr.Ramin ALİYEV