Elektronik Ticarette Standartlaşma Şubat-2006, Pamukkale Üniversitesi – Denizli

Elektronik Ticarette Standartlaşma Şubat-2006, Pamukkale Üniversitesi – Denizli Handan Yılmaz, İnnova Bilişim Çözümleri hyilmaz@innova.com.tr Özgür Gülderen, ODTÜ Yazılım Araştırma Geliştirme Merkezi ozgur@metu.srdc.edu.tr

Kapsam • Global ticarette bir sonraki adım UBL, SOA • Abilities, Avrupa Birliği 6.Çerçeve Programı Projesi • Tarımsal Bilişim • Sonuçlar

e-Ticaretin Faydaları • Potansiyel tüketicinin dünyanın her yanından pazara sunulan ürünler hakkında bilgi sahibi olmasını • Yeni üreticilerin dünya pazarına girmesini • Daha düşük fiyatlı ve kaliteli ürünlerin pazara girmesini • Üreticiler arasında rekabetin artmasını • Ticari ürünlerin maliyetinin düşmesini • Ürün seçeneklerinin artmasını • Ürün kalitesinin yükselmesini • Daha hızlı bir şekilde ödeme ve teslim işlemlerinin gerçekleştirilmesini sağlar

e-Ticarette XML • XML, W3C tarafından 1998 yılında tavsiye edilmiştir. • 1998 yılından günümüze dek XML, endüstriler tarafından mesaj alışverişinde, mesaj tanımlama çerçevesi olarak kullanılmaktadır • XML’in yaygın kullanımı sonucunda temel iş dokümanı formatları için pek çok tanımlama yapılmıştır.

e-Ticarette XML • e-Ticarette herkesin anlayabileceği bir iletişim dilidir. • Masraflı entegrasyon uygulamalarına gereksinim kalmaz. • Sipariş, fatura, nakliye vb dokümanlar XML ile oluşturulabilir ancak bir standart yoktur. Çok çeşitlilik hakimdir. • Standart olmadığı için dokümanın başka kurum ve kuruluşlar tarafından anlaşılması zordur

e-Ticarette XML • Neredeyse her endüstri ve sektör kendi doküman tanımını yeniden tasarlayarak kullanmıştır. • Temel mesajların pekçok versiyonu doğmuştur • Mesaj çeşitliliği kurumlar arası e-ticaret yapılmasını olumsuz etkilemektedir

ebXML • ebXML, Ortak girişim sonucu kurulmuştur: • United Nations Center For Trade Facilitation And Electronic Business (UN/CEFACT) • Organization for the Advancement of Structured Information Standards (OASIS ) • Dünya çapında tek bir elektronik pazar altyapısı sunmayı hedeflemiştir. • EDI’ın büyük işletmelerde yakaladığı başarıyı küçük ve orta ölçekli işletmelere yönlendirmeyi amaçlamıştır.

ebXML ebXML İş ortakları arasındaki bağlantıyı otomize eder Profile Profile Profile Profile Profile Profile Profile Profile

UBL • 2004 Eylül’ünde OASIS (Organization for the Advancement of Structured Information Standards) UBL 1.0 özelliklerini (Universal Business Language) yayımlamıştır • UBL ile siparişten faturalamaya geçen satınalma döngüsündeki XML iş dokümanlarının formatı tanımlanmıştır. • Avrupa’da e-ticarette artık UBL mesajlaşma standartları kullanılmaya başlamıştır.

UBL • ebXML’in bıraktığı boşluğu doldurur: • Temel Bileşenlerin XML gerçekleştirimi • Sektörler arası ve uluslarası ticareti destekler • Lisans ya da telif hakkı ücreti yoktur • ISO TC 154 aracılığıyla uluslarası bir standarttır • Açık uygulama geliştirme süreçlerini izler • EDI ve XML tecrübesini harmanlar

UBL • UBL Küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin sorunlarına çözüm bulmaktadır • E-Ticarete erişim • Büyük firmaların küçük firmalarla ilişkilerini genişletmesi • Ortak iş dokümanları için standart XML formatına sahip olmak • 2006 Yılında UBL 2.0 hazırlanacaktır.

Neden UBL • Standartların kullanımı birlikte işlerliği sağlar Standartlar = Birlikte İşlerlik

Neden UBL? • HTTP + HTML = Internette Kağıtsız Yayın • ebXML/WS + UBL = Internette Kağıtsız Ticaret

UBL’in Kapsamı Siparişten Faturalamaya Satınalma Sürecinde • Tekrar kullanılabilir tipler • Parti, Adres, Satıcı No, Ürün, Vergi • ebXML çekirdek bileşen tipleri • Kod, Ad, Zaman, Miktar • İş Dokümanları • Sipariş, Fatura, Nakliye Notu, Alındı Notu • Kod Listeleri • Ülkeler, Paralar

Siparişten Faturalamaya İş Süreçleri

UBL ve SOA • Bilgi işlem teknolojileri geliştikçe, kurumlar mevcut uygulamalarını korurken yeni uygulamalara da sahip olmaktadırlar. • Kurum içinde dahi birbirinden farklı mimaride geliştirilmiş uygulamalar birbirinden bağımsız hizmet sunmaktadır • Kurum içi ve kurumlar arası entegrasyon ihtiyacı SOA’yı doğurmuştur

UBL ve SOA • SOA’da iş süreçlerinin yeniden tasarlanması sonucu uygulamanın sunduğu genel hizmetler, uygulamaya özel hizmetlerden ayrılarak servis olarak sunulurlar • Uygulamaların servisler yoluyla entegre olmaları bilgi paylaşımını, verimliliği ve gelir düzeyini artırır • UBL standardını kullanan uygulamaların Servis Odaklı Mimaride (SOA) olması etkin bir kullanım sağlayacaktır

ABILITIES, 6.ÇP Projesi • Avrupa Birliği çerçeve programının amacı, • AB ülkelerinde bilgi tabanlı ekonomi ve toplum düzeni geliştirilmesi • İstihdam, sürdürülebilir ekonomik büyüme ve toplumsal bütünlük şartlarının iyileştirilmesidir • Ortak bilim ve teknoloji geliştirme projeleri desteklenmektedir • Abilities, Avrupa Birliği tarafından desteklenen bir 6.ÇP projesidir.

ABILITIES, 6.ÇP Projesi • Abilities projesi ile • Güçlü bir bilişim teknolojisine sahip olmayan, • İş süreçleri birbirinden farklı şekillerde işleyen kobiler için UBL standartları kullanılarak birlikte işlerlik yapısı oluşturulacaktır • Projenin Türkiye ortakları ODTÜ Yazılım Araştırma ve Geliştirme Merkezi (SRDC) ve İnnova Bilişim Çözümleri’dir.

ABILITIES, 6.ÇP Projesi • Bilgi işlem teknolojileri giderlerinin büyük kısmını uygulama entegrasyonu masrafları oluşturmaktadır • Entegrasyon kavramı yerini birlikte işlerliğe bırakmaktadır • Abilities projesi ile kobilerdeki yazılım entegrasyonu projeleri birlikte işler duruma adapte edilecektir.

ABILITIES Mimarisi • Abilities merkezi platformu: • Editörler(Ontoloji Delta, BPML, WS Kayıt Düzenleyici) • Bilgi Havuzu(UBL ve UBLtc Tanımları) • Erişim Hizmetleri • Uygulanabilir Servisler(Doküman Zenginleştirme, Uzlaştırma) • Ajan Tabanlı Müzakere Altyapısını içerir. • Ayrıca, sağlanan “Birlikte Çalışabilirlik Platformu” çok sayıda istemcinin birbiriyle haberleşmesine imkan vermektedir.

Birlikte İşlerlik Kavramı • Yeni nesil kurumsal uygulamaları için yapılan “Kurumsal Uygulama Bütünleştirme” projelerinin basitleştirilmesini, hızlandırılmasını ve yöntemlerin belirlenmesini amaçlar. • ABILITIES Projesi: • “Uygulama Bütünleştirme”de uygun birlikte işlerlik kavramlarının benimsenmesini amaçlamaktadır. (Genel Hedef Kitle KOBIler.) • Avrupa’da Birlikte İşlerlik üzerine ARGE çalışmalarını ve bilgi birikimini arttırmayı hedeflemektedir.

ABILITIES Ana Araştırma Konuları • Genişletimiş Avrupa KOBİlerine Yönelim • UBL KOBİ’ler için uygun hale nasıl getirilir? UBL nasıl değiştirilmeli, genişletilmeli, uyarlanmalı? • Birleşik Mimari ve Akıllı İş Dokümanları • Birlikte İşlerlik üzerine iki farklı model: • İş Dokümanları Yapısal Farklılıkları: kişisel modeller arasında anlamsal eşlik için UBL tabanlı referans meta-model. • İş Dokümanları İçeriği: Yerinde Mutabakat ve Müzakere • Servis Koreografisi ve İş Süreçleri Desteği

I. Araştırma Alanı • UBL’i Genişletilmiş Avrupa’ya uygun hale getirmek. • Ülke dillerine çeviri, yerel yasal uygulamalara, vergi ilkelerine, para birimine (vb.) uygun hale getirmek. • UBL 2.0 tabanlı 5 adet iş profili (UBL Test Cases): • UBLtc1 : Litvanya’da Perakende Endüstrisi • UBLtc2 : Slovakya’da Yüksek Technoloji Endüstrisi • UBLtc3 : Türkiye’de Tarım Endüstrisi • UBLtc4 : Romanya’da Tekstil Endüstrisi • UBLtc5 : Macaristan’da Turizm Endüstrisi • UBL 2.0 ve UBLtc Dökümanlarında bulunan kavramlar OWL Ontolojileri olarak tanımlanacaktır.

I. Araştırma Alanı(Devamı) • Mutabakat Kuralları, ABILITIES Ontoloji Delta Editörü tarafından oluşturulacak ve daha sonra modeller arası otomatik UBL dönüşümlerinde kullanılacaktır. • I. Araştırma Alanı Sonuçları: • 5 UBLtcn Profilleri : OWL Ontoloji, XML İş Dökümanları • UBLtcnm Üye Profilleri • Ontoloji Delta Editör • İş Dökümanları Mutabakat Platformu

CMS & MM İş-Kuralları Editörü UBL Ontoloji Delta Editör Editör DOCS Kuralları İş Kuralları MM İçerik UBLtc Kurumsal Uygulamalar (ERP-SCM) - İSTEMCİ ONTOLOJI HAVUZU ARABULUCU HAVUZU Kurumsal Arayüz UBLtc++ ESB -Uzaktan Erişim Metodları (WEB SERVICES) ABILITIES Birlikte İşlerlik Platformu SUNUCU UBLtc İş Akışı Kontrol Sistemi DOCS Zenginleştirme DOCS Mutabakat Sistemi İş Kuralları Denetleyici ve Arabulucu Platformu ESB - Yerel Erişim Metodları (WEB SERVICES) (Ajan Mimarisi Tabanlı) Arabulucu Havuzu Ticari İşlem Havuzu WS Havuzu Ontoloji Havuzu DOCS Kuralları UDDI BPM UBLtc 2.0 UBL 2.0 UBLtc++ WSDL BPM UBLtc++ Editör WS UDDI UBL Ontoloji Delta Editör Editor

Meta-Data kullanarak Multimedia İçerik veya İş Kuralı Eklentileri UBL Modeli UBL OWL Referans Ontolojisi UBL++ OWL Referans Ontolojisi UBL Siparişten Faturalamaya İş Dokümanları Ontoloji Editör

UBLtc Modellerinin Hazırlanması Standard UBL++ Model UBLtc++ UBL Ontoloji Delta Editör Mutabakat Kuralları

UBLtc Üye Modellerinin Hazırlanması UBLtc++ Model UBLtcX++ UBL Ontoloji Delta Editör (Üye tarafından kullanılacaktır) Mutabakat Kuralları

II. Araştırma Alanı • Birlikte İşlerlik: • İş Dökümanlarının formatında, (I. Araştırma Alanı) • İş Dökümanlarının İçeriğinde • UBL dökümanlarının Multimedia içerik ile zenginleştirilmesi • Müzakere Ortamı (fiyat, miktar, garanti süresi, teslimat tarihi, kalite vb.) • Ajan tabanlı İş Kuralları Altplatformu desteği

II. Araştırma Alanı(Devamı) • II. Araştırma Alanı Sonuçları: • Multimedia Eklenti Sistemi ve Multimedia Döküman Havuzu • UBL Dökümanları için içerik Müzakere Sistemi, İş Kuralları Havuzu • Kurumsal Uygulamalar için Arayüzler • ABILITIES Birlikte İşlerlik Katmanı • Servis Odaklı Mimari • İki seviyede birlikte işlerlik platformu desteği • Multimedia İçerikle zenginlertirilmiş UBL Dökümanları için SOAP Mesajlaşma Sistemi

III. Araştırma Alanı • Reel ve efektif entegrasyon için multaka iş süreçlerinin birbiriyle bağlantılı ve senkronize şekilde çalışması gerekmektedir. • Siparişten Faturalamaya kadar tüm süreçlerin BPML’e göre modellenmesi • BPM modelleyicileri ve çalışma platformlarının UBLtc++ dökümanlarını SOAP mesajı olarak destekleyecek şekilde düzenlenmesi hedeflenmektedir. • III. Araştırma Alanı Sonucu: • Gelişmiş İş Akışı Motoru: BPML ve BPEL uyumlu, UBLtc++ dökümanlarını SOAP mesajları içinde destekleyen.

Tarımsal Bilişim • Tarım sektörü kendi içinde çok farklı alt sektörlerden oluşmaktadır • Diğer sektörlere göre bilişim teknolojileri daha az kullanılmaktadır • Mevcut e-ticarette tarım sektörünün payı küçüktür • Ticarette standart bilgi alışverişi istenilen düzeyde değildir

Abilities ve Tarım Sektörü • Proje kapsamında Türkiye’de tarım sektöründeki kobiler için birlikte işler bir yapı hazırlanacaktır • Sektörden firmalarla ihtiyaç analizi ve test çalışmaları yapılacaktır • Standart ticaret dokümanlarının oluşturulması sağlanacaktır

Tarım Sektöründe Aktörler

Abilities ve Tarım Sektörü • Ülkemizde tarım sektörü bilişim teknolojilerindeki açığını kapatmalıdır • Abilities ile e-ticarette Avrupa standartlarına sahip olunacaktır • Tarımsal Pazarlama firması İnnova’nın test uygulama ortağıdır.

Sonuçlar • UBL’in e-ticaretin genişlemesi ve mevcut sorunların kaldırılmasındaki anahtar rolü toplum kuruluşları (TOBB, sanayi ve ticaret odaları v.b.) ve devlet kurumları ile paylaşılmalıdır. • UBL’in her sektörde kullanılabilecek şekilde gerekli uyarlamaların, düzenlemelerin yapılması ve kullanımı desteklenmelidir.

Sonuçlar • Kamu ve özel sektördeki tüm kurum ve kuruluşlar SOA mimarisi konusunda bilgilendirilmelidir. • Mevcut uygulamaların uyarlanması ve yeni uygulamaların geliştirilmesi SOA bakış açısı ile değerlendirilmelidir. • Türkiye’de 6.ÇP’de elde edilen deneyimler paylaşılarak, gerekli eğitimler düzenlenerek 7.ÇP’ye katılımın artırılması sağlanmalıdır

Kaynaklar • http://www.ebXML.org • http://www.oasis-open.org • Jon Bosak, Tim McGrath, Defining a common XML library of business documents • Mark Crawford, 2002 UBL: The Next Step for Global E-Commerce , Logistics Management Institute McLean, Virginia United States of America,http://www.idealliance.org/papers/xml02/dx_xml02/papers/05-00-02/05-00-02.html • Michael S. Mimoso, 2004 Father of XML: UBL bridges e-commerce gap for SMBs, http://searchwebservices.techtarget.com/qna/0,289202,sid26_gci1025133,00.html • Altan Küçükçınar, 2004, Avrupa Birliği Altıncı Çerçeve Program, http://www.fp6.org.tr/_etkinlikalanlari/nest/_dokuman/_sunumlar/AKucukcinar_20040210-11_NEST_Genel.ppt#562,1,6. Çerçeve Program • John Ruegg, 2005, GJXDM Information Exchange Package Methodology Naming & Design Rules (MNDR) • ebXML News, Implementations, Developments and more, 2003, http://www.ebxml.org/ebxml_jmt/documents/ebxml_jan-01_2003.ppt

Teşekkür Ederiz!

Elektronik Ticarette Standartlaşma Şubat-2006, Pamukkale Üniversitesi – Denizli