Komt de dader in beeld in victimologische literatuur?

1. Komt de dader in beeld in victimologische literatuur? Inge Vanfraechem 21/11/2013

2. Een tweeledig antwoord • Neen = einde presentatie  • Toch enkele aanknopingspunten…

3. Inleiding • Victimologische literatuur • Getuigenissen • Herstelrechtelijke literatuur

4. Victimologische literatuur • Slachtoffers en victimisering • Ideaal slachtoffer (Christie 1977) – werkelijk slachtoffer (Fattah1992) • Overlap DA-SO: homogenous populations, proximity (Fattah 2010) • Attributie aan persoonlijke/sociale DA = normative expectations (blijven geloven in ‘goedheid’) - sanctions (Strobl 2010) • Primaire – secundaire victimisering: proces van victimisering (en niet één moment) (Strobl)

5. Victimologische literatuur • Slachtoffers en victimisering • Directe-indirecte SO: meestal is DA niet gericht op indirecte SO (Strobl) • Tertiaire slachtoffers (‘vicarious’ victims) (Pemberton) – collectivevictimization (hate crime) (Strobl) • Victimologie als wetenschap – als actie: dichotomisering DA/SO (Fattah) • Meerderheid van geweldsmisdaden: DA gekend => gevolgen voor DA beeld?

6. Victimologische literatuur • Gevolgen van victimisering • Financieel - materieel • Emotioneel - psychologisch • Fysiek • Sociaal • Effect – impact (persoonlijk) • Intensiteit en duur ~ misdrijf (subjectieve interpretatie), DA (rol, positie, relatie met SO), SO (structureel-individueel) (Verdun-Jones & Rossiter 2010)

7. Victimologische literatuur • Noden (verwachtingen?) van slachtoffers • Informatie • Emotionele steun • Praktische hulp • Financiële compensatie • Wraak? • Waarom vraag!

8. Victimologische literatuur EU Directive 2012 of EP and Council ‘establishing minimum standards on the rights, support and protection of victims of crime’ • Om informatieteontvangen, op vertaling, op toegang tot slachtofferhulp, op bijstand, op terugbetaling van kosten, op bescherming, … • Op beschermingsmaatregelen in de context van bemiddeling en andereherstelrechtelijkediensten (art. 11) => bepaalddaderbeeld?

9. Victimologische literatuur • Slachtoffers en het strafrechtssysteem • Slachtoffers krijgen steeds meer een (eigen) plaats (evaluatie NICC) • Toch nog ontevredenheid van SO: geen volwaardige partij (BP/benadeelde persoon) • SRS blijft gericht op de dader • Polarisering DA-SO?

10. Victimologische literatuur • Slachtoffers en het strafrechtssysteem • Spreekrecht Nl (Lens et al. 2010) • Ernst feiten, PTSD • Communicatie DA/SRS als doel • Uitspraak ook over de straf – is dit demonisering van DA? • Geen verminderde angst/boosheid tav DA

11. Victimologische literatuur • Slachtofferhulp • Aandacht voor de DA? (cf. victimagogie in sommige landen) • Trigger: iemand die op DA lijkt (zie ook getuigenissen)

12. Getuigenissen • Handtasdiefstal • Moord • Hold-up • Doodslag • Roofoverval

13. Herstelrechtelijke literatuur • “Herstelrecht is een visie op recht doen die prioriteit geeft aan het herstel van de schade, het leed en de sociale onrust die door een misdrijf zijn ontstaan. Het wordt het best bereikt door overlegprocessen die alle partijen betrekken” (Vanfraechem 2007)

14. Herstelrechtelijke literatuur • Drie grote invloeden (Dignan 2005): civilisering (conflict), communitaurisering (belang gemeenschap, Christie), reïntegratieve beschaming (Braithwaite) • Conclusie Dignan: ambivalentie in die drie stromen t.a.v. slachtoffers wil niet meteen zeggen dat herstelrecht slecht is voor slachtoffers, wel dat empirische resultaten moeten worden bestudeerd

15. Herstelrechtelijke literatuur • Herstelrecht als antwoord op problemen SRS: • Informatie • Compensatie • Emotioneel: helend effect van communicatie • Antwoord op waarom-vraag

16. Herstelrechtelijke literatuur • Noden van slachtoffers (Strang 2002) • Minder formele procedure waarin hun mening telt • Meer informatie over het verloop en de uitkomst van hun zaak • Kunnen deelnemen aan hun zaak • Met respect en fair behandeld worden • Materieel herstel • Emotioneel herstel en verontschuldiging (DA)

17. Herstelrechtelijke literatuur • Is herstelrecht hét antwoord op de verwachtingen van slachtoffers? Netzig & Trenczek (1996: 259): “Slachtoffer-dader bemiddeling is geen panacee maar wel een poging om participatie in de rechtsprocedure in te bedden”

18. Herstelrechtelijke literatuur • Bemiddeling • Motivatie tot deelname: weten waarom, DA neemt verantwoordelijkheid, restitutie en positief effect op DA • Belang van inpassing in SRS? (focus op DA) • Tevredenheid hangt samen met procedurele rechtvaardigheid, maar mogelijks ook met verantwoordelijkheid nemen van DA

19. Herstelrechtelijke literatuur • Voorbeeld: conferencing (DAgericht?) • Voorbereiding: slechte praktijk leidt tot lage deelname • Toch veelal redelijk hoge deelname (België: hoger dan in bemiddeling) • Deelname om DA te zeggen hoe ze zich voelen • Meerdere aanwezige slachtoffers steunen elkaar • Proces: soms worden SOs niet genoeg betrokken maar toch procedurele rechtvaardigheid • Uitkomst: tevredenheid maar niet altijd geïnformeerd • Herstel eerder dan wraak (~SO die deelnemen?)

20. Herstelrechtelijke literatuur • Dus • Deelnemende slachtoffers zijn tevreden, herstelrecht kan antwoord op verwachtingen zijn… • … maar: sommige vragen blijven • Is HR werkelijk gericht op slachtoffers? • Wordt het slachtoffer ‘geprostitueerd’ (Ashworth 2002) om te komen tot rehabilitatie/straffen van de dader? • Hebben slachtoffers werkelijk een stem? • Wat denken niet-deelnemende slachtoffers over HR?

21. Herstelrechtelijke literatuur Vandaar: European Forum for Restorative Justice project ‘Een empirische studie van de noden, ervaringen en positie van slachtoffers in herstelrechtelijke praktijken’ (2011-2012)

22. Herstelrechtelijke literatuur - Vooronderstelling: verschil DA/SO insteek • Bevinding: SO tevreden met watzekrijgen • Antwoord op verwachtingen? • Belang van verhouding tot SRS?

23. Herstelrechtelijke literatuur • Enkelebijkomendebevindingen: • SO schattenverontschuldigingalsgemeend in • SO zien HR alsmanierom DA verantwoordelijktestellen • SO die nietdeelnemenvertonenmeersymptomen of zienfeitvakeralsernstig • SO in NL meeruit op “straffen” (~link naar SRS?) • SO in NL meertoegang tot SOH

24. Herstelrechtelijke literatuur • Enkelebijkomendebevindingen: • Motivatie tot deelname • NL: DA zeggen hoe ik me voelde • FI/O: preventierecidive • Verontschuldigingmeer ‘gemeend’ geacht in NL • Effect van ontmoeting op DA? • Belang van (rechtsreekse) ontmoetingvoorinschatten effect op DA • Belang van follow-up voorinschatten LT effect

25. Vragen? inge.vanfraechem@law.kuleuven.be