HASTANE İNFEKSİYONLARI

1. HASTANE İNFEKSİYONLARI Prof Dr Semra TUNÇBİLEK Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dalı

2. Nozokomiyal İnfeksiyon • Yatış anında inkübasyon döneminde olmayan , hastalar hastaneye yattıktan sonra gelişen veya hastaneden kaynaklanmasına rağmen bazen hastalar taburcu olduktan sonra ortaya çıkan infeksiyonlardır.

3. Hastane infeksiyonlarının infeksiyon yerine göre dağılımı • Üriner infeksiyon (%42) • Cerrahi Alan infeksiyonu (%24) • Pnömoni (%15-20) • Bakteriyemi (%5)

4. Hastane İnfeksiyonlarının Önemi • 19. yy’dan beri önemli bir sağlık sorunu • Hastanede yatarak tedavi gören hastaların; • Gelişmiş ülkelerde %5-10 • Gelişmekte olan ülkelerde %25 oranında görülür • ABD’de • Yılda en az 30.000 kişi yaşamını yitirir • Hastanede kalış süresinin hasta başına 7-10 gün uzar • Yılda 5-10 milyar dolar ek maliyet

5. Hastane İnfeksiyonlarının Önemi • Tanı ve sağaltım amacı ile uygulanan çeşitli, • İnvaziv girişimler • Operasyonlar ile insan yaşamı uzamakta ve yaşam kalitesi artmaktadır • Öte yandan bu girişimler nedeni ile dirençli mo. oluşan hastane infeksiyonları oluşmakta ve yaşamı tehdit etmektedir • İyi uygulanan infeksiyon kontrol programları ile • Hastane infeksiyonları azalır • Hastanede kalış suresi kısalır • Hastane harcamaları azalır

6. Hastane İnfeksiyonlarının Önemi • Hastane infeksiyonları hastane ortamında bulunan antibiyotiklere çok dirençli mo.lar tarafından oluşturulmaktadır • Bu infeksiyonların tedavisinde büyük sorunlar yaşanmakta bazen de başarısız olunmaktadır

7. Hastane İnfeksiyonlarının Önemi • Bu enfeksiyonların önlenmesinde infeksiyon kontrol program kılavuzlarının hazırlanması ve ciddi şekilde uyulması; • Hastanede kalış suresini azaltır • Önemli maddi tasarruf sağlar

8. Hastane İnfeksiyonlarının Önemi • Hastane infeksiyonlarından korunmada en önemli işlem el yıkamadır • Yapılan çalışmalarda yalnızca el yıkama ile hastane infeksiyonlarının 1/3 oranında azalabileceği bildirilmektedir

9. Hastane İnfeksiyonlarının Önemi • Basitçe su ve sabunla ellerin 10 sn yıkanması • hemen hemen tüm gr (-) çomakları ortadan kaldırırken • gr (+) bakterilerin biraz daha zor ortadan kalkabileceği bildirilmektedir • Alkol ve klorheksidinin Gr (+) ler için daha iyidir • Hastadan hastaya geçerken eller mutlaka yıkanmalıdır

10. Hastane İnfeksiyonlarının Önemi • Hastane infeksiyonları açısından en riskli hastane bölümleri; • Yoğun bakım üniteleri (YBÜ) • Cerrahi bölümler • Yeni doğan üniteleri

11. Hastane İnfeksiyonlarının Önemi • YBÜ hastalarda hastane infeksiyonu görülme riski, diğer bölümlerinkinde 5-10 kat daha fazladır • YBÜ antibiyotiklere dirençli bakteri kolonizasyonu daha sıktır • Arcibald ve ark. yaptıkları bir çalışmada hastane infeksiyon etkenlerinin toplum infeksiyon etkenlerinden daha dirençli olduğunu bulmuşlardır.

12. Hastane İnfeksiyonlarının Önemi • İnfeksiyon kontrolü ancak onu uygulayan personel konuyu iyi anlamışsa başarılı olur • Bu ekipteki hekim ve hemşireler; • Hasta ve personel ihtiyaçlarına duyarlı olmalı • Programın başarı ve sonuçlarını öğrenme ve öğretmeye hazır olmalıdır

13. Hastane infeksiyonlarında izolasyon önlemleri • İnfeksiyonlar belirli bir kaynaktan duyarlı konağa bulaş yolu ile oluşur • Kaynak, duyarlı konak ve bulaş yolunun oluşturduğu üç kompenentin irdelenmesi, uygulanacak izolasyon önlemlerinin belirlenmesinde temeldir

14. Kaynak • Kaynak olarak; • Hastanın kendi florası • Diğer hastalar • Kuluçka döneminde olup hastalığı olamayan kişiler • Sağlık çalışanları • Kronik taşıyıcılar • Tıbbi aletler • Su, hava gibi çevresel faktörler • Hasta ziyaretçileri, sıralanabilir

15. Duyarlı konak • Konağın mikroorganizmaya yanıtı farklı olabilir • Bazı konaklar sadece kolonize olurken, bir kısmı asemptomatik taşıyıcı olarak, bir kısmı da klinik hastalık tablosu oluşturarak yanıt verir • Yanıtı etkileyen konak faktörleri • Yaş • Altta yatan hastalık tablosu • Antibiyotik • Kortikositeroit ya da immunsupressif ajan kullanımı • İnvaziv girişimlerdir

16. Bulaş yolu • Bulaş yolu infeksiyonun önlenmesinde anlaşılması gereken ilk hedeftir • İnfeksiyon oluşumunu sağlayan 5 ana hedef vardır • Temas ile bulaş • Damlacık yolu ile bulaş • Ortak kullanım yolu ile bulaş • Solunum yolu ile bulaş • Vektörler ile bulaş

17. Bulaş yolu • 1) Temas ile bulaş: • Nozokomiyal infeksiyonların oluşmasında en önemli ve en sık yoldur • İki alt gruba ayrılır; • Direkt temas • İndirekt temas

18. Bulaş yolu • 1) Temas ile bulaş: • A) Direkt temas ile bulaş; • Mo geçişi, duyarlı bir konak ile kolonize veya infekte bir konak arasında direkt vücut yüzeyi temasıyla olur • Sağlık çalışanı-hasta veya hasta-hasta arasında bulaş mümkündür • B) İndirekt temas ile bulaş; • Duyarlı konağın infekte olmuş bir malzeme ile teması söz konusudur

19. Bulaş yolu • 2) Damlacık yolu ile bulaş: • Damlacıklar kaynak olan kişinin • Konuşması • Öksürmesi, aksırması • Aspirasyon • Bronkoskopi gibi olaylar ile yayılır • Partiküller 5 µm’den büyüktür ve 1 m’den uzak mesafelere gidemez • Bulaş, kısa mesafeden damlacıkların havaya iletilmesi ve duyarlı konağın konjonktiva, burun,ağız mukozalarında yerleşmesiyle olur

20. Bulaş yolu • 3) Ortak kullanım yolu ile bulaş: • Mo bulaşı • Besin • Su • İlaç • Alet gibi malzemelerin ortak kullanımı ile olur

21. Bulaş yolu • 4) Solunum yolu ile bulaş: • Bulaşı sağlayan 5 µm’den küçük partiküller ya havada asılı kalır ya da toz partiküllerine yapışır • Böylece mo’lar • Hem bulundukları ortama yayılırlar • Hem de uzak mekanlara ulaşabilirler • Ortamın havalandırılması ya da özel hava temizleme sistemlerinin kullanılması bulaşı engeller

22. Bulaş yolu • 5) Vektörler ile bulaş: • Sivrisinek, fare, sülük gibi aracı konaklar mo bulaşına neden olabilir • Bu yolun nozokomiyal infeksiyon oluşumundaki rolü diğer bulaş yollarına göre daha azdır

23. Bulaş yolu • Hastanede oluşan infeksiyonların önlenmesi için izolasyon önlemleri uygulanmaktadır • İzolasyon önlemleri ilk kez 1877’de ABD’de bir hastane el kitabında tanımlanmıştır • İzolasyon önlemleri ile ilgili bilgilerde standardizasyon gereksinimi ise 1960’larda fark edildi ve 1970’lerde CDC izolasyon önlemleri ile ilgili bir kitap yayınladı

24. Bulaş yolu • Rehber 1975 ve 1983’de tekrar gözden geçirilerek yenilendi • İzolasyonun kategori esasına dayandırıldığı bu sistemde, 1983’te; • Tam izolasyon • Temas izolasyonu • Solunum izolasyonu • Tüberküloz izolasyonu • Enterik önlemler • Drenaj/sekresyon önlemleri • Kan/vücut sıvısı önlemleri olmak üzere 7 kategori tanımlandı

25. Standart önlemler • Hastanın tanısına ve olası infeksiyon durumuna bakılmaksızın bütün hastalara uygulanan önlemlerdir

26. Standart önlemler • El yıkama: • Eldivenli olsun olmasın kan, vücut sıvıları, salgılar ve çıkartılar, kontamine eşyalara dokunduktan sonra, aynı hastanın farklı vücut bölgelerindeki işlemler sırasında, hastadan hastaya geçerken eldivenleri çıkarır çıkarmaz ellerinizi yıkayınız • Rutin el yıkama için antibakteriyel içermeyen normal sabun kullanınız • Salgınların kontrolü ve hiperendeminin olduğu durumlarda bir antimikrobiyal ajan yada susuz bir antiseptik madde kullanınız • Eldiven: • Kan, vücut sıvıları, salgılar ve çıkartılar, kontamine eşyalar, mukozalar ve bütünlüğü bozulmuş deriye dokunmadan önce eldiven giyin • Kullanımdan sonra hiçbir yere dokunmadan eldivenleri çıkarıp ellerinizi yıkayınız

27. Standart önlemler • Maske, yüz-göz koruyucu: • İşlemler sırasında vücut sıvıları, salgılar ve çıkartılar, kan sıçrayabileceğinden göz, burun ve ağız mukozasını koruma amaçlı • Önlük: • İşlemler sırasında vücut sıvıları, salgılar ve çıkartılar, kan sıçrayabileceğinden deri ve giysilerin kirlenmesini önlemek • Kirlenen önlüğü dış yüzüne dokunmadan çıkarınız ve ellerinizi yıkayınız • Hasta bakım malzemeleri: • Kan, vücut sıvıları, salgılar ve çıkartılar, kontamine eşyalar, mukozalar ve deriye dokunmadan, giysiler ve diğer malzemeler, başka hastalar ve çevre kontamine edilmeden uzaklaştırınız • Bir kullanımlık malzemeleri hemen atınız, tekrar kullanılacak olanları uygun yöntemlerle temizleyiniz

28. Standart önlemler • Çevresel kontrol: • Hastanede çevresel yüzeyleri yatak, karyola ve etajerleri, sık dokunulan tüm yüzeyleri rutin bakım, temizlik ve dezenfeksiyon için hastanenin protokollerini oluşturunuz • Yatak takımları: • Kan, vücut sıvıları, salgılar ve çıkartılar ile kirlenen kullanılmış yatak takımları deri ve mukozalara dokundurulmadan, diğer hastaları, giysileri ve malzemeleri kontamine etmeden toplayıp taşınmasını sağlayın • Meslek sağlığı ve kan yoluyla geçebilen patojenler: • İğne, bistüri gibi kesici-delici malzemeleri kullanırken, toplarken, temizlerken ve imha ederken yaralanmamaya dikkat ediniz • Kullanılmış iğnelerin kılıfını tekrar takmayın • Hasta yerleştirilmesi: • Hijyeni bozuk olan hastaları tek kişilik odalara alın

29. Bulaş yoluna yönelik önlemler • Temas önlemleri; • Direkt ya da indirekt yolla kolonize ya da infekte olmuş hastalardan epidemiolojik olarak önemli mo’ların duyarlı konağa bulaş riskini azaltmaya yönelik önlemlerdir • Damlacık yolu ile bulaş önlemleri; • İnfeksiyoz etkenlerin damlacıklara geçişini azaltmaya yönelik önlemlerdir • Solunum yoluyla bulaş önlemleri; • Solunum yoluyla bulaşan 5 µm’den küçük partiküllerle oluşacak infeksiyonları önlemek için uygulanır

30. Temel izolasyon önlemleri • İzolasyon önlemlerinin temelini oluşturan işlemlerdir • El yıkama ve eldiven giyme • Hastaların yerleştirilmesi • Hasta taşınması • Maske, yüz-göz koruyucu kullanımı • Koruyucu önlük kullanımı • Hasta bakım ve sofra malzemeleri, kirli çamaşırlar, rutin temizlik

31. Temel izolasyon önlemleri 1) El yıkama ve eldiven giyme • İnfeksiyonların önlenmesinde en önemli adımdır • El yıkamanın amacı; hasta veya çevresel yüzeylerle temas sonucu kazanılan geçici floranın temizlenmesi • Yoğun bakım üniteleri ve antibiyotiğe dirençli mo sık olduğu bölümler dışında, su ve normal sabunla ellerin yıkanması yeterlidir • Eldiven giymek infekte materyalle bulaş riskini azaltır • Eldivendeki gözle görülmeyen incelmeler, yırtıklar çıkarılırken ellerin bulaşması yaşanabilecek sorunlardır

32. Temel izolasyon önlemleri 2) Hastaların yerleştirilmesi • Hastanın; • Hijyen önlemleri bozuk • Çevresini kontamine ediyor • Önerilere uymuyor • Potansiyel infeksiyon kaynağı ise tek kişilik odalara konmalı • Solunum izolasyonu gerektiren hastalar için özel hava temizleme sistemleri olan odalar gerekir

33. Temel izolasyon önlemleri 3) Hasta taşınması • Hastaların nakli sırasında; • Görevli sağlık çalışanı infeksiyon konusunda bilgilendirilmeli • Hastanın gideceği yerde çalışan kişi, infeksiyöz mo’nın bulaş riskini azaltıcı önlemleri alması konusunda uyarılmalı • Hastanın kendisi diğer kişilere bulaşını önlemek için nelere dikkat etmesi konusunda bilgilendirilmeli

34. Temel izolasyon önlemleri 4) Maske, yüz-göz koruyucu kullanımı • Hasta bakım işlemleri sırasında sağlık çalışanları göz, burun ve mukoz membran bulaşından korunmalı • Maske ağız ve burunu tamamen kapamalı • Sıçrama olasılığı yüksek ise yüz tamamen kapatılmalı

35. Temel izolasyon önlemleri 5) Koruyucu önlük kullanımı • Önlükler • sıvı geçirmemeli • ayak ve bacağı da örtecek şekilde uzun olmalıdır • Önlük hasta odasından çıkmadan önce çıkarılmalı ve eller yıkanmalıdır

36. Temel izolasyon önlemleri 6) Hasta bakım ve sofra malzemeleri, kirli çamaşırlar, rutin temizlik • Tüm malzemeler kontaminasyonu önleyecek şekilde uygun kutu ve torbalarda toplanmalı • Tabak, bardak ve yemek kaplarının sıcak su ve deterjanla dekontaminasyonu yeterlidir