RADYASYONUN BİYOLOJİK ETKİLERİ Prof. Dr. Süleyman Daşdağ

1. RADYASYONUN BİYOLOJİK ETKİLERİ Prof. Dr. Süleyman Daşdağ D.Ü. Tıp Fakültesi Biyofizik Anabilim dalı www.dicle.edu.tr/~dasdag

5. Canlı veya cansız tüm varlıklar atomlardan oluşurlar. S. Dasdag

6. Bir elementin tüm kimyasal özelliklerine sahip en küçük parçası olan atom; proton, nötron ve elektronlardan oluşur S. Dasdag

7. Çapı, yaklaşık olarak 10-10 metre olan atomun belli bir kütlesi vardır. Bu kütlenin neredeyse tamamı, kendi hacminin yaklaşık olarak 1015 de biri kadar hacime sahip çekirdeğinde yoğunlaşmıştır S. Dasdag

8. Çekirdekler Nötron Proton S. Dasdag

10. Nötron / Proton oranı hafif izotoplarda 1 iken ağır izotoplarda artar. Bu oran arttığında nüklidin kararlı olmadığı bir noktaya gelinir. S. Dasdag

11. En ağır kararlı nüklid 83Bi207 dir. S. Dasdag

12. Daha ağır nüklidler, dışarıya verecekleri fazla enerjileri olduğu için kararsızdırlar. Kararsız atomlara radyonüklid denir. S. Dasdag

13. Kararsız durumdaki atomların, fazla enerjilerini radyasyon yayarak gidermeleri olayına radyoaktif parçalanma denir. S. Dasdag

14. Radyoaktif parçalanma Alfa Beta Gamma S. Dasdag

15. Radyoaktivite kontrol edilemeyen bir olaydır. Yavaşlatılamaz ve durdurulamaz. Zayıflayan bir tempo ile tükeninceye kadar sürer. S. Dasdag

16. Doğal veya yapay her radyoaktif çekirdeğin kendine özgü bir bozulma ve parçalanma şekli vardır. Bu olaylar, Çekirdeğin parçalanma hızı, ve Çekirdeğin yaydığı radyasyon cinsi ve enerjisine bağlı olarak değişir. S. Dasdag

17. Radyoaktivite Doğal Yapay (Uranyum) (Sezyum-137) S. Dasdag

18. Radyoaktif cisimlerin, parçalanarak aktivitelerini kaybetmelerine, radyoaktif parçalanma denir. Radyoaktif parçalanma kanunu; N = No . e – t Şeklinde gösterilir. No = Başlangıçtaki (t : 0 anındaki) mevcut toplam çekirdek sayısı  = Parçalanma sabiti S. Dasdag

19. Birim zamanda bozulmaya uğrayan radyoaktif çekirdek sayısı Radyoaktif bozulma olayının hızı = Toplam radyoaktif çekirdek sayısı = Sabit () S. Dasdag

20. 92U23890Th234 91Pa234 82Pb206 (Doğal Parçalanma) S. Dasdag

21. Yarı Ömür: Bir radyoaktif maddenin, başlangıçtaki mevcut atom sayısının, yarıya inmesi için geçen zaman S. Dasdag

22. Yarı ömür, her element için farklıdır ve o elementin bir özelliğidir. Örnek; I131 8.04 gün I125 60.0 gün S. Dasdag

23. Yarı Ömür = T1/2 = 0.693 /  S. Dasdag

24. Ortalama Ömür = Bozunma sabitinin tersine denir. Bu değer yarıömürden biraz büyüktür. To = 1 /  , To = 1.44 x T1/2 S. Dasdag

25. Biyolojik Yarı Ömür (TB) = Canlı dokuya, bir organa veya bir organizmaya verilen radyoaktif maddenin, verilen miktarının, biyolojik ortamdan yarısının atılması için geçen zaman. S. Dasdag

26. Vücuttan hemen atılan bir madde ile kalsiyum gibi kemiklere yerleşen bir madde arasında biyolojik yarı ömür açısından büyük fark vardır. S. Dasdag

27. Verilen radyoaktif madde bulunduğu organdan atılmıyorsa TB = TF olur. S. Dasdag

28. Efektif yarı ömür (Teff) = Radyoaktif maddenin vücutta etkili olduğu süredir. S. Dasdag

29. Biyolojik yarı ömür x Fiziksel yarı ömür Efektif Yarı Ömür = Biyolojik yarı ömür + Fiziksel yarı ömür S. Dasdag

30. Radyoaktif Bozunma ile salınan Radyasyonlar Alfa Beta X ve Gamma Nötronlar parçacıkları parçacıkları ışınları S. Dasdag

31. Parçacık radyasyonu; belli bir kütle ve enerjiye sahip çok hızlı hareket eden minik parçacıkları ifade eder. S. Dasdag

32. Bunlar hızla giden mermilere benzerler, ancak gözle görülemeyecek kadar küçüktürler. S. Dasdag

33. Alfa parçacıkları, iki proton ve iki nötrondan oluşmuş bir helyum çekirdeğidir. S. Dasdag

34. Alfa parçacıkları, çok küçük bir madde kalınlığı ile, örneğin bir kağıt parçası ile durdurulabilir. S. Dasdag

35. Alfa parçacıklarının elektrik yükleri büyük olduğundan, geçtikleri bölgelerde yoğun bir iyonlaşma oluştururlar. Bu yüzden, enerjilerini çabucak kaybederler. S. Dasdag

36. Alfa parçacıklarının erişme uzaklıkları kısadır ve dış radyasyon tehlikeleri yoktur. S. Dasdag

37. Alfa yayan maddeler sindirim, solunum veya yaralar yoluyla vücuda girerlerse tehlike oluştururlar. S. Dasdag

38. Beta Parçacıkları, pozitif veya negatif yüklü elektronlardır. Çekirdekteki enerji proton fazlalığından kaynaklanıyorsa, + yüklü betalar (Pozitron) yayılır. Çekirdekteki enerji nötron fazlalığından kaynaklanıyorsa- yüklü betalar (Negatron) yayılır. S. Dasdag

39. Dalga tipi radyasyon; belli bir enerjiye sahip ancak kütlesiz radyasyon çeşididir. S. Dasdag

40. Dalga tipi radyasyon; titreşim yaparak ilerleyen elektrik ve manyetik enerji dalgaları gibidir. S. Dasdag

41. Görünür ışık, dalga tipi radyasyonun bir çeşididir. S. Dasdag

42. Bütün dalga tipi radyasyonlar ışık hızıyla (3x108 m/saniye) hareket ederler. S. Dasdag

43. Gözlerimizin fark edebileceği en yüksek enerjili ışık mor renkli ışıktır. S. Dasdag

44. Radyasyonun enerjisi arttıkça ışık rengi mor renk ötesine gider ve morötesi olarak adlandırılır. S. Dasdag

45. Morötesi ışığı göremez veya hissedemeyiz, ancak ortamda mevcuttur. Eğer şiddeti büyükse, ciltte bırakacağı güneş yanığına benzer yanık izleri ile varlığı hissedilir. S. Dasdag

46. X ve gamma ışınları dalga şeklinde olup, çok giricidirler. X ışınları atomun elektron uzayından kaynaklanır, gamma ışınları ise atomun çekirdeğinden kaynaklanır. Gamma ışınları, X ışınlarından daha yüksek enerjilidirler. S. Dasdag

47. Nötronlar, kütleleri yaklaşık olarak protonunkine eşit ve elektrik yükleri olmayan parçacıklardır. Radyoaktif bozulma olayı sonucu oluşmazlar. S. Dasdag

49. Parçacık ve dalga tipi radyasyonları iki gruba ayırabiliriz. Bunlar, İyonlaştırıcı Ve iyonlaştırıcı olmayan radyasyonlardır. S. Dasdag

50. İyonlaştırıcı radyasyon, çarptığı maddede yüklü parçacıklar (iyonlar) oluşturabilen radyasyon demektir. S. Dasdag