“Bouwen” de familiale polis en de brandpolis

1. “Bouwen”de familiale polis en de brandpolis Dhr. René Eeckhout, expert Reconex i.s.m. Arbis Mr. Gert Geerts

2. Inhoud • Inleiding • De aansprakelijkheid van de eigenaar/bouwheer • Het begrip “schade” • De “uitsluiting bouwwerken” in de brandpolis • De “uitsluiting bouwwerken” in de familiale polis • Omvang van dekking – uitsluiting – verval van dekking – bewijslast • Conventies • Verhaal door verzekeraar • Alternatieve oplossingen

3. 1. Inleiding

4. beperkt opzet van de studie! • geen vergelijkende studie • beperkt tot particuliere woningen • enkel de familiale en de brandpolis • historiek • brandpolis 36/60 => UP 70 => globale polis => All Risk • familiale polis met rechtsbijstand • wetgeving (KB’s, Wet op de Landsverzekering (WLVW)) waarborgen wijzigen voordurend • disclaimer: steeds polisvoorwaarden checken!

6. 2. De aansprakelijkheid van de eigenaar/bouwheer

7. aansprakelijkheid van de eigenaar/bouwheer • art. 1382 B.W. • F • S • CV • strafrechtelijke aansprakelijkheid • onopzettelijke slagen en verwondingen/doodslag (art. 418 e.v. Sw.) • inbreuken op stedenbouwwet, wetgeving m.b.t. veiligheidscoördinatie, enz…

8. aansprakelijkheid van de eigenaar/bouwheer • aansprakelijkheid voor de gebrekkige zaak • gebrekkige zaak • kenmerk • abnormaal • van aard om schade te kunnen veroorzaken • S • CV • aangesprokene = “bewaarder” diegene die “de feitelijke heerschappij“ uitoefent over de zaak quid bij geleverde materialen: aannemer, bouwheer of beiden samen? in principe de aannemer tenzij bij gelijktijdig gebruik door bouwheer! • verregaand vermoeden van aansprakelijkheid (quasi objectieve aansprakelijkheid)

9. aansprakelijkheid van de eigenaar/bouwheer • art. 1386 B.W.: aansprakelijkheid voor gebouwen • gebouw • ook gebouw in oprichting • duurzame verbinding met grond vereist: tijdelijke verplaatsbare constructie is geen gebouw (podium!) • instorting “gedeeltelijke“ instorting volstaat • een verzuim van onderhoud of een gebrek in de bouw bewijslast ligt bij SO • S • alleen de “eigenaar”! eventueel wel regres tegen aannemer/architect

10. aansprakelijkheid van de eigenaar/bouwheer • art. 544 B.W.: burenhinder • wat? schuldloze aansprakelijkheid in hoofde van de eigenaar • grondslag: art. 544 B.W. én de evenwichtsleer • vereisten • nabuurschap tussen de eigendommen • overlast of hinder • die voldoende ernstig is én • die toegerekend kan worden aan een daad of een nalatigheid van de eigenaar • sanctie: compensatie • alleen de “eigenaar”! eventueel wel regres tegen aannemer/architect

11. aansprakelijkheid van de eigenaar/bouwheer • art. 544 B.W.: burenhinder • groot risico in context van bouwen/verbouwen • (ver)bouwen impliceert stof, lawaai, trillingen, m.a.w. en hinder en gebeurlijk ook schade • foutloos • eigenaar • vzd. in familiale? • niet wettelijk verplicht! • facultatief

12. aansprakelijkheid van de eigenaar/bouwheer • art. 544 B.W.: burenhinder • indien gedekt in familiale: • dikwijls beperkt, met name “burenhinder die het rechtstreeks gevolg is van een plotse, onvrijwillige en onvoorziene gebeurtenis in hoofde van de verzekerde” • discussie mogelijk • of met uitsluiting van “milieuhinder” • rechtstreeks, soms ook onrechtstreeks via de definitie van het begrip schade • louter de “hinder” kan uitgesloten zijn, dikwijls alle “schade” voorspruitend uit de hinder…. • in waarborg rechtsbijstand ook dikwijls uitgesloten!

13. aansprakelijkheid van de eigenaar/bouwheer • art. 544 B.W.: burenhinder • vzd. in brand? • facultatief! • indien gedekt dikwijls beperkt • op eenzelfde, minstens analoge wijze als in de familiale • plus (ver)bouwingsuitsluiting! besluit: moeilijk, eventueel bij loutere verbouwingswerken met verdere bewoning

14. aansprakelijkheid eigenaar/bouwheer • art. 1792 en 2270 B.W.: de decennale aansprakelijkheid • niet in hoofde van de eigenaar! • louter in hoofde van aannemer en architect • 10-jarige aansprakelijkheid • voor ernstige gebreken, nl. indien de stabiliteit van het gebouw in het gedrang komt • vangt aan bij definitieve oplevering • bij schade aan derden blijft eigenaar eventueel aansprakelijk op grond van art. 1386 B.W. • verplicht verzekerd in hoofde van architect; niet in hoofde van aannemer! (in facultatieve BA-uitbating dikwijls uitgesloten!)

15. 3. Het begrip “schade”

16. “schade” • materiële vs immateriële schade (zuiver immateriële schade) • stoffelijke vs lichamelijke schade • gevolgschade • morele schade • milieuhinder • reddingskosten • enz…

17. “brandpolis” • contractuele vrijheid => polis checken! voorbeeld 1 uit het lexicon van éénzelfde maatschappij: • stoffelijke schade: alle schade die niet voortvloeit uit lichamelijke schade, ook de immateriële schade zoals winst- en gebruiksderving, morele schade en economische verliezen • beschadiging : gehele of gedeeltelijke vernietiging van een tastbare zaak of voorwerp; de gevolgschade die hieruit voortvloeit voor het vermogen van de schadelijder zoals gebruiks- en winstderving, morele schade en andere schade van immateriële aard valt niet onder dit begrip voorbeeld 2: • immateriële schade • milieuhinder: alle schade veroorzaakt door: • het storten, verstrooien, lozen, vrijkomen of wegvloeien van vaste, vloeibare of gasvormige stoffen die de grond, het water of de lucht aantasten • lawaai, geur, temperatuur, vocht, trillingen, uitstralingen of stralingen

18. “brandpolis” • dekt in principe slechts de materiële schade, ook in de aansprakelijkheidsdekking • de lichamelijke schade aan derden bij brand wordt gedekt in de gezinsaansprakelijkheidsverzekering • “familiale polis” • waarborg BA wettelijk geregeld: zowel lichamelijke als stoffelijke schade (met vrijstelling)

19. waarborg rechtsbijstand facultatief => vrij te bepalen voor welke schade tussenkomst verleend wordt! bijvoorbeeld: “Uitgesloten is: het burgerlijke verhaal dat de verzekerde instelt voor zuiver immateriële schade, dit is economische of financiële schade (genotsderving, winstverlies, enz.) of morele schade die niet het gevolg is van lichamelijke of materiële schade, geleden door de verzekerde.” of nog: “De waarborg geldt niet voor de schade die rechtstreeks of onrechtstreeks het gevolg is van hinder door lawaai, geur, stof, golven en stralingen, verlies van zicht, lucht of licht.”

20. 4. De uitsluiting “bouwen en verbouwen” in de brandpolis

21. de uitsluiting “bouwen en verbouwen” brandpolis • krachtlijnen • brand, ontploffing, bliksem principieel gedekt • overige gevaren meestal uitgesloten • ofwel via aan algemene uitsluiting • ofwel per waarborg • reikwijdte van de uitsluiting (geheel of gedeeltelijk) • opbouw, afbraak, verbouwing, herstelling: quid? • gebruik, bewoning • theorie vs praktijk!

22. de uitsluiting “bouwen en verbouwen” brandpolis • algemene uitsluiting: • voorbeeld: “De waarborg wordt niet verleend wanneer de schade is opgetreden tijdens de opbouw, de verbouwing, de afbraak of de herstelling van het verzekerde gebouw en die niet veroorzaakt is door brand en ontploffing. Indien er geen oorzakelijk verband bestaat tussen de werken die uitgevoerd werden en de geleden schade, dan zullen wij de rechthebbende toch vergoeden volgens de bepalingen van de betrokken waarborg.” • “herstelling”: erg ruim! • vervalt bij ontbreken van CV: logisch want niet langer bouwrisico

23. de uitsluiting “bouwen en verbouwen” brandpolis • uitsluiting per waarborg • al dan niet uitsluiting én reikwijdte van de uitsluiting verschilt van waarborg tot waarborg • verschillende waarborgen • brand- en aanverwante gevaren • storm en hagel • waterschade • glasbreuk • diefstal • BA-gebouw

24. de uitsluiting “bouwen en verbouwen” brandpolis • brand- en aanverwante gevaren • geen beperking bij brand, bliksem en ontploffing • dikwijls wel bij een aantal van de “aanverwante gevaren” • voorbeelden: • “bij inwerking van elektriciteit, vandalisme, kwaad opzet en schade aan het onroerend goed bij schade veroorzaakt wanneer het gebouw in aanbouw, wederopbouw of verbouwing is voor zover deze omstandigheid op enigerlei wijze bijgedragen heeft tot het zich voordoen van het schadegeval of de gevolgen ervan verzwaard heeft” • “bij vandalisme en kwaad opzet geen waarborg bij schade aan het gebouw in aanbouw of dat leegstaat sedert meer dan 90 dagen op het moment van het schadegeval” dus wel bij verbouwingen, zelfs bij niet-bewoning gedurende maximaal 90 dagen

25. de uitsluiting “bouwen en verbouwen” brandpolis • storm en hagel • voorbeelden: • “veroorzaakt door stormwinden aan het gebouw in aanbouw of tijdens werken, zolang dat gebouw geheel of gedeeltelijk open is” • “wanneer het gebouw in aanbouw, wederopbouw of verbouwing is voor zover deze omstandigheid op enigerlei wijze bijgedragen heeft tot het zich voordoen van het schadegeval of de gevolgen ervan verzwaard heeft” • “Gebouwen die in opbouw zijn. Worden evenwel niet als in opbouw beschouwd: • in verbouwing of herstelling, mits zij tijdens deze werkzaamheden bewoond of uitgebaat blijven • in opbouw, verbouwing of herstelling, die definitief gesloten zijn (met afgewerkte en definitief geplaatste deuren en ramen) en volledig bedekt zijn.”

26. de uitsluiting “bouwen en verbouwen” brandpolis • diefstal • voorbeelden: • “De schade die zich voordoet als het opgegeven gebouw: • in aanbouw of in afbraak is; • in verbouwing of herstelling is, uitgezonderd als het tijdens die werken wordt bewoond; • meer dan 60 opeenvolgende dagen onbezet is.” • “Diefstal of poging tot diefstal gepleegd wanneer het gebouw in aanbouw, wederopbouw of verbouwing is voor zover deze omstandigheid op enigerlei wijze bijgedragen heeft tot het zich voordoen van het schadegeval of de gevolgen ervan verzwaard heeft.”

27. de uitsluiting “bouwen en verbouwen” brandpolis • glasbreuk • voorbeelden: • “Schade die zich voordoet wanneer het gebouw: • in opbouw of afbraak is; • verbouwd of hersteld wordt, behalve als er geen enkele verband bestaat tussen die werken en het schadegeval.” • “De schade veroorzaakt door werken aan het gebouw, andere dan onderhouds- en herstellingswerken.” • “Wanneer het gebouw in aanbouw, wederopbouw of verbouwing is voor zover deze omstandigheid op enigerlei wijze bijgedragen heeft tot het zich voordoen van het schadegeval of de gevolgen ervan verzwaard heeft.”

28. de uitsluiting “bouwen en verbouwen” brandpolis • waterschade • voorbeelden: • “Uitgesloten is de schade veroorzaakt als het gebouw: • in aanbouw of afbraak is; • in verbouwing of herstelling is uitgezonderd als het tijdens die werken bewoond blijft.” • “De schade veroorzaakt door werken aan het gebouw, andere dan onderhouds- en herstellingswerken.” • “Wanneer het gebouw in aanbouw, wederopbouw of verbouwing is voor zover deze omstandigheid op enigerlei wijze bijgedragen heeft tot het zich voordoen van het schadegeval of de gevolgen ervan verzwaard heeft.”

29. de uitsluiting “bouwen en verbouwen” brandpolis • BA-gebouw • omvang van de dekking • art. 1382-1386bis B.W. • art. 1721 B.W. • art. 544 B.W. (niet bij alle maatschappijen en veelal beperkt cfr. supra) • uitsluitingen: voorbeelden: • “Schade veroorzaakt door het gebouw in aanbouw, wederopbouw of verbouwing en voor zover het niet gaan om het hoofd- of het tweede verblijf van de verzekerde- het gebouw bestemd om het hoofd-of tweede verblijf van de verzekerde te worden, voor zover de stabiliteit ervan niet door de lopende werken in gevaar wordt gebracht “ • “veroorzaakt: • door werken aan het gebouw andere dan onderhouds- of herstellingswerken of die zich heeft voorgedaan voor de volledige voltooiing van de bouwwerken • door de verschuiving van de bodem of van het gebouw.” opm.: in het lexicon worden onderhouds- en herstellingwerken omschreven als “werken voor het behoud van de goede staat of voor de herstelling van het gebouw, die de structuur of het volume van het gebouw niet wijzigen”

30. 5. De uitsluiting “bouwen en verbouwen” in de familiale polis

31. de uitsluiting “bouwen en verbouwen” in de familiale polis • omvang van de dekking • verplichte dekking: de buitencontractuele aansprakelijkheid (art. 1382 t/m 1386 bis B.W.) dus o.a. • art. 1382 B.W. • art. 1384 lid 1 B.W. • art. 1386 B.W. • facultatieve dekking • art. 544 B.W. (niet bij alle maatschappijen en veelal beperkt cfr. supra)

32. de uitsluiting “bouwen en verbouwen” in de familiale polis • facultatieve uitsluiting • “De schade veroorzaakt door gebouwen ter gelegenheid van de bouw, wederopbouw of aanpassingswerken.” (art. 6.12° K.B. 12 januari 1984) • krachtens de wet zelf principieel uitgesloten doch deze wettelijke uitsluiting is facultatief • er mag van afgeweken worden • de meeste maatschappijen doen dat • hoe? • hetzij positief: door uitdrukkelijke opname van dekking onder de noemer “gebouw en inboedel” • hetzij negatief: door uitsluiting waar het a contrario uit kan afgeleid worden

33. de uitsluiting “bouwen en verbouwen” in de familiale polis • positieve uitsluiting: uitdrukkelijke opname in de waarborg: “waarborg gebouwen en inboedel” • meestal • eigen woning • deel van het gebouw, dat als hoofdverblijf betrokken wordt én dat • door de verzekerde gebruikt wordt voor kantooractiviteiten of als vrij beroep • door de verzekerde wordt verhuurd in zoverre het niet meer dan twee of drie woongelegenheden (appartementen/studio’s) betreft • tweede verblijf • gebouw of het gedeelte van het gebouw in opbouw, heropbouw of transformatie dat bestemd is om de hoofdverblijfplaats (of eventueel zelfs de tweede verblijfplaats) te worden! • soms nog ruimer: ook andere gebouwen, lokalen

34. de uitsluiting “bouwen en verbouwen” in de familiale polis • negatieve uitsluiting: waar het a contrario uit kan afgeleid worden • bijvoorbeeld • “niet gedekt is de schade veroorzaakt door gebouwen – andere dan de hoofdverblijfplaats betrokken door de verzekerden, hun toekomstige verblijfplaats en hun tweede verblijf – ter gelegenheid van de opbouw, de heropbouw of de uitvoering van aanpassingswerken” • “de schade die door het gebouw veroorzaakt wordt naar aanleiding van bouw-, wederopbouw- of verbouwingswerken wanneer deze werken de stabiliteit van het verzekerde gebouw of van de aangrenzende gebouwen in gevaar brengen”

35. de uitsluiting “bouwen en verbouwen” in de familiale polis • daarnaast nog klassieke uitsluiting (art. 6.11° K.B. 12 januari 1984) “Uitgesloten: de stoffelijke schade die wordt veroorzaakt door vuur, brand, ontploffing of rook ingevolge vuur of brand ontstaan in of overgeslagen van het in dit contract verzekerd gebouw.” • logisch want verzekerbaar in brand • uitsluiting beperkt tot stoffelijke schade: lichamelijke schade wél gedekt => samenloop bij eenvoudige brandrisico’s • uitsluiting beperkt tot schade veroorzaakt door vuur, brand en ontploffing => waterschade wél gedekt!

36. waarborg “rechtsbijstand” in de familiale polis • voorwerp van de verzekering privé-leven, met uitzondering van iedere professionele activiteit • aard van de schade lichamelijke letsels en stoffelijke schade • omvang van de dekking • strafrechtelijke verdediging spiegelbeeldclausule (enkel indien het in BA een gedekt schadegeval is!) • burgerrechtelijk verhaal op basis van een extracontractuele aansprakelijkheid

37. waarborg “rechtsbijstand” in de familiale polis • burgerrechtelijk verhaal op basis van een extracontractuele aansprakelijkheid • op het niveau van verhaal spelen “de beperkingen eigen aan het bouwen” niet; schadeveroorzakers zijn derden! • “contractueel” verhaal tegen eigen aannemers/architect is uitgesloten let wel: uitz. Onkelinckx-conformeRB-polissen! maar: beperkte dekking: enkel voor geschillen m.b.t. werken waarvoor geen bouwvergunning én evenmin architect vereist is • inclusief art. 544 B.W. weliswaar met beperkingen, ook in rechtsbijstand, nl. • geen immateriële schade/geen loutere hinder • vereiste van plotse gebeurtenis

38. waarborg “rechtsbijstand” in de familiale polis • waarborg in rechtsbijstand • geen eigen schade • louter verdedigingskosten • advocaat (ook RPV tegenpartij) • technisch raadsman • kosten procedure • kosten van gerechtelijke expertise

39. 6. Omvang van dekking – uitsluiting – verval van dekking – bewijslast

40. omvang van dekking – uitsluiting – verval van dekking – bewijslast • “uitsluiting” en “verval van dekking” • twee verschillende begrippen • van belang voor de bewijslastverdeling

42. omvang van dekking – uitsluiting – verval van dekking – bewijslast • historisch: voorkeur van verzekeraars voor verval van dekking • sinds WLVW 25/06/1992 en Cass. 5 januari 1995: dekking wordt beperkt via • de omschrijving van de waarborg • uitsluitingen • dus: de wetgeving en de RS beïnvloeden de redactie van de polissen voorbeeld: “Uitgesloten is de schade die zich voordoet als de in art. 14 opgelegde voorzorgsmaatregelen (verplicht slot; slotvast achterlaten bij afwezigheid) niet getroffen werden.”

43. omvang van dekking – uitsluiting – verval van dekking – bewijslast • nuancering • theorie vs praktijk • feitenrechters vs Cassatie • alleszins: de rechter mag onderzoeken of een als uitsluiting gelibelleerde omstandigheid geen verkapt geval van verval van dekking is! • grove fout: art. 8 WLVW • principieel gedekt • slechts uitgesloten indien • “uitdrukkelijk” • en “beperkend” omschreven

44. 7. Conventies

45. conventies • Assuralia Overeenkomst – art. 45 WLVW • regelt “samenloop” • “eenzelfde belang” is verzekerd bij “verscheidene” verzekeraars tegen “hetzelfde risico” bijvoorbeeld: een aansprakelijkheidswaarborg in een zaakverzekering (BA-gebouw in brandverzekering) en een algemene aansprakelijkheidsverzekering (BA familiale) • art. 45 WLVW • verzekerde richt zich vrij tot de maatschappij van zijn keuze • uitbetaalde vergoeding wordt omgeslagen over de betrokken verzekeraars • regeling bemoeilijkt schadebeheer • verzekeraars wijken er “onder elkaar” van af via conventie

46. conventies • Assuralia Overeenkomst – art. 45 WLVW • art. 2 §3: inzake BA familiale zijn alleen de bij wet opgelegde minimale waarborgen prioritair; de bijkomende uitbreidingen zijn aanvullend • art. 2 §4: een waarborg van extracontractuele aansprakelijkheid die in een zaakschadeverzekeringscontract is opgenomen, heeft een aanvullend karakter tegenover een burgerlijke aansprakelijkheidverzekering met uitzondering van de risico’s vuur, brand, rook en ontploffing; deze uitzonderingen blijven prioritair gedekt door de brandverzekeraar • concreet • voor aansprakelijkheidswaarborgen primeert de familiale polis op de brandverzekering behalve voor brand (art. 2 §4) en burenhinder (art. 2 §3 én art. 3), dus wel voor waterschade, glasbraak, enz… • algemene aansprakelijkheidspolissen (BA-uitbating, BA-familiale) primeren op onderdeel aansprakelijkheid van ABR-polis

47. conventies • Assuralia Overeenkomst – waterschade • regelt “de afhandeling” van het schadegeval tussen de verzekeraar “waterschade” en de verzekeraar BA-familiale of BA-exploitatie • verzekeraar “waterschade“ vergoedt de benadeelde • volgens de eigen polisvoorwaarden • én bijkomend, indien nodig, in werkelijke waarde de schade die hij niet verschuldigd is wegens • niet-verzekering van bepaalde goederen • uitsluitingen • wettelijke of contractuele verminderingen • wettelijke of contractuele franchise • BA verzekeraar betaalt de verzekeraar “waterschade” terug op forfaitaire basis

48. conventies • Assuralia Overeenkomst – waterschade • let wel • de verzekerde kan de conventie niet inroepen! • kennis aangaande deze “normale afhandeling” is desondanks toch nuttig voor de verzekeringsmakelaar • zich eerst richten tot eigen verzekeraar is niet vreemd • één expertise volstaat!

49. conventies • Assuralia Overeenkomst – waterschade • voorbeeld • A: werken sanitair • buur B: enkele weken later natte muur • B kan eigen brandverzekeraar en verzekeraar BA-familiale van A aanspreken • geen “samenloop” • wel afhandeling overeenkomstig conventie “waterschade”

50. 8. Verhaal door verzekeraar