Concepten voor open-ruimteverbindingen

1. Concepten voor open-ruimteverbindingen Verkennend onderzoek naar alternatieve en meer flexibele instrumenten Roeland Cappon Promotor: Prof. Dr. G. AllaertBegeleiders: H. Leinfelder en D. Verhoestraete

2. Open ruimte onder verstedelijkingsdruk • Vanuit het Vlaams ruimtelijk beleid open-ruimteverbindingen • Planconcepten • Sturing • Bruikbaarheid en toepasbaarheid van de voorgestelde planconcepten en sturingsmechanismen

3. Open-ruimteverbindingen ….. in het RSV 4 Ruimtelijke principes voor een duurzame ruimtelijke ontwikkeling:- gedeconcentreerde bundeling- poorten als motor voor ontwikkeling- infrastructuur- fysisch systeem structurerende grote open ruimtes + continuïteit ? 4 structuurbepalende componenten- stedelijke gebieden- gebieden voor economische activiteiten- lijninfrastructuur- buitengebied ontwikkelingsperspectieven voor het landschap Vlaams beleid Planconcepten Sturing Toepasbaarheid

4. Open-ruimteverbindingen ….. in het RSV Definitie open-ruimteverbindingen:“Niet of weinig bebouwde ruimte” “in de nabijheid van sterk bebouwde gebieden” “bebouwde entiteiten herkenbaar blijven” “verbindingsfunctie” 2 doelstellingen (de 3 V’s)Verbinden (Verplaatsen) Veiligstellen Vlaams beleid Planconcepten Sturing Toepasbaarheid

5. buitengebied interactie stedelijk en buitengebied landschappelijk functioneel Open-ruimteverbindingen ….. in het RSV Twee spanningsvelden doelstellingen beleid Keuzemoment Welke doelstellingen?Welk beleid? Vlaams beleid Planconcepten Sturing Toepasbaarheid

6. Open-ruimteverbindingen …… gewenste doelstellingen en beleid Uitgangspunt open ruimte dient structurerend te zijn voor de verstedelijkte omgeving Doelstellingen? Verbinden (Verplaatsen) Veiligstellen Leefbaarheid- Specifieke functies/waarden- Open ruimte = publiek goed zinvolle autonomie- Potenties voor de toekomst- Landschappelijk waardevol Continuïteit in structurerende processen van de open ruimte- ecologisch- recreatief- agrarisch Conclusies:- Doelstellingen verruimen (landschappelijk, functioneel, leefbaarheid)- Open ruimte in interactieveld van stad en platteland Vlaams beleid Planconcepten Sturing Toepasbaarheid

7. Open-ruimteverbindingen … operationalisering op de verschillende planniveaus Vlaams niveau (RSV) Provinciaal niveau (PRS-WV) Open-ruimteverbindingen aangeduid- doorheen stedelijke netwerken- dwars op infrastructuurbundels Open-ruimteverbindingen aangeduid- rondom stedelijke gebieden Nadruk op het Verbinden Nadruk op het Veiligstellen Conclusie:Toenemende interactie stad-platteland structurerend aspect van open ruimte worden belangrijker Vlaams beleid Planconcepten Sturing Toepasbaarheid

8. Voorstel Afbakening Regionaalstedelijk Gebied Kortrijk Open ruimte (onder verstedelijkingsdruk) … in het Vlaams ruimtelijk beleid Open ruimte in het interactieveld van stad en platteland ruraal-urbane dichotomie in het Vlaams ruimtelijk beleid Open ruimte in het buitengebiedbeleid sectorale benadering Nauwelijks doorwerking in uitvoeringsplannen Open ruimte in het stedelijk beleid(randstedelijke groengebieden…) geïntegreerde benadering Conclusie: Meer garanties voor doelstellingen (voor de open ruimte) in een stedelijk beleid Vlaams beleid Planconcepten Sturing Toepasbaarheid

9. Open ruimte (onder verstedelijkingsdruk) … in het Vlaams ruimtelijk beleid Argumenten voor een bovenlokale aanpak van de open ruimte: - geselecteerde open ruimte(verbindingen) over gemeentegrenzen- gemeentelijke beleidsopties niet altijd in overeenstemming- evenwichtige afweging van diverse open-ruimtefuncties minimaal areaal aan open ruimte (een middenschaal)- de interactie met de stedelijke ontwikkeling Geïntegreerde Gebiedsvisie Leievallei(Leiedal) Voorstel Afbakening Regionaalstedelijk Gebied Kortrijk Vlaams beleid Planconcepten Sturing Toepasbaarheid

10. Aanbevelingen inzake het open-ruimtebeleid • Doelstellingen verruimenIs het begrip ‘OR-verbinding’ nog zinvol? • Open ruimte in het interactieveld van stad en platteland plaatsen- stedelijke gebieden: afbakening + geïntegreerde benadering OR- buitengebied: idem?? • Bovenlokale aanpak: geïntegreerde benaderingLokaal(gemeentelijk): deelaspecten van geïntegreerde benadering uitwerken Vlaams beleid Planconcepten Sturing Toepasbaarheid

11. Planconcepten voor de open ruimte onder verstedelijkingsdruk Vaststelling:post-agrarische, -industriële en –moderne samenlevingen toenemende interactie tussen landelijke en stedelijke gebieden Paradigma- of discoursenverschuiving noodzakelijk stad en platteland als tegenpolen stad en land in interactie Definitie discours:“samenhangend geheel van denkbeelden” “inzake de ruimtelijke organisatie van stad en platteland” “geconstrueerd en gereconstrueerd in interactie tussen onderzoekers, planners, ontwerpers, beleidsmakers……” Vlaams beleid Planconcepten Sturing Toepasbaarheid

12. Planconcepten voor de open ruimte onder verstedelijkingsdruk Het traditionele discours en 3 alternatieve discoursen Discours van stad en platteland als tegenpolen - geworteld in proces van industrialisatie- ruimtelijk vertaald in ‘punten en vlakken’ Discours van stad en platteland als netwerk van activiteiten- sociaal-economisch netwerkdiscours- centraal = interacties tussen organisaties + koppeling aan infrastructureel netwerk - ruimtelijke vertaling in een structuur van ‘knopen, lijnen en mazen’ Discours van stad en platteland als ecosysteem- fysiek-ecologisch netwerkdiscours- centraal = hydrologische cyclus + ecologische processen - natuurlijk substraat maatschappelijke ontwikkelingen Discours van stad en platteland als stelsel van plekken- centraal = individuele betekenisgeving + belangstelling differentiële kenmerken - als reactie op uniformering en versnelling Vlaams beleid Planconcepten Sturing Toepasbaarheid

13. Planconcepten voor de open ruimte onder verstedelijkingsdruk De alternatieve discoursen = sterk gelinkt aan duurzaamheid- economische pijler sociaal-economisch netwerkdiscours- ecologische pijler ecosysteemdiscours- sociaal-culturele pijler stelsel van plekken Binnen elk discours 3 lagen:- analytische laag (drijvende krachten, actoren en structuren)- ordeningslaag (planconcepten)- sturingslaag (sturingsmechanismen) Stad en platteland als tegenpolen Sociaal-economisch netwerkdiscours Ecosysteemdiscours Plekkendiscours Lagenbenadering (Milieu & Ruimte) Vlaams beleid Planconcepten Sturing Toepasbaarheid

14. Patroon- of morfologische concepten- scherp omgrensde ruimtelijke eenheden als streefbeeld- twee groepen patroonconcepten: bundelingsconcepten open-ruimteconcepten (vb. OR-verbinding) OR-concepten zijn gericht op het afhouden van negatieve ruimtelijke niet geschikt om in te spelen op maatschap-pelijke dynamiek Procesconcepten- nadruk op processen die aan de basis liggen van structuren (netwerken)- maatschappelijke natuurlijke procesconcepten- enkelvoudige meervoudige procesconcepten concepten garanderen een meer duurzame inrichting vergen een ingrijpende koerswijziging binnen de gangbare ruimtelijke ordeningspraktijk Planconcepten voor de open ruimte onder verstedelijkingsdruk Discours Planconcepten Kenmerken Stad en platteland als tegenpolen Netwerk-discours Ecosysteem-discours Plekconcepten- plaatsen met duurzame aantrekkings-kracht op grond van hun eigenheid- identiteit ruimtelijke inrichting Stelsel van plekken Vlaams beleid Planconcepten Sturing Toepasbaarheid

15. Planconcepten voor de open ruimte onder verstedelijkingsdruk Open-ruimteverbindingen Op verschillende planniveaus Morfologisch planconcept Landschappelijke doelstellingen Traditioneel discours Aanpak van de open ruimte in verstedelijkte gebieden Bovenlokaleaanpak Patroon- en plekconcepten Verruimde doelstellingen Alternatieve discoursen Vlaams beleid Planconcepten Sturing Toepasbaarheid

16. Naar een totaalconcept voor de aanpak van de open ruimte in verstedelijkte gebieden… Totaalconcept Op verschillende planniveaus Morfologisch planconcept Landschappelijke doelstellingen Bovenlokale aanpak Patroon- en plekconcepten Verruimde doelstellingen Duurzaamheid Vlaams beleid Planconcepten Sturing Toepasbaarheid

17. Van planconcepten naar sturingsfilosofieën Open-ruimteverbindingen Ordening Sturing Op verschillende planniveaus Morfologisch planconcept Landschappelijke doelstellingen Hiërarchische sturing (toelatingsplanologie) Aanpak van de open ruimte in verstedelijkte gebieden Bovenlokale aanpak Patroon- en plekconcepten Verruimde doelstellingen Netwerk- en zelfsturing(ontwikkelingsplanologie) Vlaams beleid Planconcepten Sturing Toepasbaarheid

18. Naar een meer ontwikkelingsgericht beleidsinstrumentarium voor de aanpak van de open ruimte in verstedelijkte gebieden…. Randvoorwaarden voor het beleidsinstrumentarium RUP Op verschillende planniveaus Morfologisch planconcept Landschappelijke doelstellingen Hiërarchische sturing (toelatingsplanologie) Bovenlokaleaanpak Patroon- en plekconcepten Verruimde doelstellingen Netwerk- en zelfsturing(ontwikkelingsplanologie) Vlaams beleid Planconcepten Sturing Toepasbaarheid

19. Naar een meer ontwikkelingsgericht beleidsinstrumentarium voor de aanpak van de open ruimte in verstedelijkte gebieden…. Vertrekpunt = RUP Doelconformiteit Planconformiteit Doelstellingen(concepten) RUP Uitvoering functioneel zoneren RUP + flankerend beleid = te weinig ontwikkelingsgericht multifunctionaliteit, belevingswaarde en flexibiliteit = onvoldoende Nieuw type RUP - zoneren naar identiteit en belevingswaarde: entiteiten- alternatieve manieren van begrenzen integreren van ontwikkelings-gerichte instrumenten:- VOR (zelfsturing)- gebiedscontract (netwerksturing) Vlaams beleid Planconcepten Sturing Toepasbaarheid

20. Evaluatie van het ‘nieuwe’ RUP • functionele, temporele en ruimtelijke flexibiliteit inspelen op dynamiek en complexiteit • - belevingswaarde en multifunctionaliteit- sectorale conflicten vermijden- richtinggevend voor harde bestemmingen (inrichtingsstudies) • rechtsonzekerheid voor percelen in de ‘onbestemde’ tussenruimte randvoorwaarden objectiveren !! • hanteerbaar in vergunningenbeleid Entiteiten +alternatieve manieren van begrenzen • VOR en gebiedscontract staan vooreen meer ontwikkelingsgericht RUP- kunnen gekoppeld worden aan een RUP- zijn inzetbaar voor bovenlokale aanpak van de open ruimte - randvoorwaarden voor het goed functioneren van VOR- kritische succesfactoren voor het slagen van een gebiedscontract- juridische inpasbaarheid van VOR Koppelen vanVOR + Gebiedscontract Vlaams beleid Planconcepten Sturing Toepasbaarheid

21. Bruikbaarheid en toepasbaarheid van de planconcepten en het ‘nieuwe’ RUP in de aanpak van de open ruimte Twee studiegebieden waar de open ruimte onder intense verstedelijkingsdruk staat De open ruimte tussen De Pinte en Gent (het Parkbos) De open ruimte tussen Waregem en Kortrijk Vlaams beleid Planconcepten Sturing Toepasbaarheid

22. Bruikbaarheid en toepasbaarheid van de planconcepten en het ‘nieuwe’ RUP in de aanpak van de open ruimte De open ruimte tussen De Pinte en Gent (het Parkbos) - In een voorstudie is reeds een totaalconcept opgemaakt en in 2006 is een gewestelijk RUP goedgekeurd voor deze open ruimte(in het kader van de afbakening van het grootstedelijk gebied Gent) - Doel- (en plan)conformiteit werd nader onderzocht Aanzet tot nieuw type RUP - Concepten (en RUP) voor de open ruimte werden getoetst aan de verruimde doelstellingen Vlaams beleid Planconcepten Sturing Toepasbaarheid

23. Bruikbaarheid en toepasbaarheid van de planconcepten en het ‘nieuwe’ RUP in de aanpak van de open ruimte De open ruimte tussen De Pinte en Gent (het Parkbos) - Het ‘nieuwe’ RUP werd toegepast * aanduiden van entiteiten * de planologische aspecten van VOR VORdynamische randzone + regulariseren zonevreemdheid = ‘receiving site’Marktonderzoek voor VOR in het Parkbos Entiteiten - in grote mate gebaseerd op conceptelementen- en vertegenwoordigen alle sturingsfilosofieën Vlaams beleid Planconcepten Sturing Toepasbaarheid

24. Bruikbaarheid en toepasbaarheid van de planconcepten en het ‘nieuwe’ RUP in de aanpak van de open ruimte De open ruimte tussen Kortrijk en Waregem - Opstellen van concepten voor de centraal gelegen open ruimte vanuit de drie alternatieve planningsdiscoursen voldoen aan de verruimde doelstellingen Vlaams beleid Planconcepten Sturing Toepasbaarheid

25. Bruikbaarheid en toepasbaarheid van de planconcepten en het ‘nieuwe’ RUP in de aanpak van de open ruimte De open ruimte tussen Kortrijk en Waregem - Entiteiten zijn aangeduid- de planologische aspecten van VOR werden nagegaan Bouwvrije agrarische zone Sending sites Receiving sites Vlaams beleid Planconcepten Sturing Toepasbaarheid

26. Bruikbaarheid en toepasbaarheid van de planconcepten en het ‘nieuwe’ RUP in de aanpak van de open ruimte De open ruimte tussen Kortrijk en Waregem Op provinciaal (bovenlokaal) planniveau zijn 2 open-ruimteverbindingen aangeduid Het landschappelijk verbinden staat haaks op de logica van- de fysische ondergrond- de dynamieken is hierdoor moeilijk realiseerbaar Noodzaak om plek- en procesconcepten mee te nemen bij inrichtingsvraagstukken inzake open ruimte Vlaams beleid Planconcepten Sturing Toepasbaarheid

27. Eindbesluiten Open-ruimteverbinding als beleidscategorie = zinvolin een integrale en bovenlokale aanpak van de open ruimteen bijgevolg met verruimde doelstellingen Patroon-, proces- en plekconcepten ….. voor de opbouw van een totaalconcept voor open-ruimteverbindingen Nieuw type RUP = veelbelovend ontwikkelingsgericht beleidsinstrument …. voor de sturing van open-ruimteverbindingen

28. Relatie van het RUP tot de planningspraktijken, sturingsfilosofieën en de rol van de overheid Huidig RUP ‘Nieuw’ RUP Toelatings-planologie Marktregulering(plannen + vergunningen) functioneel zoneren functioneel zoneren Hiërarchische sturing Alternatieve manieren van zoneren Flankerend beleid(grondbeleid) Marktstimulering(subsidies + heffingen) Gebiedscontract Markthandelingen(onteigeningen) Netwerksturing Verhandelbare ontwikkelings-rechten Ontwikkelings-planologie Zelfsturing Marktstructureringvoor zelforganisatie

29. Doel- en planconformiteit Doelconformiteit Planconformiteit Doelstellingen(concepten) RuimtelijkUitvoeringsplan Uitvoering Huidig RUP Flankerend beleid Functioneel zoneren Doelstellingen(concepten) RuimtelijkUitvoeringsplan Uitvoering ‘Nieuwe’ RUP Flankerend beleid Functioneel zoneren Koppelen van ontwikkelingsgerichte instrumenten Alternatieve manieren van zoneren Vlaams beleid Planconcepten Sturing Toepasbaarheid

30. Rechtszekerheid in de ruimtelijke uitvoeringsplannen • Flexibiliteit in uitvoeringsplannen = nog steeds problematisch • Een recent arrest (januari 2007) van de Raad van Stateinzake gemeentelijk RUP (Dendermonde) voor een lokaal bedrijventerrein waarin ‘richtnormen’ voor perceelsoppervlakte en hoogte zijn opgenomen • RvSt oordeelde negatief: ‘richtnormen’ schenden het principe van rechtszekerheid Vlaams beleid Planconcepten Sturing Toepasbaarheid

31. Doel- en planconformiteit binnen het huidig RUP Doelconformiteit Planconformiteit Doelstellingen(concepten) RUP Uitvoering Doelconformiteit inzake multifunctionaliteit en belevingswaarde onvoldoende- (mono)functioneel zoneren- sectoraal beleid + kwantitatieve afwegingen- geen koppeling planvorming en investeringen- geen flexibele begrenzingen Planconformiteit onvoldoende - te weinig inzet van ontwikkelings-gerichte instrumenten Vlaams beleid Planconcepten Sturing Toepasbaarheid

32. Eigenschappen van het nieuw type RUP Afbakenen van min of meer homogene en karakteristieke entiteiten Karakteristieken van entiteiten proces- en plekconcepten- op basis van dynamieken, processen en betekenissen- sectorale conflicten worden vermeden - meer garanties voor duurzaamheid- temporele en functionele flexibiliteit Karakteristieken genereren randvoorwaardenvoor andere functies Alternatieve manieren van begrenzen- ruimtelijke flexibiliteit Entiteiten in het Parkbos Vlaams beleid Planconcepten Sturing Toepasbaarheid

33. Harde bestemmingen (in de publieke sfeer) Hiërarchische sturing Harde bestemmingen (in de publiek-private sfeer) Netwerksturing Onbestemde tussenruimte Zelfsturing Eigenschappen van het nieuw type RUP Binnen de entiteiten 3 soorten bestemmingen + 3 soorten sturing - harde bestemmingen in de publieke sfeer hiërarchische sturing- harde bestemmingen waarin overheid netwerksturing afhankelijk is van privé-partners - onbestemde tussenruimte zelfsturing Vlaams beleid Planconcepten Sturing Toepasbaarheid

34. Eigenschappen van het nieuw type RUP De afgebakende entiteiten strategisch plan (referentiekader)Harde bestemmingen projectplannen • Alternatieve instrumenten • die de open ruimte benaderen op bovenlokaal niveau- die gekoppeld worden aan het RUP • - die representatief zijn voor netwerk- en zelfsturing Gebiedscontracten Verhandelbare ontwikkelingsrechten (VOR) Vlaams beleid Planconcepten Sturing Toepasbaarheid

35. Eigenschappen van het nieuw type RUP • Verhandelbare ontwikkelingsrechten (VOR)Mechanisme • Voordelen- eigendomsrechten niet aangetast • geen extra financiële lasten • Rechten verlenen voor Rechten aankopen voor • - natuur- en bosontwikkeling - dynamische ontwikkelingen- extensivering - regulariseren zonevreemdheid (?)- ongewenst ontwikkelingpotentieel receivingsite sending site Vlaams beleid Planconcepten Sturing Toepasbaarheid

36. Eigenschappen van het nieuw type RUP Verhandelbare ontwikkelingsrechten (VOR) Het programma van VOR omvat 4 elementen- aanwijzing ‘sending sites’ (bindend of vrijwillig)- aanwijzing ‘receiving sites’ (scherpe of vage contouren)- specificatie ontwikkelingsrechten (via rechtenbank of via fonds)- mechanisme van overdracht (marktwerking of vaste prijs) zelfsturing + meta-sturing door overheid Belangrijk!! - relatie tussen sending en receiving sites zo direct mogelijk anders een vorm van heffing (planbaten – planschade) - VOR: niet zo geschikt bij ‘dwingende’ ontwikkelingen Vlaams beleid Planconcepten Sturing Toepasbaarheid

37. Eigenschappen van het nieuw type RUP • Het Gebiedscontractnetwerksturing • Gebiedscontracten = • “meerjarige contracten tussen publieke, private en maatschappelijke organisaties” “integrale benadering van inrichtingsvraagstukken” “uitvoeringsgericht” • Efficiëntie en effectiviteit van een contract?? • - Instrumentele benadering (juridische binding) planconformiteit van projectplan • - Relationele benadering (vertrouwen) • doorwerking strategisch plan in de besluitvorming • Vooral bij complexe ruimtelijke vraagstukken + diversiteit aan actoren Vlaams beleid Planconcepten Sturing Toepasbaarheid

38. Eigenschappen van het nieuw type RUP VOR gebiedscontract strategisch RUP (referentiekader) entiteiten projectplannen(vb. wetenschapspark) ruimte voor formele en informele planprocessen (vb. landschapsbedrijfsplannen / natuurinrichtingsprojecten) Vlaams beleid Planconcepten Sturing Toepasbaarheid

39. Procesconcepten Enkelvoudige procesconcepten Meervoudige procesconcepten Netwerk-discours Corridorconcept- bedrijvigheid in knooppunten- multimodaliteit- optimaliseren bereikbaarheid Raamwerkconcept- volwaardige ontwikkeling van groen-blauw en rood-grijs raamwerk Netwerken en mazen- behouden/creëren van ruimte voor laagdynamische functies- functietoekenning aan de mazen afgestemd op dynamiek van netwerken Meerkernige oriëntatie- stedelijke uitbreidingen gericht op openbaarvervoersnet en bestaande stedelijke kernen- minimalisering automobiliteit Ecosysteem-discours Watersysteembenadering- duurzame waterhuishouding- gebaseerd op de hydrologische cyclus Ecologische infrastructuur- realiseren van een netwerk van leefgebieden voor fauna en flora

40. Plekconcepten Oriëntatiemogelijkheden in tijd en ruimte Plekken hebben een bepaalde relevantie en betekenis Publiek functioneren- bereikbaarheid en toegankelijkheid (fijnmazig netwerk)- samenhang tussen functies, processen en kwaliteiten van een plek Gelijktijdige ruimte- alle betekenissen van één plek vorm en inhoud geven multifunctionele plaatsen Groene Metropool- grootschalige cultuurexpressie (vb. verstedelijking) houdt rekening met de fysische ondergrond (+ ecologische en hydrologische processen) Vlaams beleid Planconcepten Sturing Toepasbaarheid