Współczesne Problemy Unii Europejskiej

1. Współczesne Problemy Unii Europejskiej Zadanie dofinansowane ze środków Ministerstwa Spraw Zagranicznych

2. Unia Europejska po Traktacie z Lizbony • Podstawowym celem uchwalenia Traktatu z Lizbony było usprawnienie działania Unii Europejskiej, która po dwóch ostatnich rozszerzeniach (w maju 2004 roku o 10 państw i w styczniu 2007 roku o kolejne dwa) obejmuje 27 państw. • Przyjęcie Traktatu z Lizbony przez państwa Unii Europejskiej natrafiło na pewne trudności. Treść Traktatu została poddana pod referendum w Irlandii. W jego wyniku TL został odrzucony. Dopiero na skutek presji instytucji europejskich oraz dużych państw europejskich [Francja, Niemcy], przeprowadzono drugie referendum, w którym ostatecznie zaakceptowano Traktat. • Postawa Irlandczyków w pierwszym referendum przyniosła im pewien sukces polityczny. W zamian za przyjęcie Traktatu z Lizbony, Irlandia wymusiła wprowadzenie do niego poprawek, które dotyczyły m.in.: niezależności tego państwa w sprawach rodzinnych, światopoglądowych oraz podatkowych. • Bardzo sceptycznie do TL odnosiły się Rzeczpospolita Polska oraz Republika Czeska, które opóźniały ratyfikację Traktatu. Po rozszerzeniu protokołu ograniczającego działanie Karty Praw Podstawowych w Czechach, Polsce i Wielkiej Brytanii, droga do ratyfikacji Traktatu była otwarta. • Ostatecznie liczący ponad 300 stron Traktat z Lizbony wszedł w życie 1 grudnia 2009 roku. Wprowadza on wiele istotnych reform systemowych, dotyczących m.in.: funkcjonowania instytucji europejskich.

3. Traktat z Lizbony najważniejsze zmiany • Do najważniejszych zapisów Traktatu z Lizbony należą: • przekształcenie Unii w jednolitą organizację międzynarodową, • potwierdzenie formuły podejmowania decyzji w Radzie większością kwalifikowaną zgodnie z tzw. zasadą podwójnej większości, • podkreślenie szczególnego charakteru Wspólnej Polityki Zagraniczneji Bezpieczeństwa Unii Europejskiej, • osłabienie roli prezydencji narodowej w Radzie UE, • przyznanie Radzie Europejskiej funkcji instytucji europejskiej.

4. Europejskie problemy polityczne • Unia Europejska jest organizacją międzynarodową, w której bardzo mocno ścierają się interesy instytucji europejskich oraz interesy poszczególnych państw członkowskich. Z jednej strony prawo do podejmowania ważnych decyzji zakresie działań antykryzysowych roszczą sobie instytucje europejskie, a z drugiej państwa członkowskie. • Szczególne konflikty interesów pojawiają się na linii: najsilniejsze państwa europejskie [Niemcy, Francja] oraz instytucje europejskie [Komisja Europejska, Rada Unii Europejskiej, Rada Europejska]. • Spór Węgry-Rumunia dotyczący mniejszości węgierskiej w Rumunii, • Spór polsko-niemiecki dotyczące problemu ułożenia gazociągu na dnie Morza Bałtyckiego w pobliżu portu w Świnoujściu. • Spór dotyczący sposobów dywersyfikacji źródeł dostaw gazu do Unii Europejskiej. Niektóre państwa UE np. Bułgaria, Rumunia, Austria, Słowacja, Włochy, Grecja są bardzo zainteresowane udziałem w rosyjskich projektach budowy gazociągów np. SouthStream.

5. Europejskie problemy gospodarcze • Ramy finansowe 2014-2020 Rozbieżności pomiędzy państwami UE dotyczą przede wszystkim wysokości wydatków na poszczególne polityki (np. regionalna, ochrona środowiska, transport). Państwa takie jak Polska, Estonia, Litwa, Rumunia wskazują, na dalszą konieczność utrzymania dużego wparcia w zakresie rozwoju szeroko rozumianej infrastruktury. Państwa tzw. płatnicy netto np. Niemcy, Holandia chcą ogólnego zmniejszenia wydatków na np. politykę spójności oraz większego niż do tej pory wsparcia zadań związanych z ochroną środowiska i rozwojem wysokich technologii. • Polityka klimatyczno-energetyczna Według danych zawartych w raporcie przygotowanym przez Krajową Izbę Gospodarczą pt: „Roadmap 2050-co dalej?, wynika, że forsowane przez Komisję Europejską założenia pakietu klimatyczno-energetycznego doprowadzą w Polsce do: prawie trzykrotnego wzrostu hurtowych cen energii elektrycznej i ponad trzykrotnego wzrostu cen ciepła sieciowego w okresie 2010–2050 (około dwukrotnie wyższy niż w scenariuszach bez polityki klimatycznej), spadku PKB o 5% w roku 2020 i 10-12% w latach 2030–2050 w porównaniu do scenariuszy bez polityki klimatycznej, zagrożenia rentowności produkcji 10 działów przemysłu zatrudniających 800 tys. pracowników i wytwarzających 70 mld zł wartości dodanej.

6. Europejskie problemy gospodarcze • Stopa bezrobocia Najwyższa stopa bezrobocia występuje m.in.: w Polsce 12,6 % [dane GUS za maj 2012], Hiszpanii 24,6 %, Irlandii 14,6 %, Bułgarii 12,2 %, Litwie 13,7 %., Węgrzech 10,9 %, Słowacji 13,6 %, Portugalii 15,2 %. Najniższa stopa bezrobocia występuje m.in. w : Austrii 4,1 %, Holandii 5,1 %, Luksemburgu 5,4 %, Niemczech 5,6%, Czechach 6,7 %. • Dług publiczny Na koniec 2011 roku największy dług publiczny osiągnęły: Grecja (165.3%), Włochy (120.1%), Irlandia (108.2%), Portugalia (107.8%), Belgia (98.0%), Francja (85.8%), Wielka Brytania (85.7%), Niemcy (81.2%), Węgry (80.6%), Austria (72.2%), Malta (72.0%), Cypr (71.6%), Hiszpania (68.5%) i Holandia (65.2%). Jednocześnie najniższy dług publiczny na koniec 2011 roku został zanotowany w Estonii (6.0%), Bułgarii (16.3%), Luxemburgu (18.2%), Rumunii (33.3%), Szwecji (38.4%), Litwie (38.5%), Republice Czeskiej (41.2%), Łotwie (42.6%), Słowacji (43.3%) i Danii (46.5%). Nadmierny dług publiczny grozi niewypłacalnością (bankructwem) oraz wybuchem inflacji (gwałtowny wzrost cen).

7. Europejskie problemy gospodarcze • Niespłacane kredyty • Grecja pożyczyła od europejskich banków 116mld EURO, z czego najwięcej, bo 44mld EURO od banków francuskich. • Irlandia pożyczyła od europejskich banków 417mld EURO, z czego 114mld EURO z Niemiec i 122 mld EURO z Wielkiej Brytanii. • Portugalia pożyczyła od europejskich banków 168mld EURO, z czego ponad 1/3 pochodziła z Hiszpanii. • Hiszpania pożyczyła od europejskich banków 538 mld EURO, z czego ponad połowa przypada na Niemcy i Francję • Włochy pożyczyły 691 mld EURO od europejskich banków, z czego ponad połowę z Francji. Analizując dane dotyczące długu publicznego oraz przede wszystkim wielkości zaciągniętych kredytów, widać, że za problemy ekonomiczne UE odpowiedzialne są państwa, które zaciągnęły kredyty oraz państwa kredytodawcy.

8. Europejskie problemy demograficzne • Prognozy do 2060 roku zakładająutrzymywanie się współczynnika zastępowalności na poziomie poniżej1,53, czyli istotnie niższym niż jest potrzebny , który wnosi 2,1. • W konsekwencji spadek liczby ludności powoduje obniżenie liczby osób w wieku produkcyjnym, co prowadzi w dalszej konsekwencji do załamania systemu emerytalnego. • Drugim problemem Unii Europejskiej jest bardzo duża liczba aborcji tj. zabijanie dzieci poczętych. Z dokumentu Report Evolution of Family Europe 2008 przygotowanego przez Institute for Family Policies wynika, że na 6,390,014 ciąż w 2006 roku [dane dotyczą 27 państw UE] 1,167,683 zostało zakończonych aborcją. • Na problemy demograficzne Unii Europejskiej składa się także kryzys instytucji małżeństwa. Niestety coraz więcej kobiet i mężczyzn, którzy zawarli kościelny lub cywilny związek małżeński decyduje się na rozwód. W latach 1996-2006 rozpadło się ponad 10 mln związków małżeńskich. Największa liczba rozwodów występuje w Niemczech, Wielkiej Brytanii, Francji oraz Hiszpanii.

9. Europejskie problemy demograficzne • Rozwiązaniem problemów demograficznych w Europie jest wprowadzenie faktycznej polityki prorodzinnej, która nie tylko będzie wspierała rodziny w sposób finansowym, ponieważ już większość państw UE posiada w tym zakresie dobre rozwiązania [wysokie ulgi podatkowe, szeroki i tani dostęp żłobków/przeszkoli, niski VAT na odzież niemowlęcą i dziecięcą, dopłaty do podręczników szkolnych etc.]. • Dużo bardziej istotne wydaje się promowanie posiadania dzieci i rodziny jako bezcennej wartości, o którą warto walczyć i o którą warto się troszczyć. Chodzi o stworzenie „klimatu”, który będzie przyjazny wobec każdej matki i ojca oraz rodziny.

10. Działania antykryzysowe • Modele walki z kryzysem • Pierwszy polega na przeznaczeniu dużych sum pieniędzy na utrzymanie płynności sektora finansowego, a co za tym idzie – na stymulację gospodarki i utrzymanie popytu wewnętrznego. Skąd biorą się te pieniądze? Dodrukowuje się je (np. w USA) lub pożycza (np. w UE). • Drugi sposób polega na oszczędzaniu. Oznacza ono cięcia budżetowe, ograniczanie wydatków państwa, zmniejszanie deficytu, równoważenie finansów publicznych, dyscyplinę fiskalną. Sposób ten zdaje się zapobiegać przyczynie kryzysu, czyli wydawaniu więcej, niż się posiada. Negatywnym jednak, choć krótkoterminowym, jego skutkiem jest spadek popytu, spowolnienie gospodarcze, upadek firm, trudniejsze warunki życia. W dłuższej perspektywie przynosi jednak efekty, uzdrawia gospodarkę i administrację.

11. Działania antykryzysowe • Emisja euroobligacji • Wprowadzenie określonego limitu zadłużenia i deficytu państwa wraz krami za ich przekroczenie. • Unijny nadzór nad bankami (wspólny nadzór, gwarancje depozytów oraz fundusze naprawcze), • Unia fiskalna (wzmocnienie kontroli nad budżetami państw członkowskich strefy euro, a także nad ich polityką podatkową).

12. Działania antykryzysowe • Model „niemiecki”- postulat oszczędnego wydawania pieniędzy. • Model „brytyjski”- jako receptę na kryzys proponują rozwój wspólnego, wolnego rynku, przeznaczanie unijnych pieniędzy na jego wzmacnianie (np. na rozwój konkurencyjności), a jednocześnie – ograniczanie unii politycznej i unijnych regulacji. • Casus „węgierski”- pierwszej połowie 2010 roku wybory wygrała partia Fidesz, nowy premier Wiktor Orban musiał podjąć radykalne kroki reformatorskie, mające na celu odbudowę gospodarki i uzdrowienie systemu sprawowania władzy. Reformy dotyczyły zmiany konstytucji, ustawy medialnej, reformy podatków i emerytur, wzmocnienia rządu, zmiany w sądownictwie, banku centralnym i sektorze energetycznym. • Kilka z powyższych inicjatyw spotkało się ze sprzeciwem instytucji unijnych (Komisja Europejska i Parlament Europejski) i międzynarodowych (Międzynarodowy Fundusz Walutowy).

13. Fundusze i pakiety pomostowe • Europejski Mechanizm Stabilizacji Finansowej [ang. skrót EFSM]. • Środki na pożyczki i linie kredytowe w ramach EFSM pozyskuje Komisja Europejska, emitując papiery dłużne na rynku europejskim gwarantowane przez budżet Unii Europejskiej. • Europejskiego Instrumentu Stabilności Finansowej [ang. skrót EFSF]. • Wsparcie udzielane przez EFSF finansowane jest poprzez emisję instrumentów dłużnych gwarantowanych przez państwa strefy euro. • Od połowy 2013 r. EFSM oraz EFSF zostaną zastąpione przez Europejski Mechanizm Stabilności [ang. skrót ESM]. Budżet tego instrumentu finansowego będzie wynosił 800 mld Euro. • Wsparcie w ramach ESM może mieć formę: pożyczek (krótkoterminowe lub średnioterminowe wsparcie na rzecz stabilności, w tym także udzielane bezpośrednio zagrożonym bankom).

14. Fundusze i pakiety pomostowe

15. Nowe prawodawstwo europejskie na rzecz walki z kryzysem • Pakt euro plus: pakt przewiduje m.in. wprowadzenie tzw. kotwicy dla długu publicznego na poziomie 60 proc. PKB (co Rzeczpospolita ma zapisane w swojej konstytucji), ujednolicenie metody liczenia podstawy podatku CIT, dostosowanie wieku emerytalnego do warunków każdego z poszczególnych krajów (co i tak oznacza jego wydłużenie) oraz rezygnację z indeksacji płac (wzrost płac rekompensujący wzrost kosztów utrzymania). • Sześciopak: pakiet sześciu ustaw wzmacniających zarządzanie gospodarcze w UE. • Dwupak: projekty dwu rozporządzeń zwiększających kompetencje Komisji Europejskiej wobec państw strefy euro. „Jeśli zostanie przyjęty, Komisja Europejska będzie miała prawo ingerować w kształt budżetów państw eurostrefy „prewencyjnie”, zanim zostaną one uchwalone. I domagać się ich korekty.” Postanowienia te wpisują się w ogólną tendencję wzmocnienia zarządzania gospodarczego i przyznawania nowych kompetencji kontrolnych instytucjom europejskim. • Pakt fiskalny: to umową międzyrządową, do której przystąpiły wszystkie państwa UE z wyjątkiem Wielkiej Brytanii i Czech. Pakt dotyczy m.in.: zobowiązania do redukcji długu publicznego o 1/20 rocznie w przypadku przekroczenia poziomu 60% w stosunku do PKB, państwom pozostającym poza strefą euro dano gwarancję obecności na szczytach Euro i uczestnictwa w rozmowach na temat ogólnych ram zarządzania strefą, konkurencyjności oraz spraw związanych z implementacją paktu; • Unia bankowa: zakłada wspólny nadzór systemem bankowym, gwarancje depozytów bankowych oraz fundusze naprawcze.

16. Alternatywne modele funkcjonowania Unii Europejskiej • Konfederacja:podstawową zaletą konfederacji jest możliwość współpracy państw, lub nawet integracji państw, przy zachowaniu tożsamości i suwerenności każdego z nich. Formuła konfederacji pozwala na zachowanie demokratycznego charakteru współpracy, mającego charakter oddolny. Inną zaletą konfederacji jest to, że pozwala ona na zawężenie pola współpracy do kwestii gospodarczych, unikając integracji politycznej i związanych z nią tendencji federacyjnych, ograniczających suwerenność państw członkowskich. • Federacja: to ustrój, w którym władza sprawowana jest jednocześnie na dwu poziomach: centralnym i lokalnym. Federacyjny charakter UE oznaczałby zapewne znaczne ograniczenie kompetencji państw członkowskich (poziom lokalny) przy jednoczesnym rozszerzeniu zakresu prerogatyw instytucji unijnych (poziom centralny). • Model brytyjski: zakładapostulat minimalistycznego modelu funkcjonowania UE. Polegałby on na wycofaniu się z integracji monetarnej i politycznej, a rozwijaniu tylko i wyłącznie wspólnego rynku. Wiązało by się to z wycofaniem wspólnej europejskiej waluty, likwidacją bądź radykalnym ograniczeniem kompetencji instytucji europejskich i nakierowaniem wysiłków legislacyjnych tylko i wyłącznie na ułatwienia handlowe i gospodarcze.

17. Polskie stanowisko wobec przyszłego kształtu Unii Europejskiej • Polską racją stanu jest dobrobyt jej obywateli, a sposobem jego osiągnięcia jest umacnianie politycznej i gospodarczej pozycji Rzeczpospolitej w Europie. Mamy ambicję posiadania siły politycznej adekwatnej do potencjału szóstej gospodarki UE. Niestety, choć gospodarczo radzimy sobie wciąż w miarę dobrze, to nie przekłada się to na wpływ, jaki jesteśmy w stanie wywrzeć na politykę UE. • Rząd premiera Donalda Tuska podtrzymuje deklarację jak najszybszego wstąpienia Polski do strefy euro. Zgadza się również na centralizację i wzmocnienie zarządzania gospodarczego w UE. Unikając zagrożenia marginalizacji Polski przychyla się także ku rozwiązaniom federacyjnym i zwiększeniu roli instytucji UE. Chce je wykorzystać podczas negocjacji budżetu UE na lata 2014-2012.

18. RegioNalne Centrum Informacji Europejskiej ul. Mostowa 27, 87-100 Toruń tel.fax: 652 11 21 rcie@rcie.torun.pl www.rcie.torun.pl www.kursy.rcie.torun.pl