Byggðastefna eður ei

Byggðastefna eður ei Meðmælendur byggðastefnu: Edda Gunnarsdóttir og Arnheiður Fanney Magnúsdóttir

Þjóðfélagsþróun • Bændasamfélag til 1880 • Vaxandi íbúafjöldi • Krafa um breytta atvinnu- og búsetuhætti • Vélvæðing • Sjávarútvegur • Þéttbýlismyndun við strendur landsins

(Heimild: Hagstofa Íslands 2005)

Kenning Grigg (1980) • Ef fólksfjöldi vex umfram þann mannafla sem nauðsynlegur er til að hagnýta náttúruauðlindirnar sem eru nýttar • þá skapast aðstæður og ástand sem einkennist af fólksflutningi úr landbúnaðarhéruðum til þéttbýlis • Viðleitni til þess að auka framleiðslu í öðrum greinum en landbúnaði eykst

Hlutfall íbúa á Íslandi í þéttbýli með fleiri en 200 íbúa á breytilegum tímum Ár 1890 1981 2003 12% 89% 93% (Heimild: Gísli Ágúst Gunnlaugsson 1993 og Hagstofa Íslands 2005)

Aðfluttir umfram brottflutta á eftirtöldum svæðum árin 2000 og 2004

Kenning Zelinsky (1971) Tengsl helstu mynstra búferlaflutninga við þróun þjóðfélaga frá landbúnaðarþjóðfélagi til iðnríkis og síðar til upplýsingaþjóðfélags

Kenning Zelynsky frh. • Landbúnaðarþjóðfélag: • Búferlaflutningar mestir milli sveita • Iðnaðarsamfélag: • Flutningar úr sveit í borg ríkjandi einkenni • Upplýsingaþjóðfélag: • Vaxandi flutningur milli þéttbýlisstaða

Vísbendingar út frá Zelynsky • Þróun síðustu áratuga bendir til þess að: • Það dragi úr flutningum frá dreifbýli til borga. • Aukinn flutningur frá stærri borgum til smærra þéttbýlis og sveita sem eru í þægilegri nálægð við borgirnar. • Orsakir þessa benda til: • Versnandi lífskilyrða í stórborgum • Nýsköpunar í atvinnulífi utan stórborgarasvæða • Hugarfarsbreytinga almennings til dæmis hvað varðar fjölskylduvænt umhverfi og umhverfishyggju. (Heimild: Stefán Ólafsson 1997)

Orsakalíkan Gunnar Myrdal (1957) Staðsetning nýs fyrirtækis Aukinn fjöldi starfa fólks á svæði Bætt grunngerð fyrir atvinnulíf og íbúa Hópunarhagkvæmni Aukið framboð á hæfu vinnuafli Auknar skattatekjur sveitafélaga Baktengsl/framtengsl (Aðföng og afurðir) Aukin eftirspurn eftir vöru og þjónustu á svæðinu Aukið fjármagn í sveitafélaginu Vöxtur í framleiðslu fyrir markað svæðisins

Gunnar Myrdal (1957) frh. • Sjálfnærandi hringrás • Ef fyrirtæki hættir á markaði koma neikvæð forskeyti fyrir fram alla reiti

Flutningskostnaður, von Thünen • Tengslin milli markaðar, framleiðslu og fjarlægðar • Hvernig fyrirtæki og atvinnugreinar velja sér staðsetningu eftir: • verði landsins • flutningskostnaði aðfanga og afurða • Ergo: Mikilvægi samgangna

Bættar samgöngur • Skilyrðið til að mynda stærðarhagkvæmni og breiddarhagræði á svæði

Bættar samgöngur frh. • Krugman (1991): um tengsl launamunar, flutningskostnaðar og byggðaþróunar • þar sem flutningskostnaður er lægri er hlutfall íbúa svæðisins hærra • Ergo: aukinn möguleiki á stærðahagkvæmni og breiddarhagræði vegna aukinnar eftirspurnar og viðskipta

Byggðstefna eður ei • Í stefnu stjórnvalda eiga opinberar aðgerðir að miða að því byggja upp sterka byggðakjarna sem bjóða upp á fjölbreytta atvinnu, menntun, velferðarþjónustu og góð búsetuskilyrði. • Hlutverk Byggðastofnunar er í meginatriðum að styrkja byggð og atvinnulíf á landsbyggðinni. • Hún setur fram stefnumarkandi áætlun ríkisstjórnarinnar í byggðamálum á hverjum tíma um jöfnun búsetu- og atvinnuskilyrða í landinu.

Norðurslóðaáætlun • Ísland samkvæmt lögum bundið lagasetningum frá Evrópusambandi • Markmið að stuðla að samræmdri þróun á Evrópska efnahagssvæðinu • Samningi ætlað að draga úr efnahagslegu og félagslegu misræmi milli svæða

Norðurslóðaáætlun frh. • Norðurslóðaáætlunin (e.Northern Periphery Programme (NPP)), er ein af samstarfsáætlunum Evrópusambandsins • Byggðastofnun umsjónaraðili • NPP ætlað að stuðla að samstarfsverkefnum á norðlægum slóðum í Evrópu

Íslendingar aðilar að áætluninni árið 2002 og leggur til hennar 25 milljónir á ári, þar til henni lýkur árið 2006.

Norðurslóðaáætlun frh. • Forgangsverkefni 1: Efling á samgöngu- og fjarskiptamálum • Samgöngur og vegakerfi • Fjarskipti og aðgang að upplýsingaþjóðfélaginu • Forgangsverkefni 2: Styrkja atvinnuþróun og vistvæna nýtingu náttúruauðlinda • Sjálfbær nýting á náttúru og náttúruauðlindum • Nýsköpun og mannauðsþróun • Forgangsverkefni 3: Stuðla að jákvæðri samfélagsþróun • Uppbygging innviða og almannagæða, áætlanir um nýjar aðferðir til að sporna við íbúafækkun og búferlaflutningum frá svæðinu. • Stjórnun almannagæða og svæðisbundið skipulag

Vaxtakjarnar Francois Perroux • Faðir vaxtakjarnakenningarinnar. • Í grundvallardráttum að staðsetja vaxtarhvetjandi starfsemi á ákveðin svæði sem smitar út frá sér til nærliggjandi svæða með margfeldisáhrifum. • Samgöngubætur eru forsenda slíkra aðgerða til að tryggja árangur, auk þess að • stækka bakland svæðisins og mynda seguláhrif þjónustukjarnans.

Kvóti er náttúruvernd • Allt til 1980: • Stækkun landhelginnar í 200 mílur 1975 • Versnandi ástand nytjastofna, of mörg skip • Lægra afurðaverð og of mikil sókn • Sem leiddu af sér kvótakerfi • Settur á í áföngum til 1990 • Nú: kvóti eltir stærðahagkvæmni og breiddarhagræði á kostnað byggðalaga

Byggðaaðgerðir • Niðurgreiðsla á orku til heimilisnota • Stuðningur við framhaldsnám • Stuðningur við atvinnuvegina: lán Byggðastofnunar til rekstrar og uppbyggingar á landsbyggðinni. • Jöfnunarsjóður sveitafélaga • Byggðatengdur fiskikvóti (varakvóti) • Atvinnuþróunarfélögin • Jöfnun flutningaskostnaðar á öllum olíuvörum til innanalandsnotkunar og sementi • Flutningur ríkisfyrirtækja út á land

Aðgerða þörf • Styrkja innviði • Nýtt hlutverk og nýjar atvinnugreinar fyrir þéttbýli á landsbyggð • Nýta auðlindir og tækifæri svæðisins • Virkja sögu og menningu • Nýsköpun • Efling menntunar

Sérhæfing • Að efla og styrkja staðbundna framleiðsluþætti • land • vinnuafl • fjármagn, • auðlindir • framtak íbúa Ergo: ýtir undir það að ná hlutfallslegum yfirburðum í viðkomandi þætti...

Sérhæfing frh. • Fjöldi starfa, sem og afleiddra eykst • Jákvæðara viðhorf íbúa • Efling byggðar og búsetu

Upprisa Vestfjarða • Vaxtarsamningur á sviði: • Íbúaþróunar • Atvinnu • Mennta- og menningarmála • Ferðaþjónustu

Upprisa Vestfjarða frh. • Framtíðarsýn • Fjölgun íbúa um 0,5% á ári til ársins 2020. (árið 2005=7.698 íbúar, árið 2020=8.300 íbúar) • Byggt á fjölskylduvænu samfélagi • Ísafjörður verði byggðakjarni vestfjarða

Upprisa Vestfjarða frh. • Markmið framkvæmdaferilsins: • Stuðla að uppbyggingu og vexti klasa og tengslaneta á sviði sjávarútvegs • matvæla • mennta-og rannsókna • menningar-og ferðaþjónustu.

Upprisa Vestfjarða frh. • Sjávarútvegs- og iðnaðarráðuneyti veita 20 milljón króna styrk í vaxtarsamning árið 2005 • Styrkur til að efla rannsóknir og þróunarstarfsemi í sjávarútvegi

Upprisa Vestfjarða frh. • Íslandsbanki flytur símaskiptiborð til Ísafjarðar • Starfsmannafjöldi úr 9 í 20 manns • Trú á staðbundnum vinnumarkaði og tækniþekkingu

Hvaða gildi hefur það að halda öllu landinu í byggð? • Frjálst val um búsetu • Nýting auðlinda og fjárfestinga á þessum svæðum • Verndun menningararfleifðar og aðgangur að náttúru landsins • Ferðamennska • Hluti almannagæða

Engin landsbyggð? • Offjölgun á suð-vestur horni landsins • Aukið atvinnuleysi • Skortur á landrými • Hærra fasteignaverð • Einsleit menning • Enginn landbúnaður né ferðaþjónusta • Flest neysluvara innflutt • Sjávarútvegi sniðinn þröngur stakkur • Sterkir innviðir höfuðborgarsvæðis bresta

Niðurstaða • Byggðastefna er forsenda byggðar í landinu bæði á höfuðborgarsvæði og landsbyggð • Tryggir fjölbreytt samfélag • Umvefur svæðisbundin einkenni og auðlindir • Skapar forsendur fyrir efnahagslegri hringrás á landsvísu • Til að skapa góða afkomu þarf að eyða til uppbyggingar • Fjárfestum til að mynda arð, félagslegan og efnahagslegan • Félagslegir drifkraftar: bjartsýni, lífsvilji, þrjóska, að færa afkomendum arf, föðurlandsást

Niðurstaða • Ný tegund af sveitamanni að birtast, nýsveitarmaður • Þéttbýlismaður sem vill stundum hverfa frá erli og skapa sér annað heimili eða athvarf fjarri vinnustað. • Byggð þéttist, aukin neysla á landi og vörum • Byggðastefna og borgarstefna í eina sæng • Byggðastefna myndar betri tækifæri og lífsafkomu fyrir afkomendur okkar.

Náttúran verður auðvitað ekki falleg nema í samanburði við eitthvað annað. Ef ekki er til nema sveit er náttúran ekki falleg. ,,Óspillt náttúra” er því aðeins falleg nú á dögum að hún sé borin saman við borgir þángað sem menn hafa flúið af því sveitin veitti þeim ónóga lífsafkomu; og búa þar nú við vaxandi óhægindi, sumstaðar einsog í víti (Halldór K. Laxness)

Byggðastefna eður ei