1 / 42

PSYCHOLOGICZNA CHARAKTERYSTYKA DZIECI REPREZENTUJĄCYCH ROŻNE STOPNIE UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO

PSYCHOLOGICZNA CHARAKTERYSTYKA DZIECI REPREZENTUJĄCYCH ROŻNE STOPNIE UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO Na upośledzenie umysłowe składają się dwa komponenty: funkcjonowanie intelektualne jest znacznie niższe od przeciętnego i pojawia się we wczesnych latach życia,

thai
Download Presentation

PSYCHOLOGICZNA CHARAKTERYSTYKA DZIECI REPREZENTUJĄCYCH ROŻNE STOPNIE UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO

An Image/Link below is provided (as is) to download presentation Download Policy: Content on the Website is provided to you AS IS for your information and personal use and may not be sold / licensed / shared on other websites without getting consent from its author. Content is provided to you AS IS for your information and personal use only. Download presentation by click this link. While downloading, if for some reason you are not able to download a presentation, the publisher may have deleted the file from their server. During download, if you can't get a presentation, the file might be deleted by the publisher.

E N D

Presentation Transcript


  1. PSYCHOLOGICZNA CHARAKTERYSTYKA DZIECI REPREZENTUJĄCYCH ROŻNE STOPNIE • UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO • Naupośledzenie umysłowe składają się dwa komponenty: • funkcjonowanie intelektualne jest znacznie niższe • od przeciętnego i pojawia się we wczesnych latach życia, • znaczne osłabienie zdolności przystosowania się • do wymagań społecznych.

  2. Przedziały ilorazów inteligencji są tak duże, że różnice między dziećmi górnej i dolnej granicy przedziałów są znaczne ze względu na dynamikę rozwoju i maksymalne możliwości (pułap rozwoju). • OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA DZIECI • UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO • Różnice pomiędzy dziećmi upośledzonymi umysłowo dotyczą możliwości w zakresie rozwoju procesów: • poznawczych, • percepcyjnych, • emocjonalnych, • jak również umiejętności społecznych.

  3. Częściej u dzieci niepełnosprawnych intelektualnie występują: • wady wzroku i słuchu, • ograniczenia w myśleniu abstrakcyjnym (myślenie ich • związane jest z konkretnymi sytuacjami dostępnymi • we własnym doświadczeniu), • obniżenie ciekawości poznawczej, dociekliwości, • osłabienie koncentracji uwagi na jednym przedmiocie • przez dłuższy czas, co utrudnia im realizację dłuższych zadań. • Trudności w uczeniu się spowodowane są również różnorodnymi fragmentarycznymi deficytami rozwojowymi • i dodatkowymi zaburzeniami procesów psychicznych.

  4. J.Pilecka: „we współczesnej psychologii bardzo mocno podkreśla się, podobieństwo przebiegu psychomotorycznego rozwoju dzieci o obniżonej sprawności umysłowej oraz dzieci z normą intelektualną przyjmując następujące założenia: dzieci upośledzone umysłowo przechodzą poszczególne stadia rozwoju w tej samej kolejności co zdrowe, jednak w znacznie wolniejszym tempie i nie zawsze w pełni realizują swój potencjał rozwojowy, 2) charakteryzują się podobną strukturą inteligencji , na określonych poziomach rozwoju reagują w podobny sposób, jak dzieci z normą intelektualną na bodźce środowiskowe”. (Pilecka, 1998, s. 9)

  5. UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU LEKKIM • Informacje ogólne: • Iloraz inteligencji waha się w granicach: • od 55 do 69 (skala Wechslera) • 52 – 67 - WHO • Jako osoby dorosłe nie przekraczają poziomu ogólnego rozwoju intelektualnego 12 -letniego dziecka. • Pod względem dojrzałości społecznej osiągają poziom • 17 – latka. • (Kirejczyk, 1981)

  6. UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU LEKKIM Dzieci o tym samym ilorazie inteligencji (tu: u.u. w stopniu lekkim), w podobnym wieku i poziomie dojrzałości społecznej, „ cechują się wielką różnorodnością w zakresie funkcjonowania poszczególnych zdolności i umiejętności. Jedne dzieci mają kłopoty z analizą i syntezą słuchową, inne wykazują braki w zakresie percepcji wzrokowej. Są dzieci, które mają kłopoty z koncentracją uwagi, z zaburzoną pamięcią. Dzieci różnią się między sobą zdolnościami manualnymi, różne jest bowiem u różnych dzieci upośledzenie koordynacji wzrokowo – ruchowej rzutującej na precyzję wykonywanych ruchów”. (Kosmowska, 1999, s. 8)

  7. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA OSÓB Z UPOŚLEDZENIEM UMYSŁOWYM W STOPNIU LEKKIM W OBRĘBIE POSZCZEGÓLNYCH PROCESÓW POZNAWCZYCH: • rozwój dziecka upośledzonego umysłowo przebiega • przy zaburzonym funkcjonowaniu układu nerwowego, • różnią się od zdrowych rówieśników o takim samym wieku • inteligencji: • upośledzeniem różnych rodzajów percepcji, • mają gorszą pamięć logiczną – bezpośrednią i trwałą, • mniejszą trwałość i podzielność uwagi dowolnej, • uboższy zasób słów, dotyczy to zwł. mowy czynnej, • u większości dzieci rozpoczynających naukę: niewłaściwa artykulacja (dyslalie), agramatyzmy,

  8. PAMIĘĆ: • nie ma różnic w pamięci mechanicznej, skojarzeniowej • bezpośredniej i trwałej, • MYŚLENIE: • nie ma różnic między dzieckiem zdrowym a upośledzonym • w przechodzeniu do kolejnych etapów rozwoju myślenia; • ALE: • u dzieci upośledzonych rozwój myślenia przebiega • w wolniejszym tempie, zatrzymuje się w stadium • tzw. operacji konkretno – obrazowych, w związku z czym: • nie rozumieją pojęć abstrakcyjnych, nie ujmują pojęć • na poziomie uogólnionym; • ich wnioskowanie jest zaburzone;

  9. MYŚLENIE: • najlepiej radzą sobie z wnioskowaniem w codziennych, • prostych sytuacjach życiowych, • dobre wyniki osiągają w rozumowaniu na materiale • konkretnym, upośledzona zdolność do myślenia • abstrakcyjnego, • brak samodzielności w myśleniu, • duże trudności w syntetycznym ujmowaniu zdobytych • wiadomości i wiązania ich w logiczne całości (ubóstwo • wnioskowania i sądów), • małe zdolności kombinacyjne, • z wielką trudnością tworzą pojęcia, ich wyobrażenia są • więc raczej odtwarzane, • uboga wyobraźnia twórcza,

  10. MYŚLENIE – cd.: • nie rozumieją wielu słów, zwł. określających przedmioty • oraz bardzo złożone i skomplikowane zjawiska, • mają trudności w wyrażaniu swoich myśli i rozumieniu • wypowiedzi innych osób, • często nie potrafią wykrywać istotnych różnic i podobieństw • między przedmiotami; powoduje to u nich trudności • w wydawaniu sądów i wyciąganiu wniosków. • SPOSTRZEGANIE: • niedokładne, • wolne, • ma węższy zakres w stosunku do spostrzegania dzieci • w normie intelektualnej.

  11. ROZWÓJ PSYCHOMOTORYCZNY: jest zaburzony, opóźniony. • dopieropod koniec 1 roku życia dziecko potrafi • samodzielnie siedzieć; • jeszcze w wieku 2 lat ruchy dziecka są mało precyzyjne • i nieskoordynowane. • WRAŻLIWOŚĆ I POWINNOŚĆ MORALNA: • u dzieci lekko upośledzonych umysłowo - w porównaniu • z dziećmi o prawidłowym rozwoju umysłowym - występuje mniejsza wrażliwość i powinność moralna • (Kostrzewski, 1981). • Pomimo tego, w codziennych kontaktach z bliskimi osobami, przejawiają dużą potrzebę więzi uczuciowej, cierpią z powodu braku akceptacji, cieszą się, gdy są nagradzane i obdarowane serdeczną aprobatą (Maciarz, 1992).

  12. SFERA EMOCJONALNA: • chwiejność emocjonalna, • niedokształcenie uczuciowości wyższej, mniejsza wrażliwość, • nadmierna zależność, • problem z trafnym odczytywaniem uczuć innych osób, • impulsywność, niepokój, • niska samoocena / brak realnej oceny własnej osoby, • trudności z samokontrolą, • gdy czują się zagrożone, reagują w sposób patologiczny, • stąd często można u nich obserwować zachowanie • niewspółmiernie gwałtowne w stosunku do bodźca, które je • wywołał (zachowania agresywne, impulsywne / wycofanie • się, apatia) • sugestywność, • lepkość emocjonalna • (Wyszyńska, 1987; Kruk- Lasocka, 1994)

  13. INNE: • nadmiernie ruchliwe, z oznakami nadmiernego zmęczenia, • zwolnione tempo pracy, • brak samodzielności, pomysłowości, przemyślanego planu • działania, • są wrażliwe na pochwałę, co pozwala na zaangażowanie • w pracę przez nich wykonywaną, • zdolne do uczenia się dzięki mechanizmowi naśladownictwa • i identyfikacji zachowań społecznie pożądanych, • trudności z przystosowaniem się do życia społecznego m.in. • z powodu: przejawianych nieadekwatnych reakcji • emocjonalnych oraz niskiego poziomu empatii. • (Giryński, 1989; Kosmowska, 1999)

  14. NAUKA W SZKOLE: trudności w opanowaniu technik szkolnych, z wykonaniem rysunków, prac ręcznych, problem z ćwiczeniami fizycznymi, co wynika m.in. z: zaburzonej orientacji przestrzennej, zaburzonej lateralizacji, obniżonej funkcji analizatora wzrokowego / słuchowego, zaburzonej dynamiki procesów emocjonalnych (zbyt powolne / pobudzone), zaburzeń pamięci i koncentracji uwagi, zaburzeń dot. rozwoju mowy, braku motywacji do nauki, zaburzeń dot. motoryki, koordynacji wzrokowo – ruchowej. (Kosmowska, 1999)

  15. UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU UMIARKOWANYM • Informacje ogólne: • Iloraz inteligencji waha się w granicach: • od 40 do 54 (skala Wechslera). • 36-51 – WHO • W wieku 15 lat osiąga wiek inteligencji 7-8 lat. • Pod względem dojrzałości społecznej max. osiągają poziom • 10 – latka. • (Kirejczyk, 1981)

  16. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA OSÓB Z UPOŚLEDZENIEM UMYSŁOWYM W STOPNIU UMIARKOWANYM W OBRĘBIE NASTĘPUJĄCYCHPROCESÓW POZNAWCZYCH: • PROCESY ORIENTACYJNE – SPOSTRZEGANIE: • obniżona sprawność spostrzegania, • spostrzeganie cech konkretnych, • trudności w odróżnianiu cech ważnych. • UWAGA: • trudności z koncentrowaniem uwagi dowolnej, • dobra koncentracja przy wykonywaniu czynności prostych, • mechanicznych i na interesujących przedmiotach, • dominacja uwagi mimowolnej.

  17. MOWA: znacznie opóźniony rozwój mowy • pojedyncze wyrazy dopiero ok. 5 r. ż., proste zdania – ok. 7 r.ż. • posługiwanie się prostymi zdaniami, • liczne agramatyzmy, • często wadliwa, niewyraźna wymowa, • ograniczony zasób słownictwa, • brak pojęć abstrakcyjnych. • MYŚLENIE: • słabo rozwinięte myślenie pojęciowo-słowne, • myślenie ma charakter konkretno-obrazowy, • upośledzone rozumowanie przyczynowo-skutkowe, • bardzo wolne tempo i sztywność myślenia, • brak samodzielności, krytycyzmu, zdolności do samokontroli, • definicje pojęć poprzez opis przedmiotu i materiału, z którego • jest zrobiony lub „przez użytek”.

  18. NAUKA: • mogą opanować elementy nauki czytania, pisania • i liczenia w klasach – zespołach edukacyjno – • terapeutycznych (dawniej zwanych potocznie • „klasach życia”), • mogą być przyuczane do wykonywania prostych • czynności zawodowych, pod kontrolą i nadzorem • obsługiwać proste urządzenia i maszyny (praca • w zakładach pracy chronionej).

  19. PROCESY WYKONAWCZE – MOTORYKA: • poważnie opóźniony rozwój ruchowy: • siadanie w 2 r. ż., chodzenie w 3 r. ż., • dość dobre radzenie sobie z samoobsługą, • możliwość wykonywania prostych czynności zawodowych • pod nadzorem, • ruchy mało precyzyjne, • wolne tempo czynności ruchowych. • PROCESY EMOCJONALNO – MOTYWACYJNE, DOJRZAŁOŚĆ SPOŁECZNA: • wrażliwość emocjonalna, • głębokie przywiązanie do wychowawców, • słaba kontrola nad emocjami, popędami, dążeniami, • nie są do końca samodzielne i niezależne. • (Kirejczyk, 1981; Kostrzewski, 1981; Lovaas 1993; Bożyszkowska, 1993)

  20. UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU ZNACZNYM • Informacje ogólne: • Iloraz inteligencji waha się w granicach: • od 25 do 39 ( skala W. Wechslera) • 20-35 – WHO • Jako osoby dorosłe nie przekraczają poziomu ogólnego rozwoju intelektualnego 6-letniego dziecka. • Pod względem dojrzałości społecznej osiągają poziom dziecka 8-letniego. • (K. Kirejczyk, 1981).

  21. SPOSTRZEGANIE: • - poważnie obniżona sprawność i szybkość spostrzegania, • niedokładne, • ma trudności w rozpoznawaniu przedmiotów • i wyodrębnianiu elementów. • KONCENTRACJA UWAGI: poważnie zaburzona • koncentruje się tylko na przedmiotach służących • zaspokajaniu potrzeb lub wyróżniających się • np. zdecydowaną barwą, • - dominuje uwaga mimowolna, brak jest uwagi dowolnej.

  22. ZAPAMIĘTYWANIE: znacznie utrudnione • zakres pamięci jest znikomy, • mała trwałość pamięci, • potrafi zapamiętać tylko najprostsze układy na rytmice, • osoby dorosłe potrafią powtórzyć zdanie 12 sylabowe, • 4 cyfry, zapamiętać i wykonać 3 proste polecenia. • MOWA: rozwój mowy głęboko opóźniony • pojedyncze wyrazy wypowiada dopiero się w wieku • szkolnym, • często nie buduje zdań, wypowiada się monosylabami • lub jednym wyrazem, • niekiedy używa prostych zdań, nie odmienia przez przypadki, • - mowa jest bełkotliwa, • - ma minimalny zasób słownictwa.

  23. MYŚLENIE : • jedynie sensoryczno – motoryczne, bardzo słabo rozwinięte • w działaniu, • głęboko upośledzone jest myślenie pojęciowo – słowne. • ROZWÓJ RUCHOWY: głęboko upośledzony • siadanie i chodzenie opanowuje w wieku przedszkolnym, • może przyswoić sobie ruchy niezbędne do wykonywania • prostych czynności związanych z samoobsługą – wymaga to • jednak dłuższego ćwiczenia, • - poważnie upośledzona jest motoryka rąk.

  24. SFERA EMOCJONALNA I DOJRZAŁOŚĆ SPOŁECZNA: • zdolne do okazywania uczuć, przywiązania, choć wyrażają je • w sposób prymitywny, • nie kontrolują emocji i popędów, • są mało samodzielne, realizują proste potrzeby oraz dbają • o higienę osobistą • NAUKA: • charakteryzują się tak niskim poziomem rozwoju umysłowego, • że nauka czytania, pisania, czy liczenia jest całkowicie niemożliwa, • mogą funkcjonować w zespołach edukacyjno – terapeutycznych, dzięki • którym potrafią opanować wiele prostych czynności życia codziennego • oraz proste prace wchodzące w skład nieskomplikowanych zawodów, • - nie są zdolne do samodzielnego życia i wymagają opieki osoby drugiej. • (Kirejczyk, 1981; Sękowska, 1983; Doroszewska, 1989; Dykcik, 1997; Sowa, 1997)

  25. UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE W STOPNIU GŁĘBOKIM • Informacje ogólne: • Iloraz inteligencji waha się w granicach: • od 0 do 24 (skala W. Wechslera). • 0-19 - WHO • Nie wykształcone są procesy intelektualne i myślenie. • Maksymalny poziom dojrzałości społecznej to 4 lata. • Zwolnione są z obowiązku szkolnego, wymagają stałej opieki • i pielęgnacji. • (K. Kirejczyk, 1981).

  26. SFERA POZNAWCZA, MOTORYCZNA, EMOCJONALNA, SPOŁECZNA: • bardzo zaburzone procesy orientacyjne, • głęboko zaburzone spostrzeganie, • niektóre dzieci nie są w stanie skoncentrować wzroku • na przedmiocie, reagują głównie na bodźce sygnalizujące • pokarm, • - u niektórych brak objawów koncentracji uwagi mimowolnej, • niemożliwe jest zapamiętywanie i uczenie się, • niewykształcona mowa, opanowują 2 – 3 wyrazy i rozumieją • kilka prostych poleceń, • - zdolne do opanowania chodzenia, ruchy są automatyczne, • stereotypowe, nie służą wykonaniu czynności, • zdolne są do wyrażania prostych emocji, najczęściej jednak • występuje u nich brak objawów życia uczuciowego • i przejawów samodzielności.

  27. DODATKOWE INFORMACJE dot. dzieci u.u.w stopniu głębokim • pierwsze miesiące życia dziecka - obserwuje się u nich: • a) niezwykłą bierność i apatię • b) lub odwrotnie - niespokojne zachowanie – złe • samopoczucie, krzyk, problemy ze snem i jedzeniem; • c) zaburzenia w reakcjach emocjonalnych, np. brak uśmiechu • na widok bliskich osób w końcu pierwszego kwartału życia, • oraz znaczne opóźnienia w zdobywaniu umiejętności • motorycznych, tj. mała ruchliwość, unoszenie i trzymanie • głowy, zmiany pozycji ciała z pleców na bok lub brzuch, • opóźnione siadanie i wstawanie po pierwszym roku życia; • liczne zniekształcenia szkieletowe, które dodatkowo • utrudniają przyjęcie prawidłowej postawy ciała i mogą • prowadzić do uniemożliwienia poruszania się;

  28. zaburzenia precyzji ruchów, koordynacji wzrokowo- • ruchowej oraz słuchowo-ruchowej; • różnego rodzaju niedowłady, zburzenia napięcia • mięśniowego, porażenia, natręctwa ruchowe oraz ogólna • niezborność ruchowa; • u dzieci w wieku przedszkolnym z głębokim upośledzeniem • obserwuje się bardzo ograniczoną zdolność funkcjonowania • sfery zmysłowo – ruchowej; • w wieku szkolnym (od 6 do 21 lat) istnieje pewien rozwój • sfery ruchowej, lecz nie udaje się osiągnąć osobistej • samodzielności;

  29. wiek dojrzały charakteryzuje się u osób z głębokim • upośledzeniem brakiem mowy czynnej, czasami ogranicza • się ona do prostych dwuwyrazowych wypowiedzi; • na każdym etapie rozwoju wymagają stałej opieki i pomocy, • choć zdarzają się przypadki minimalnej zaradności społecznej • w wieku dojrzałym; • często wpadają w złość, która przybiera różnego rodzaju • formy: krzyk, bicie, drapanie, rzucanie się na ziemię, • przewracanie przedmiotów; wybuchy mogą mieć • krótkotrwały charakter lub trwać całymi dniami; • często u źródeł tych ataków leży niemożność zrozumienia • takiej osoby przez otaczających ludzi;

  30. przejawiają zachowania autostymulacyjne, które mogą • przebierać charakter wizualny, słuchowy i dotykowy; • pojawiają się one w sytuacji, kiedy dziecko nie otrzymuje • odpowiedniej dawki stymulacji; prawdopodobnie służy to • utrzymaniu przy życiu sytemu nerwowego, który musi • być pobudzany; • stereotypie ruchowe, które są wynikiem niedojrzałość OUN • – charakterystyczne zaburzenia w sferze ruchowej, • np. kiwanie się - jest źródłem przyjemności, zmniejsza • napięcie wywołane przez niezaspokojoną potrzebę • ruchową; może ono zastępować płacz i ucieczkę • w sytuacjach lękotwórczych i frustracyjnych;

  31. nadwrażliwość na bodźce słuchowe; • spostrzegają niewiele elementów; • nieumiejętność unikania fizycznych niebezpieczeństw; • nie zawsze sposób wyrażania swoich potrzeb i uczuć jest • właściwie i adekwatnie odbierany przez otoczenie; nie • we wszystkich sytuacjach komunikacja otoczenia jest • zrozumiała dla dziecka, które ma trudności w odbieraniu • wrażeń słuchowych, a te z kolei wywierają ogromny wpływ • na rozumienie przez niego mowy; • (Garlicki, 1978; Olechnowicz, 1979; Pileccy, 1998; Orkisz i in. 2000)

  32. Epidemiologia upośledzenia umysłowego. • Wskaźniki i ich rodzaje uwzględnione w badaniach epidemiologicznych. Dane epidemiologiczne • a planowanie służb na rzecz opieki i rewalidacji upośledzonych umysłowo. • Upośledzenie umysłowe z epidemiologicznego punktu • widzenia jest najliczniejszą przyczyną • niepełnosprawności dzieci i młodzieży. • Dotyczy ono 60-70% ogółu niepełnosprawnych osób • w Polsce. • Osoby upośledzone umysłowo stanowią od 1 do 3 • procent ogólnej populacji.

  33. Rozpowszechnienie upośledzenia umysłowego

  34. Epidemiologia upośledzenia umysłowego jest dziedziną wiedzy , która zajmuje się badaniem rozpowszechnienia w populacji różnego rodzaju zaburzeń i czynników, które decydują o tym rozpowszechnieniu. Posługuje się 2 wskaźnikami : Zapadalność – określa liczbę nowych przypadków danego zaburzenia występujących w populacjach w ciągu roku. Rozpowszechnienie – określa liczbę wszystkich przypadków danego zjawiska występujących w określonej jednostce czasu bądź w danym momencie.

  35. Wszystkie wskaźniki wyraża się w stosunku do liczby • populacji np. na 1 tysiąc mieszkańców. • Najczęściej stosowany wskaźnik w odniesieniu • do upośledzenia umysłowego, to wskaźnik • rozpowszechnienia. • Wskaźniki epidemiologiczne upośledzenia umysłowego • zależą od bardzo wielu czynników, m.in. od przyjętej definicji • upośledzenia. • Innym źródłem zmienności w badaniach epidemiologicznych • jest różnica stosowanych metod.

  36. Wskaźnik rozpowszechnienia zależy od czynników • natury biologicznej i społecznej. • Czynniki biologiczne : • stan zaspokojenia potrzeb biologicznych człowieka; • im lepszy stan zaspokojenia potrzeb biologicznych, • tym mniej zaburzeń. • Czynniki społeczne: • problem tolerancji społecznej w stosunku • do upośledzenia umysłowego jako zjawiska i osób • dotkniętych tym z zjawiskiem.

  37. Na przykładzie osób z upośledzeniem w stopniu lekkim. • Zapadalność nie zależy od płci. • W szkołach masowych: • chłopcy -51,7%, • dziewczynki-48,3%, • na poziomie urodzeń jest lekka przewaga chłopców, • ale potem to się wyrównuje. • W szkołach specjalnych: • chłopców – 62,9%, • dziewczynek 37,1 %. • ogromne zróżnicowanie. • Na poziomie zapadalności nie ma różnic, ale w rozpowszechnieniu są.

  38. PARADOKS DOTYCZĄCY UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO Polega on na tym, że w większości społeczeństw wskaźnik rozpowszechnienia upośledzenia umysłowego dzieci w wieku obowiązku szkolnego wynosi 2-3%, jeśli natomiast badać ten wskaźnik w całej populacji, uzyskuje się wynik około 1%. Ta rozbieżność wskaźników związana jest z faktem, że większość lekko upośledzonych umysłowo, którzy w szkole mają trudności z opanowaniem programu normalnego i mogą wymagać szkolenia specjalnego, po osiągnięciu dojrzałości mogą funkcjonować na poziomie pogranicza upośledzenia w stopniu lekkim i normy i „wtapiać się” w populację generalną. (Kostrzewski, Wald, 1981; Gustavsson, 1997; Kościelska, 2000; Wyczesany 2002)

  39. LITERATURA: • H. Bożyszkowska(red.)(1993). Nauczanie dzieci upośledzonych umysłowo w klasach specjalnych. Warszawa WSiP. • J. Doroszewska (1989). Pedagogika specjalna. T. I i II. Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk – Łódź Ossolineum. • W. Dykcik (red.) (1997). Pedagogika specjalna. Poznań Wyd. UAM. • R. Garlicki (1978). Charakterystyka osób upośledzonych umysłowo w różnych stopniach według wieku metrykalnego w: J. Dziedzic. Kultura fizyczna w szkołach i zakładach • dla upośledzonych umysłowo. Warszawa WSiP. • A. Gustavsson (red.) (1997). Upośledzenie w społecznym zwierciadle. Warszawa • Wyd. Żak. • A. Giryński (1989). Funkcjonowanie młodzieży upośledzonej umysłowo w stopniu lekkim w rolach społecznych. Warszawa Wyd. Wyższa Szkoła Pedagogiki Specjalnej • im. Marii Grzegorzewskiej.

  40. K. Kirejczyk (red.) (1981). Upośledzenie umysłowe-pedagogika. Warszawa PWN. B. Kosmowska (1999). Dzisiaj się bawimy. Rewalidacja indywidualna prowadzona Metodą Dobrego Startu. Scenariusze zajęć dla klas I-IV szkoły specjalnej. Warszawa WSiP. J. Kostrzewski, I. Wald (1981). Podstawowe wiadomości o upośledzeniu umysłowym w: K. Kirejczyk (red.). Upośledzenie umysłowe. Pedagogika. Warszawa PWN. R. Kościelak (1989). Psychologiczne podstawy rewalidacji upośledzonych umysłowo. Warszawa PWN. M. Kościelska (2000). Oblicza upośledzenia. Warszawa PWN. J. Kruk – Lasocka (1994). Autyzm a oligofrenia. Szkoła Specjalna nr 4, s. 195 – 200. I. O. Lovaas (1993). Nauczanie dzieci niepełnosprawnych umysłowo. Mój elementarz. Warszawa WSiP. A. Maciarz (1992). Uczniowie niepełnosprawni w szkole powszechnej. Poradnik dla nauczyciela. Warszawa WSiP.

  41. M. Orkisz, M. Piszczyk, A. Smyczek, J. Szwiec (red.) (2000). Edukacja uczniów z głębokim upośledzeniem umysłowym. Przewodnik dla nauczycieli. Warszawa CPM-PN. W. Pilecka, J. Pilecki (1998). Psychoruchowy rozwój dzieci o obniżonej sprawności ruchowej w: (red.) W. i J. Pileccy. Stymulacja psychoruchowego rozwoju dzieci o obniżonej sprawności intelektualnej. Kraków WSP. Z. Sękowska (red.) (1983). Wybrane zagadnienia z psychologii dziecka upośledzonego umysłowo. Lublin UMCS 1983. J. Sowa (1997). Pedagogika specjalna w zarysie. Rzeszów Wydawnictwo Oświatowe FOSZE. J. Wyczesany ( 2002). Pedagogika upośledzonych umysłowo. Wybrane zagadnienia. Kraków Impuls. A. Wyszyńska (red.) (1987). Psychologia defektologiczna. Warszawa PWN.

More Related