Psychologiczna analiza sposobów radzenia sobie z sytuacją bezrobocia

1. Psychologiczna analiza sposobów radzenia sobie z sytuacją bezrobocia mgr Longina Woszczek – Stach A4e Ltd Oddział w Polsce

2. Wczesne koncepcje stresu TEORIA HANSA SELYEGO • różne bodźce wywołują identyczne zmiany fizjologiczne • OGÓLNY ZESPÓŁ ADAPTACYJNY (GAS): TEORIA W. CANNONA • konkretny stresor wywołuje swoiste pobudzenie fizjologiczne TEORIA J. MASONA • przed zmianami fizjologicznymi występuje tzw. STRES PSYCHOLOGICZNY

3. Psychologiczny wymiar stresu Trzy nurty w określaniu stresu: • bodziec, sytuacja zewnętrzna o określonych właściwościach • reakcje wewnętrzne, emocjonalne człowieka (np. strach, lęk, złość, wrogość) • relacja między czynnikami zewnętrznymi a właściwościami jednostki (ujęcie relacyjne)

4. Transakcyjna koncepcja stresu R. S. Lazarusa i S. Folkman STRES to „określona relacja między osobą a otoczeniem, która jest oceniania przez osobę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi” OCENA POZNAWCZA - proces wartościowania znaczenia transakcji z otoczeniem • Ocena poznawcza pierwotna – ocena danej relacji jako: krzywda/strata, zagrożenie, wyzwanie • Ocena poznawcza wtórna – ocena własnych możliwości radzenia sobie

5. Klasyfikacja stresorów (przyczyn stresu) SIŁA I ZAKRES STRESORA: • Katastrofy obejmujące całe grupy (np. klęski żywiołowe) • Zagrożenia dotyczące jednostek (zmiany życiowe np. rozwód) • Drobne codzienne utrapienia (np. zgubienie potrzebnej rzeczy) CHARAKTERYSTYKA CZASOWA STRESORA: • Jednorazowy (np. nieprzyjemne spotkanie) • Cykliczny (np. badania kontrolne) • Chroniczny (np. nieudane małżeństwo) • Sekwencja wydarzeń stresowych (jeden czynnik wywołuje kolejne obciążenia) KONTROLOWALNOŚĆ STRESORA: • Niekontrolowane • Kontrolowane częściowo • Kontrolowane

6. Radzenie sobie ze stresem • PROCES • Stale zmieniające się poznawcze i behawioralne wysiłki mające na celu opanowanie określonych zewnętrznych i wewnętrznych wymagań ocenianych przez jednostkę jako obciążające • STYL • Posiadany przez jednostkę, charakterystyczny dla niej repertuar strategii radzenia sobie z sytuacjami stresowymi • STRATEGIA • „Ogniwo” procesu radzenia sobie, konkretny sposób stosowany w obliczu danej sytuacji stresowej

7. Utrata pracy oraz bezrobocie jako sytuacje trudne • Utrata pracy jako zmiana życiowa oceniona na 47 punktów w 100 - punktowej Skali Wydarzeń Życiowych (LCU – Life Change Units) T. Holmesa i R. H. Rahe’a • Utrata pracy jako „zdarzenie dnia codziennego”, które prowadzi do rozległych konsekwencji (Z. Ratajczak, 2000) • Bezrobocie stres chroniczny

8. Fazy bezrobocia wg M. Jahody, P. Lazarsfelda

9. Psychologiczne konsekwencje bezrobocia • Spadek samooceny • Poczucie naznaczenia i wstydu • Obniżenie poziomu ogólnej aktywności życiowej • Izolacja społeczna • Destabilizacja życia rodzinnego • Dezorganizacja rytmu życia • Obniżenie sprawności psychofizycznej • Pogorszenie kondycji psychicznej (poczucie beznadziejności, apatia, w niektórych przypadkach depresja i próby samobójcze) • Syndrom wyuczonej bezradności • Niezaspokojone potrzeby: samorealizacji, uznania, prestiżu, przynależności, wiedzy • Utrudniony powrót na rynek pracy • Wzrost liczby zachowań agresywnych • Uzależnienia jako destrukcyjne sposoby radzenia sobie z sytuacją

10. Sytuacja bezrobocia w znaczny sposób ogranicza możliwości zaspokojenia w zasadzie wszystkich potrzeb człowieka:

11. Czynniki decydujące o sposobie radzenia sobie z utratą pracy Determinanty społeczno – demograficzne: • Wiek (poczucie dyskryminacji i „bezużyteczności” u osób po 45 roku życia) • Płeć (utrata poczucia autorytetu u mężczyzn) • Wykształcenie (im wyższe wykształcenie tym silniejsze tendencje do pokonywania trudności; osoby z wyższym wykształceniem czują się bardziej naznaczone „stygmatem” bezrobotnego) • Sytuacja życiowa w okresie utraty pracy (status społeczno – ekonomiczny, dotychczasowa historia życia, struktura życia, sytuacja rodzinna itd.)

12. Czynniki decydujące o sposobie radzenia sobie z utratą pracy c. d. • Wartość przypisywana pracy • Stopień identyfikacji z rolą zawodową • Bezrobocie traktowane jako zagrożenie/szansa • Wewnętrzna/zewnętrzna percepcja przyczyn bezrobocia

13. Strategie postępowania w sytuacji bezrobocia (A. Marcinkowski, J. Sobczak) 1. Strategia „konserwatywna” - jednostka woli pobierać zasiłek i oczekiwać na otrzymanie propozycji zatrudnienia. 2. Strategia „poszukiwania uzupełniających dochodów” - oparta o pracę „na czarno” w prywatnym zakładzie i jednoczesne pobieranie zasiłku. 3. Strategia „przedsiębiorcza” - wystąpienie o dofinansowanie i rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej. 4. Strategia „zmiany kwalifikacji” - podjęcie starań o nabycie nowych lub podniesienie posiadanych kwalifikacji zawodowych. 5. Strategia „biernej adaptacji” - akceptacja statusu bezrobotnego i pobieranie zasiłku. Strategia podobna do „konserwatywnej”, jednak nie taka sama. Poprzednia preferowała bierność, zakładała oczekiwanie na rozwiązanie zaistniałej sytuacji. Ta strategia zakłada pogodzenie się z losem (…tak już musi być...).

14. Strategie zaradcze w sytuacji bezrobocia (K. Popiołek) • Praktyczne niereligijne (np. planowanie zmiany kwalifikacji, praca tymczasowa, kredyt); • Praktyczne religijne (czynności rytualne w intencji poprawy sytuacji – np. modlitwa, pielgrzymka); • „Psychologiczne” niereligijne (racjonalizacja, unikanie myślenia o problemie, myślenie irracjonalne); • „Psychologiczne” religijne (wiara w opiekę Opatrzności w uzyskaniu pracy, religia jako zasób).

15. Większość badań wskazuje, iż bezrobotni: • zdają sobie sprawę ze skutków bezrobocia, przyczyn i następstw braku aktywności zawodowej (K. Skarżyńska, 1992) • posiadają nieco niższe umiejętności bezpośredniego rozwiązywania problemów niż osoby pracujące (J. Kirenko, E. Szarzyńska, 2010) • starają się przejawiać aktywne postawy wobec własnej sytuacji (M. Goszczyńska, 1995; B. Makselon – Kowalska, 2004; L. Dyczewski, D. Wadowski, 2001) • w pewnym momencie wykazują mniejszą aktywność z powodu dotychczasowych negatywnych doświadczeń (A. Bańka, 1992; R. Nawrat, 2001)

16. Badania własne Cel badań Organizacja badań Metoda badawcza Wyniki badań

17. Celem badań jest odpowiedź na następujące pytania badawcze: • Jakie strategie radzenia sobie ze stresem stosują osoby krótkotrwale bezrobotne? • Jakie strategie radzenia sobie ze stresem stosują osoby długotrwale bezrobotne? • Czy różnice pomiędzy strategiami stosowanymi przez osoby krótkotrwale i długotrwale bezrobotne są istotne statystycznie? • Czy płeć ma wpływ na rodzaj stosowanych strategii radzenia sobie z sytuacją bezrobocia? • Czy wykształcenie ma wpływ na rodzaj stosowanych strategii radzenia sobie z sytuacją bezrobocia?

18. Organizacja badań • Badania zostały przeprowadzone w Centrum Pracy A4e realizującym projekt „Droga do zatrudnienia”. Projekt ten skierowany jest do osób po 45 roku życia pozostających bez zatrudnienia i zamieszkałych na terenie powiatu olkuskiegoi chrzanowskiego. • Próbka badawcza składała się z 55 osób bezrobotnych będących beneficjentami projektu. • Wyłoniono dwie grupy: 1. „Długotrwale bezrobotni” (30 osób pozostających bez pracy co najmniej 12 miesięcy w ciągu ostatnich 24 miesięcy) 2. „Krótkotrwale bezrobotni” (25 osób pozostających bez pracy do 6 miesięcy)

19. Metoda badań • Materiał poddany analizie stanowiły ankiety wypełnione przez osoby badane. Dokonano charakterystyki demograficznej osób krótkotrwale i długotrwale bezrobotnych. • Badani wypełniali Wielowymiarowy Inwentarz do Pomiaru Radzenia Sobie ze Stresem – COPE (Ch. Carver, M. Scheier, J. Weintraub). • Uzyskane wyniki badań poddano analizie statystycznej Testem U Manna-Whitneya.

20. Strategie radzenia sobie ze stresem badane Kwestionariuszem COPE • Aktywne Radzenie Sobie (działania zmierzające do usunięcia, zmniejszenia stresora lub jego skutków) • Planowanie (rozważania na temat poradzenia sobie ze stresorem) • Poszukiwanie Wsparcia Instrumentalnego (poszukiwanie rady, pomocy, czy informacji) • Poszukiwanie Wsparcia Emocjonalnego (szukanie wsparcia moralnego, sympatii, zrozumienia) • Unikanie Konkurencyjnych Działań (unikanie działań nie związanych z problemem) • Zwrot ku Religii (źródło wsparcia emocjonalnego) • Pozytywne Przewartościowanie i Rozwój (spostrzeganie sytuacji w bardziej pozytywnym świetle) • Powstrzymywanie się od Działania (wyczekiwanie na właściwy moment)

21. Strategie radzenia sobie ze stresem badane Kwestionariuszem COPE c. d. • Akceptacja(przyjęcie zaistniałej sytuacji jako nieodwracalnej) • Koncentracja na Emocjach i ich Wyładowanie (zaniepokojenie własnymi emocjami) • Zaprzeczanie(odrzucanie faktu zaistniałej sytuacji) • Odwracanie uwagi (angażowanie się w czynności zastępcze) • Zaprzestanie działań (bezradność, rezygnacja) • Zażywanie Alkoholu lub Innych Środków Psychoaktywnych (doraźne łagodzenie przykrych emocji) • Poczucie humoru (sposób łagodzenia przykrych emocji)

22. Czynniki wyodrębnione w analizie czynnikowej (badania normalizacyjne) • Aktywne radzenie sobie (skale: 1,2,5,7,8) • Zachowania unikowe (skale: 9,11,12,13,14,15) • Poszukiwanie wsparcia i koncentracja na emocjach (skale: 3,4,6,10)

23. Strategie radzenia sobie ze stresem osób długotrwale i krótkotrwale bezrobotnych

24. Wnioski: • Zarówno osoby krótkotrwale, jak i długotrwale bezrobotne najczęściej stosują aktywne strategie radzenia sobie (Planowanie, Aktywne Radzenie Sobie, Pozytywne Przewartościowanie i Rozwój, Unikanie Konkurencyjnych Działań). • Reprezentanci obu grup najrzadziej stosują zachowania unikowe obejmujące: Zaprzestanie Działań, Zażywanie Alkoholu lub Innych Środków Psychoaktywnych, Zaprzeczanie, Poczucie Humoru. • Osoby krótkotrwale bezrobotne statystycznie częściej stosują strategię Zaprzeczania. Brak istotnych statystycznie różnic w odniesieniu do pozostałych strategii. • Osoby krótkotrwale bezrobotne wykazują większą skłonność do aktywnego radzenia sobie, ale nie jest to różnica statystycznie istotna.

25. Strategie radzenie sobie ze stresem mężczyzn długotrwale i krótkotrwale bezrobotnych

26. Wnioski: • Mężczyźni krótkotrwale bezrobotni statystycznie częściej stosują strategię Zaprzeczania. • Mężczyźni długotrwale bezrobotni statystycznie częściej koncentrują się na emocjach i są nimi zaniepokojeni. • W pozostałych przypadkach brak istotnych statystycznie różnic. • Mężczyźni krótkotrwale bezrobotni wykazują większą skłonność do aktywnego radzenia sobie. Tendencja ta widoczna jest w strategiach: • Aktywne Radzenie Sobie • Planowanie • Pozytywne Przewartościowanie i Rozwój • Unikanie Konkurencyjnych Działań

27. Strategie radzenie sobie ze stresem kobiet długotrwale i krótkotrwale bezrobotnych

28. Wnioski: • Brak istotnych statystycznie różnic pomiędzy strategiami stosowanymi przez kobiety krótkotrwale i długotrwale bezrobotne. • Kobiety z obu grup najczęściej stosowały takie aktywne strategie radzenia sobie, jak: Planowanie, Pozytywne Przewartościowanie i Rozwój, Aktywne Radzenie Sobie, Unikanie Konkurencyjnych Działań. • Kobiety z obu grup najrzadziej stosowały następujące strategie: Zażywanie Alkoholu lub Innych Środków Psychoaktywnych, Zaprzestanie Działań, Poczucie Humoru, Zaprzeczanie.

29. Płeć a strategie radzenia sobie ze stresem

30. Wnioski: • Zarówno kobiety, jak i mężczyźni najczęściej posługują się aktywnymi sposobami radzenia sobie (Planowanie, Aktywne Radzenie Sobie, Pozytywne Przewartościowanie i Rozwój, Unikanie Konkurencyjnych Działań). • Kobiety statystycznie częściej akceptują swoją sytuację. W przypadku pozostałych strategii nie wykazano istotnych statystycznie różnic. • U kobiet zaobserwowano większą tendencję do poszukiwania wsparcia (instrumentalnego, emocjonalnego oraz w religii) i koncentrowania się na emocjach (zależność nieistotna statystycznie)

31. Wykształcenie a strategie radzenia sobie ze stresem

32. Wnioski: Ze względu na małą liczebność osób z wykształceniem podstawowym (4 osoby – 7,27%) oraz wyższym (7 osób – 12, 72%) porównano bezrobotnych z wykształceniem średnim i zawodowym. • Bezrobotni z wykształceniem średnim i zawodowym najczęściej stosują aktywne strategie radzenia sobie. • Bezrobotni z wykształceniem zawodowym statystycznie częściej stosują strategie: Zaprzeczania oraz Odwracania Uwagi.

33. Podsumowanie wyników badań • Osoby bezrobotne niezależnie od czasu pozostawania bez pracy najczęściej stosują aktywne strategie radzenia sobie. Tendencja ta jest nieco silniejsza u krótkotrwale bezrobotnych. • Bezrobotni dosyć rzadko stosują zachowania unikowe. • Osoby krótkotrwale bezrobotne częściej zaprzeczają swoim problemom, nie dopuszczają ich do świadomości. • Kobiety w większym stopniu potrafią zaakceptować swoją sytuację. Wykazują nieco silniejszą skłonność do poszukiwania wsparcia. • Wykształcenie zawodowe wiąże się z częstszym stosowaniem zachowań unikowych: Odwracaniem Uwagi oraz Zaprzeczaniem.

34. Dziękuję za uwagę