MOBBING I BULLYING W SZKOLE

1. MOBBING I BULLYING W SZKOLE CHARAKTERYSTYKA ZJAWISKA I PROGRAM ZAPOBIEGANIA

2. DEFINICJE • Mobbing – przemoc i molestowanie w miejscu pracy (pojęcie rozszerzone o zachowania występujące w środowisku dzieci i młodzieży w szkole). • Zjawisko można porównać do pojęcia „fali” (jednak nie w pełni adekwatnie ze względu na brak różnic wieku lub pozycji w szkole). Szykanowanie jednostki przez grupę, terror psychiczny: zaczepianie, izolowanie, obmawianie w celu wyłączenia konkretnej osoby z grupy koleżeńskiej. • Ofiara zostaje poddana długoterminowej przemocy ekonomicznej, psychicznej i społecznej w celu zastraszenia, upokorzenia i ograniczenia zdolności do obrony. • Metody mobbera (sprawcy) wahają się od niezauważalnych do najbardziej drastycznych powodujących izolację społeczną, poczucie krzywdy, bezsilność i odrzucenie przez rówieśników, a w konsekwencji silny stres oraz choroby somatyczne i psychiczne. • Prześladowania mogą przyjmować formę pośrednią lub bezpośrednią, aż do przemocy fizycznej włącznie. Mogą się również ograniczać do gorszego traktowania (np. nikt z daną osobą nie chce się spotykać po szkole lub bawić). • Początkiem mobbingu może być nawet mało istotny konflikt – jest to wyizolowanie jednostki z grupy wbrew jej woli.

3. DEFINICJE • Bullyingma znaczenie pokrewne do mobbingu • Jest to tyranizowanie z intencją skrzywdzenia drugiej osoby • Agresywny akt nie będący wynikiem prowokacji i powtarzający się co jakiś czas • Celowe, powtarzalne i nie prowokowane zachowania agresywne jednego lub grupy sprawców wobec ofiary z zamiarem sprawienia jej bólu fizycznego, przykrości, poniżenia lub przerażenia jej, najczęściej w obliczu grupy „widzów” z wyraźną nierównowagą sił – niemożnością obronienia się ofiary i poczuciem bezkarności sprawcy

4. ODMIANY BULLYINGU • Bullying bezpośredni: a) fizyczny – popychanie, plucie, kopanie, uderzanie, zabieranie i chowanie rzeczy, zmuszanie do wykonywania poniżających, ośmieszających lub odrażających czynności; b) słowny (emocjonalny) – grożenie, poniżanie przez przezywanie, wyśmiewanie, robienie min i prowokowanie; • Bullying pośredni (ukryty): a) relacyjny – obmawianie, rozpuszczanie plotek, namawianie innych do izolacji ofiary, odrzucania jej i ignorowania; b) cyberbullying – umieszczanie w sieci (e-maile, blogi, itp.) oszczerczych informacji

5. SPRAWCY I OFIARY • Sprawcy bullyingu: zwykle osoby impulsywne, dominujące, bez empatii, postrzegające pozytywnie przemoc, łaknący społecznego prestiżu z wysoką samooceną • Ofiary bullyingu: małe poczucie bezpieczeństwa, lękowe, o niskim wskaźniku więzi rówieśniczych, niskim poczuciu kompetencji, „outsiderzy” • Pojęcie bullying jest bardziej rozpowszechnione w krajach anglojęzycznych (USA, Kanada, Wlk. Brytania), mobbing natomiast zadomowił się jako termin m.in. w Szwecji, Finlandii, Norwegii, Niemczech oraz w Polsce

6. ROZPOZNAWANIE ORAZ DZIAŁANIA ZAPOBIEGAWCZE • We właściwej ocenie sytuacji nauczycielom przeszkadza brak właściwych umiejętności oraz działanie bez wsparcia innych • Nauczyciele często chcą rozwiązać konflikt szybko, przez co nie zagłębiają się w jego szczegóły i oceniają sytuację powierzchownie • Mogą przez to obwiniać prześladowaną osobę, zacierając różnice pomiędzy obroną i atakiem; agresja może być odpowiedzią na wcześniejszy atak, a skarga może wynikać z poczucia zagrożenia lub próby zamaskowania wcześniejszej, własnej agresji, która spowodowała atak • W utrwalaniu zachowańmobbingowychsprzyja brak reakcji nauczycieli nawet na drobne sytuacje przemocowe, których są świadkami • Ucznia można często nieświadomie wpędzić w rolę „kozła ofiarnego” przez publiczne krytykowanie jego niepowodzeń; inni uczniowie przyłączą się do krytyki w celu zyskania aprobaty – następnie skrytykowany uczeń może postrzegać takiego nauczyciela jako współsprawcę przemocy lub jej inicjatora i nigdy nie zwróci się do niego po pomoc

7. KONCEPCJA DANA OLWEUSA • Dan Olweus – profesor psychologii w Bergen (Norwegia) od 20 lat zajmujący się zagadnieniem mobbingu w szkole • Punkt wyjścia koncepcji: żaden uczeń nie może być nękany, żadne dziecko nie może być dyskryminowane • Działania mające na celu zmniejszenie lub eliminację ze szkół zjawiska agresji we wszelkich jej postaciach

8. CO RODZI AGRESJĘ U CHŁOPCÓW • Negatywne emocjonalne nastawienie rodziców, a zwłaszcza głównego opiekuna dziecka, brak ciepła i bliskich więzi • Przyzwolenie na agresywne zachowanie dziecka, zbytnia tolerancja i zbyt duża swoboda w okresie dzieciństwa przyczynia się do wzrostu agresji • Stosowanie metod wychowawczych opartych na sile tj. kar cielesnych – przemoc rodzi przemoc • Charakter dziecka – czynniki temperamentalne

9. Dan Olweus stwierdza, że: „wychowanie, w którym jest dużo miłości i zaangażowania ze strony rodziców (opiekuna), wyraźne wytyczanie granic, jak dziecku wolno, a jak nie wolno się zachowywać oraz niestosowanie metod wychowawczych opartych na sile przyczynia się do harmonijnego rozwoju dziecka i do wzrostu jego samodzielności” – dotyczy to zarówno chłopców jak i dziewczynek w różnym wieku • Większość niepożądanych czynów wynika z tego, że rodzice nie wiedzą co młody człowiek robi pod ich nieobecność • Według badań socjologicznych, sytuacja socjalno-ekonomiczna rodziny (dochody, wykształcenie rodziców, standard mieszkania) nie odgrywa żadnej roli jeżeli chodzi o poziom agresji dziecka

10. Mobbing jako fenomen grupowy • Zarówno dzieci, jak i dorośli częściej zachowują się agresywnie patrząc na inną osobę zachowującą się agresywnie. Wpływ jest tym większy, gdy agresywną osobę oceniamy pozytywnie. • Hamulce moralne lub kontrola nad własną agresją słabną, gdy widzimy, że osoba z której bierzemy przykład jest za agresję wynagradzana • Rozmywanie się odpowiedzialności zmniejsza poczucie winy i osłabia wyrzuty sumienia • Ludzie oglądający dużo przemocy w telewizji, na wideo, czy w kinach lub grach komputerowych są bardziej agresywni i mniej współczujący wobec ofiar

11. OZNAKI ROZPOZNANIA MOBBINGU W SZKOLE • Przezywanie, upokarzanie, wyśmiewanie, wyszydzanie, zastraszanie, zakrzykiwanie, grożenie • Zaczepianie, popychanie, szturchanie • Dzieci takie, wciągane w kłótnie i bójki,w których są stroną słabszą, nie bronią się, lecz uciekają i się wycofują (często płacząc) • Zabieranie książek, pieniędzy i innych rzeczy • Siniaki, zadrapania, podarte ubrania

12. JAK ROZPOZNAĆ OFIARY MOBBINGU • Są samotne w czasie przerw i niedopuszczane do grupy • Jako ostatnie wybierane są do składu drużyny w grach zespołowych • W czasie przerw trzymają się blisko nauczyciela lub osób dorosłych • Mają problemy z głośniejszymi wypowiedziami na lekcjach, sprawiają wrażenie nerwowych i niepewnych • Wyglądają na sfrustrowane, nieszczęśliwe i łatwo płaczą

13. JAK RODZICE MOGĄ ROZPOZNAĆ OFIARY MOBBINGU • Przychodzą do domu w podartych ubraniach, mają zniszczone podręczniki • Nie są odwiedzani ani zapraszani przez kolegów • Nie lubią chodzić do szkoły, z oporami wychodzą z domu • Skarżą się na brak apetytu, bóle głowy i żołądka, zwłaszcza rano • Do szkoły często bez uzasadnienia chodzą dłuższą drogą • Mają kłopoty ze snem, miewają koszmary • Maleje ich zainteresowanie szkołą • Sprawiają wrażenie nieszczęśliwych, miewają huśtawki nastrojów • Proszą rodziców o pieniądze lub je kradną

14. CECHY OGÓLNE OFIAR MOBBINGU • Potencjalne ofiary mogą być fizycznie słabsze od swoich rówieśników • Boją się urazów fizycznych – unikają niebezpiecznych zabaw, niektórych dyscyplin sportowych, mają słabą koordynację ruchową • Są ostrożne, wrażliwe, ciche, wycofane, nieśmiałe • Są niepewne, zalęknione, nieszczęśliwe, mają niską samoocenę – podświadomie i pośrednio pokazują to innym – stają się łatwym celem • Mają trudności z pokazywaniem się w grupie towarzyskiej • Łatwiej nawiązują kontakt z dorosłymi niż z rówieśnikami

15. CHARAKTERYSTYKA OFIAR PROWOKUJĄCYCH • Porywczy temperament, bronią się, gdy ktoś je zaatakuje, chcą się bić i próbują oddać, najczęściej z żałosnym skutkiem • Nadaktywne, ciągle w ruchu, nie potrafią się skupić – uciążliwe dzieci wprowadzające zamieszanie i niepokój; niedojrzałe i niezdarne, miewające drażniące przyzwyczajenia • Nie lubiane przez dorosłych z nauczycielami włącznie • Mogą same usiłować dokuczać innym uczniom

16. PO CZYM ROZPOZNAĆ SPRAWCÓW MOBBINGU • Łatwo się irytują, szydzą z innych, celowo mówią rzeczy, które mogą kogoś zranić, grożą, wyśmiewają się, popychają innych, szturchają, niszczą cudze rzeczy itp. • Mają potrzebę dominowania i tyranizowania innych, chętnie uciekają się do przemocy i groźby, dążą do realizacji swojej woli za wszelką cenę, chełpią się faktyczną lub wyimaginowaną władzą nad pozostałymi uczniami • Porywczy, impuslywni, cechuje ich niski próg frustracji, mają trudności z przystosowaniem się do panujących norm i zasad, chętnie oszukujądla korzyści • Ogólnie są zbuntowani, nieposłuszni i agresywni • Sprytnie wykręcają się z trudnych sytuacji • Mają opinię twardych, nie współczują dręczonym, mają wysokie mniemanie o sobie • Stosunkowo wcześnie zaczynają łamać normy prawne i społeczne • Wpadają w złe towarzystwo, stają się chuliganami

17. RAMOWY PROGRAM ZAPOBIEGANIA AGRESJI W SZKOLE D. OLWEUSA • CEL PROGRAMU: Ograniczenie lub całkowite wyeliminowanie mobbingu w szkole i poza nią, a także zapobieganie powstawaniu tego rodzaju problemów • W pierwszej kolejności skupić się na mobbingu bezpośrednim, czyli na widocznych, otwarcie agresywnych zachowaniach

18. ŚRODKI ZARADCZE NA POZIOMIE SZKOŁY • Przeprowadzenie ankiety wśród uczniów, analiza sytuacji • Dzień poświęcony problemowi mobbingu w szkole (zamiast zwykłych lekcji) • Większa kontrola podczas przerw (dyżury), częstsze interwencje • Więcej ciekawych zajęć pozalekcyjnych • Uruchomienie telefonu kontaktowego czynnego przez kilka godzin w tygodniu, aby anonimowo porozmawiaćo zaistniałych problemach • Ogólnoszkolne zebranie rodziców • Doskonalenie i samodoskonalenie nauczycieli • Współpraca dom - szkoła

19. ŚRODKI ZARADCZE NA POZIOMIE KLASY • Regulamin klasowy zawierający normy postępowania zapobiegającego mobbingowi, wyjaśnienie problemu, nagradzanie i sankcje • Godzina wychowawcza poświęcona tematycznie tym problemom • Nauka poprzez współpracę, dająca możliwości bliższego poznania się • Wspólne zajęcia wzmacniające więzi między uczniami • Zebranie rodziców i ewentualne indywidualne rozmowy z rodzicami

20. ŚRODKI ZARADCZE NA POZIOMIE JEDNOSTKI • Rozmowy ze sprawcami i ofiarami mobbingu • Rozmowy z rodzicami uczniów, których problem dotyczy, ewentualnie także w obecności dzieci • Wykorzystanie pomocy ze strony „neutralnych” uczniów • Pomoc i wsparcie dla rodziców ze strony szkoły • Fachowa pomoc psychologa (psychoterapeuty) dla rodziców i uczniów szykanowanychlub szykanujących • Zmiana klasy lub szkoły

21. EFEKTYWNOŚĆ PROGRAMU • W ciągu 2 lat realizacji programu w 42 szkołach w Beren, liczba przypadków mobbingu zmalała o co najmniej 50 procent • Zaobserwowano poprawę klimatu panującego w szkole, wzrost porządku i dyscypliny, lepszy stosunek uczniów do kolegów i szkoły • Liczba nowych przypadków mobbingu spadła o ponad 50 procent (działanie prewencyjne) • Odnotowano poprawę samopoczucia uczniów szkole

22. Prezentacja oparta na artykule autorstwa Stanisława Orłowskiego Ośrodek Rozwoju Edukacji 2013 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ 