1 / 42

Taalplenning docht derta!

Taalplenning docht derta!. Krite Bennekom / Wageningen Frysk Bûn om Utens Bennekom, 2 oktober 2008 Alex Riemersma, Mercator Europeesk Kennissintrum foar Meartaligens & Taallearen / Fryske Akademy www.mercator-research.eu. Taalplenning docht derta!.

theodore-estes
Download Presentation

Taalplenning docht derta!

An Image/Link below is provided (as is) to download presentation Download Policy: Content on the Website is provided to you AS IS for your information and personal use and may not be sold / licensed / shared on other websites without getting consent from its author. Content is provided to you AS IS for your information and personal use only. Download presentation by click this link. While downloading, if for some reason you are not able to download a presentation, the publisher may have deleted the file from their server. During download, if you can't get a presentation, the file might be deleted by the publisher.

E N D

Presentation Transcript

  1. Taalplenning docht derta! • Krite Bennekom / Wageningen Frysk Bûn om Utens • Bennekom, 2 oktober 2008 • Alex Riemersma, Mercator Europeesk Kennissintrum foar Meartaligens & Taallearen/ Fryske Akademy • www.mercator-research.eu

  2. Taalplenning docht derta! • 100 jier Frysk yn it ûnderwiis:Wat hat it opsmiten? • Noch 100 jier Frysk yn it ûnderwiis:Wat ferwachtsje wy dêrfan?

  3. Libbenskrêft • Frysk: fitale mûnlinge kultuertaal • Kapasiteit • Ynfrastruktuer • Taalwil • 2107: heit & mem prate Frysk

  4. Taalplenning / taalbelied • Definysje: “plenning”“normalisation” • Definysje:“bewuste aksje ta fersterking fan posysje en fan gebrûk Fryske taal”

  5. Taalplenning / soarten • Korpusplenning - boustiennen • Statusplenning - posysje • Taallearen - taaloerdracht

  6. Taalplenning / korpus • Stavering • Wurdboeken • Grammatika’s • Standerdisearring: út deskripsje nei pre-skripsje

  7. Taalplenning / status • Wetlike erkenning - (ynter)nasjonaal • Wetlike maatregels - nasjonaal • Ynstitúsjes - nasjonaal – regionaal • Finânsjes – (ryks)begrutting

  8. Taalplenning / oerdracht • Taaloerdracht • Taallearen • Ferskil taal – dialekt: hâlding

  9. Taalplenning / aktoaren • Húshâlding • Sosjale groepen • Skoalle as sosjalisaasje-ynstitút • Media • Kulturele ynstellings • Oerheden: gemeenten - provinsje - ryk

  10. Europeeske Uny (1957) • 27 lidsteaten (2007); 23 offisjele talen; 60 RMLs • Europeesk Parlemint: inisjatyf ta EBLUL (1982) & Mercator (1987) • Europeeske Kommisje: “mainstreaming”

  11. Ried fan Europa (1949) • 47 lidsteaten • Europeesk Hânfest foar Regionale of Minderheidstalen (1998): Frysk erkend yn diel III – 48 konkrete maatregels • Kaderferdrach Beskerming Nasjonale Minderheden (2005):Friezen erkend as minderheid

  12. Taalplenning / doelen • 1907: Homogeen Frysktalich Fryslân • 2007: Meartalige minsken dy’t Frysk brûke neist Nederlânsk, Ingelsk, Dútsk & noch oare talen • 2107: Frysktalige Europeanen / wrâldboargers

  13. Korpusplenning Frysk • Stavering: 1876 Ald Selskip 1945 Fryske Akademy1980 Provinsjale Steaten • Wurdboek: 1900-1911: Friesch woordenboek1956: F-N; N-F1984-2010: WFT (25 dielen)2009: Fryske ‘Van Dale’

  14. Korpusplenning Frysk • Grammatika’sSytstra & Hof (1925): idioomTiersma (1985): fonology & morfologyPopkema (2006): - fonology & stavering;- morfology & leksikon;- wurdoarten & bûging- syntaksis

  15. Standerdisearring • Korpus: noarm en ynterferinsjes • Status: Europeesk Hânfest BFTK > Kadertaalwet • Oerdracht: Kearndoelen & Common European Framework of Reference

  16. Statusplenning Frysk ryksoerheid • Twadde rykstaal (sûnt 1972), mar: • (noch) Gjin kêst yn Grûnwet • Algemene wet bestuursrecht (1995) • Friese taal in rechtsverkeer (1997) • Europeesk Hânfest RMLs (1998) • Kaderferdrach Nasjonale Minderheden (2005)

  17. Statusplenning Frysk provinsje • Provinsjewet kêst 156: Provinsjenamme Fryslân (1997) • Fan Geunst nei Rjocht (1985) • Fan Rjocht nei Praktyk (2007) • Bestjoersôfspraak Fryske Taal en Kultuer mei ryk: 1989; 1993; 2001-2010

  18. Statusplenning FryskProvinsje • 1945: mûnling Frysk yn PS tastien • 1955: Frysk yn PS-oantekens • 1968: Earste DS-stik yn Frysk • Prizen foar literatuer en wittenskip:Gysbert Japicx, Joast Halbertsma,Obe Postma en Fedde Schurer, Bernlef • Subsydzjes

  19. Statusplenning - Frysk gemeenten • Gemeentewet kêst 158: namme fan gemeente, plakken, strjitten, wetters:sichtberens fan it Frysk • Taalgebrûk gemeenteried • Akten boargerlike stân: dûbeldtalich (1997); taalkar houlikstaspraak • Foarljochting: rêchsekje

  20. Taaloerdracht Frysk • Frysk as earste taal: 55%yn húshâlding: reproduksjeSoargen! • Frysk as twadde taal: produksjeFrysk op it wurk: 59% • Frysk as mûnlinge en skriftlike taal: kwantiteit en kwaliteit

  21. Taaloerdracht Frysk • Skoalle:fan pjutten & beukers oant learlingen & studinten • Kursussen foar folwoeksenen: Afûk-lessen yn winterskoft;Edufrysk: ôfstân en digi-learen;Literatuer (ek: toaniel, lieten)Skiednis

  22. Taaloerdracht poppen, pjutten & beukers • 1989: Stifting pjutteboartersplakken - 9 • 2007: Sertifisearring fanFrysk- en twatalige berne-opfang – 60 • 2010: Frysk- en twatalige berne-opfang – 100 • Tomke-projekt -150 plakken (= 50%)

  23. Foto fan bern • Leafst bern boartsjend of yn kombinaasje mei heit en memen / of plaatsje mei TOMKE

  24. Frysk op basisskoalle • 1907: bûten skoaltiid • 1937: streektaal in levend gebruik • 1950: lêsrak & proefskoallen • 1955: ynstruksjetaal • 1980: ferplichting foar alle learlingen“Frysk is fan ús allegearre” • 1996: (ekspearimint) trijetalich ûnderwiis

  25. Frysk op basisskoalle • Frysk as fak en fiertaal • Kearndoelen: 4 feardichheden • Studio F – differinsjaasje yn doelen • Skoalleradio en skoalletelevyzje

  26. Trijetalige skoalle - 1 • Klasse 1-6: 50% Nederlânsk; 50%Frysk • Klasse 7-8:40% Nederlânsk; 40% Frysk; 20% Ingelsk • Resultaten: - Behearsking Nederlânsk like goed - Resultaten Frysk gâns better - Ingelsk behoarlik en fertroud

  27. Trijetalige skoalle - 2 • Untjouwings:- 2008: 20 basisskoallen- 2012: 50 basisskoallen (= 10%)- 2030: 250 (= 50%)- “Early English” (groep 5) • Trijetalich fuortset ûnderwiis • Fersterking learaarsoplieding

  28. Frysk fuortset ûnderwiis • 1937: (M)ULO - fakultatyf • 1948: VHMO - fakultatyf • 1968: Brêgeklasse - fakultatyf • 1971: Fakultatyf eksamenfak • 1993: Ferplichting yn basisfoarming • 2006: Kearndoelen - differinsjaasje

  29. Frysk fuortset ûnderwiis • 1942: Foardrachtkriich / FeRstifal • Skoalletelevyzje & Linkk • Flotwei Frysk • Freemwurk • 2009: Trijetalige stream ?

  30. Frysk yn beropsûnderwiis • LBO > VMBO: yn basisfoarming / ûnderbou • MBO: net dat makket • HBO: ynsidinteel

  31. Frysk heger ûnderwiis • 1941: Learstoel Frysk RUG • Hjoeddedei: RUG, UvA (bachelor+master), LU (byfak) • 1947-1985: Noordelijke Leergangen FA • Hjoeddedei NHL + CHN: learaarsoplieding f.û. + pabo

  32. Frysk yn learaarsoplieding • Pabo – foech Frysk • Learaarsoplieding fuortset ûnderwiis • Bachelor & Mastersoplieding • Masters of Multilingual Education

  33. Taaloerdracht & Media • 1945: RONO • 1979: Trochbraak Radio Fryslân • 1994: Televyzje Omrop Fryslânmar: • gjin krante / wykblêdwol: • webkrante Omrop Fryslân / Fryske tagongen (“portals”)

  34. Taaloerdracht:Toaniel & Muzyk • Amateurtoaniel • 1966: Tryater • 1991: LIET (tekst & muzyk) • Opera Rixt • Popmuzyk • Bernlefpriis foar muzyk

  35. Taaloerdracht & Literatuer • Literatuer & berneliteratuer • Tydskriften • Literêre prizen • Rely Jorritsmapriis (1954): wedstriid • Rely-junior • FeRstifal (1942): smaakmakker

  36. Kaaifigueren • Heit & mem • Juf & master • Sportlieder & muzyk(bege)lieder • Ekonomy & reklame: byldfoarming • Media: Omrop Fryslân – LC / FD • Iepenbier bestjoer: de nije KfdK

  37. Docht Fryske taalplenning derta? • 2007: Wat sûnder dy taalwil & ynfrastruktuer? • Taalhâlding – taalbesef • Taaloerdracht – taallearen • Taalgebrûk - taalgedrach • 2107: Posysje yn Euromosaïc: fan middenmoater ta top-10

More Related