SPÓŁDZIELNIE SOCJALNE

1. SPÓŁDZIELNIE SOCJALNE Janusz Sulczewski Żarska Spółdzielnia Socjalna

2. CZY ISTNIEJE MODEL SPÓŁDZIELNI SOCJALNEJ W POLSCE • W odróżnieniu od spółdzielni włoskich, gdzie istnieją dwa modele: • Typ „A” – świadczący wyłącznie usługi w sferze socjalnej, bez prowadzenia działalności gospodarczej, lecz z prowadzeniem reintegracji społecznej członków, oraz • Typ „B” – prowadzą działalność gospodarczą w oparciu o reintegrację zawodową członków, a koszty utrzymania pracownika w znacznej części (ubezpieczenia oraz składki emerytalne) pokrywane ze środków funduszu państwa. • W Polsce – NIE ISTNIEJE WYPRACOWANY MODEL SPÓŁDZIELNI SOCJALNEJ

3. STAŁE ŹRÓDŁO PRZYCHODU • Jedynie te spółdzielnie, które mają zapewniony stały przychód (choćby niewielki) mogą planować. • Zlecenie raz jest, a raz go nie ma. • Dążenie do zawarcia umowy na produkty lub usługi na zasadzie stałego wykonywania, np.: • - obsługa wspólnot mieszkaniowych w zakresie porządkowym (sprzątanie, odśnieżanie, obsługa terenów zielonych) • - produkcja partii materiału dla odbiorcy w okresie dłuższym (dana partia lub dany okres czasowy)

4. WKŁAD DO SPÓŁDZIELNI • Wkład nie jest jednoznaczny z udziałami. • Udziały mogą być małe i raczej w formie gotówkowej. • Wkład powinien obejmować wniesienie sprzętu i maszyn zakupionych w ramach otrzymanej jednorazowej dotacji lub środków finansowych na wspólny rachunek spółdzielni.

5. ROTACJA ZWIĄZANA Z CZŁONKAMI • Członkowie mogą w każdej chwili zrezygnować z członkostwa (zróżnych powodów). • Ustanie członkostwa nie powinno powodować uszczuplenia zasobów majątkowych spółdzielni. Wniesiony wkład w formie maszyn i urządzeń zakupionych w ramach dotacji jednorazowej lub wniesionych środków finansowych pozostaje w strukturach majątku spółdzielni. • Zwrotowi podlegają jedynie udziały. • Wysokość udziałów w spółdzielniach dotychczas działających jest niewielka. A odejście członka nie powoduje ryzyka zaprzestania działalności.

6. DOTACJA TO NIE POŻYCZKA • Dotacja jednorazowa na uruchomienie działalności w formie spółdzielni socjalnej stanowi pomoc państwa dla osoby przystępującej do spółdzielni. • Pomoc (dotacja) to nie jest pożyczka. • Skoro więc państwo udziela dotacji, to czyni to z myślą o tym, aby zakupione (przez spółdzielnię) w ramach tych środków narzędzia, maszyny i materiały stanowiły majątek spółdzielni, a nie osoby prywatnej. • Jednocześnie w przypadku likwidacji spółdzielni, która otrzymała dotację majątek znajdujący się w niej przekazywany jest do Funduszu Pracy (80%), lub innej spółdzielni socjalnej. Jest to pewną formą zabezpieczenia celowości wydatkowanych środków.

7. PROPONOWANE ROZWIĄZANIE • Poręczenie może stanowić „Akt notarialny dobrowolnego poddania się egzekucji przez dłużnika” • Osoba prawna np. zarejestrowana spółdzielnia socjalna w przypadku, gdy członkowie wcześniej byli w s.s. osób prawnych • Wzajemne poręczenie założycieli (weksel z poręczeniem wekslowym aval)

8. UMOWY O PRACĘ? • Członkostwo w spółdzielni zobowiązuje ją do zawarcia umowy z członkiem. Ustawa przewiduje kilka form umów, lecz najlepszą jest: SPÓŁDZIELCZA UMOWA O PRACĘ.

9. JAKA JEST FURTKA WYJŚCIA? • Ustawa nie podaje w jakim wymiarze czasu pracy powinna zostać zawarta taka umową. Te zagadnienia powinien zawierać Statut oraz Regulamin Pracy w Spółdzielni. • Jeżeli więc w okresie początkowym spółdzielnia nie może zapewnić pracy na pełny etat (brak zleceń, okres tworzenia struktury, rozeznanie rynku itp.), powinna rozważyć możliwość zawarcia takiej umowy na część etatu. • W miarę rozwoju działalności powinna dążyć do zwiększenia wymiaru czasu pracy, aż do osiągnięcia „pełnego wymiaru czasu pracy”.

10. JAK OBNIŻYĆ OBCIĄŻENIE ZWIĄZANE Z ZUS-EM? • Nowa ustawa daje możliwość ubiegania się u starosty o zwrot zapłaconego ZUS-u. Starosta może pokryć wydatki przez okres do 36 miesięcy. Zwrot można uzyskać na każdego założyciela oraz każdego członka przystępującego.

11. CO TO JEST REINTEGRACJA SPOŁECZNA i ZAWODOWA? • Aktualnie nie ma definicji podanej przez urzędy skarbowe • Ustawa nie precyzuje szczegółowo tego zagadnienia. • Wg ustawy: Reintegracja społeczna to: - wszystkie działania mające na celu odbudowanie i podtrzymanie umiejętności uczestniczenia w życiu społeczności lokalnej i pełnienia ról społecznych w miejscu pracy, zamieszkania lub pobytu

12. REINTEGRACJA ZAWODOWA TO: (wg ustawy) • Działania mające na celu odbudowanie i podtrzymanie zdolności do samodzielnego świadczenia pracy na rynku pracy.

13. DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZA A REINTEGRACJA SPOŁECZNA I ZAWODOWA • Działania związane z reintegracją społeczną i zawodową mogą być wykonywane przez spółdzielnię w ramach prowadzonej działalności gospodarczej (poza realizacją pożytku publicznego i wolontariatu)

14. Tak, ponieważ jest to jedyna dostępna prawnie forma bycia współwłaścicielem przedsiębiorstwa z nastawieniem na osoby niezamożne. Osoby te nie są przedsiębiorcami, są współwłaścicielami. Czy warto tworzyć spółdzielnie socjalne?

15. Zakłada się wsparcie ze środków publicznych na tworzenie takiej spółdzielni. Żadne inne przedsiębiorstwo nie otrzymuje dotacji publicznej na uruchomienie swojej działalności. Możliwość dotowania

16. Istnieje możliwość zwrotu składek ZUS w okresie do 3 lat. Żadne inne przedsiębiorstwo nie może otrzymać takiego wsparcia. Zwrot składek ZUS

17. Przedsiębiorcą jest spółdzielnia socjalna. Członkowie (grupa osób) w sposób demokratyczny planuje i zarządza tą spółdzielnią. Demokratyczny sposób zarządzania spółdzielnią

18. Działalność statutowa (reintegracja zawodowa i społeczna) przyczynia się do trwałego powrotu na rynek pracy. Możliwość wsparcia finansowego działań statutowych ze środków samorządu terytorialnego i środków publicznych. Działalność statutowa

19. Prawo spółdzielcze daje możliwość regulowania zasad zarządzania finansami poprzez łagodniejsze zapisy i podejmowanie decyzji w formie uchwał a nie zapisów kodeksu pracy. Prawo spółdzielcze a kodeks pracy

20. Dla przedsiębiorcy zyskiem jest pieniądz. Dla członków spółdzielni zyskiem jest praca. Pojęcie zysku

21. Konieczność edukowania - posiadanie wiedzy: 1. ekonomicznej 2. gospodarczej 3. wolnorynkowej Usługi świadczone przez spółdzielnie muszą być konkurencyjne. Działania poprawiające funkcjonowanie spółdzielni

22. Rolą spółdzielni jest wypełnianie nisz rynkowych, gdzie nieopłacalne staje się to dla innych przedsiębiorców. Spółdzielnie wówczas nie konkurują z lokalnymi firmami, lecz uzupełniają braki na lokalnym rynku gospodarczym. Nisze rynkowe

23. Niska wiedza osób z zakresu przedsiębiorczości społecznej wymaga tworzenia regionalnych punktów wsparcia dla podmiotów ekonomii społecznej. Ośrodki te muszą dostarczać wiedzy nie tylko dla członków spółdzielni socjalnych, lecz również wspierać edukacyjnie lokalne organizacje i urzędy. Wsparcie zewnętrzne

24. Wsparcie programowe poprzez certyfikację usług i produktów wytwarzanych przez spółdzielnie socjalne. Marka i logo dla produktów i usług świadczonych przez spółdzielnie socjalne. Wzmocnienie działań spółdzielni socjalnych

25. Dążyć do zmiany prawa w zakresie niwelowania różnic dotyczących założycieli pełnosprawnych i niepełnosprawnych (zabezpieczanie dotacji, wspólne wnioski, jednolita procedura we wszystkich PUP-ach) Niwelować różnice w prawie

26. Opracować sposób zabezpieczania dotacji dostępny dla osób wykluczonych. Dostęp do środków dotacyjnych

27. Utworzyć system finansowania bieżącej działalności s.s. (instytucje bankowe lub pozabankowe) przy wsparciu ministerstwa Wsparcie finansowe

28. Wdrożyć system klauzul społecznych poprzez szkolenia dla przedstawicieli samorządów lokalnych. Klauzule społeczne

29. Zarządzanie w spółdzielni socjalnej (1) • Omawiając zagadnienia zarządzania w spółdzielni socjalnej należy wziąć pod uwagę rodzaj spółdzielni. Istnieją dwa rodzaje spółdzielni: • Spółdzielnia osób fizycznych (założycielami są osoby z kręgu wykluczenia, przy ewentualnym wsparciu specjalistów posiadających prawa członkowskie). • Spółdzielnia socjalna osób prawnych. Założona przynajmniej przez dwie osoby prawne, które stają się współzałożycielami tej spółdzielni.

30. Zarządzanie w spółdzielni socjalnej (2) • W małej spółdzielni socjalnej zdarza się, że wszyscy założyciele stają się jednocześnie członkami zarządu (posiadają funkcje). Ten szczególny przypadek pokazuje, że wszyscy są pracownikami, a jednocześnie wszyscy są członkami zarządu. • W spółdzielni do 15 osób nie ma wymogu powoływania rady nadzorczej, w większej powołuje się radę nadzorczą jako dodatkowy organ kontrolny. Sposób zarządzania spółdzielnią będzie więc inny. • W każdej spółdzielni najważniejszym organem jest Walne Zgromadzenie (wszyscy, którzy posiadają prawa członkowskie mają prawo głosowania).

31. Zarządzanie w spółdzielni socjalnej (3) • Podstawowa zasada funkcjonowania spółdzielni socjalnej to oddolność i demokratyczny styl zarządzania. • Spółdzielnia socjalna powstająca z kręgu osób zagrożonych wykluczeniem równo traktuje głos każdego z członków – jeden członek, jeden głos - tak w sprawach zarządzania jak i kontroli działalności spółdzielni.

32. Zarządzanie w spółdzielni socjalnej (4) • Spółdzielnia socjalna jest tworem demokratycznym. To tu zauważyć można, że polityka gendermainstreaming’u (równości szans) jest zachowana. W żadnym innym przedsiębiorstwie nie ma pewności na jej stosowanie. • W spółdzielniach socjalnych wspólne decydowanie o rozwoju, zatrudnieniu, celach itp. potwierdza zachowanie równości i dowartościowania każdego z jej uczestników.

33. Zarządzanie w spółdzielni socjalnej (5) • Najważniejszym dokumentem w spółdzielni socjalnej jest statut. Jest jej nadrzędnym wewnętrznym dokumentem regulującym jej funkcjonowanie. To właśnie w tym dokumencie jej założyciele wytyczają cele działalności (tak statutowej, jak i gospodarczej), do którego wszyscy dążą. • To dokument w którym oprócz celu zawiera się nasza polityka działalności, zarządzania, wynagradzania, organów wewnętrznych, sposobu finansowania i podziału tego co wypracujemy.

34. Zarządzanie w spółdzielni socjalnej (6) • Brak sprecyzowanego celu i struktury zarządzania oraz działania, brak systemu kontroli stopnia osiągnięcia celu powodują nadmierne straty czasu. Nasila się stres i wzrasta napięcie wśród członków we wzajemnych relacjach interpersonalnych, powstają konflikty wewnętrzne i zewnętrzne. Prowadzi to w efekcie do spadku efektywności działania całej spółdzielni socjalnej.

35. Zarządzanie w spółdzielni socjalnej (7) • Produktywne są te działania, które przy zaangażowaniu danej ilości środków, czy zasobów osiągają najlepszą możliwą ilość skutków, produktów, usług. • Można zdefiniować produktywność jako: lepsze wykorzystanie zasobów, bardziej oszczędne, które angażuje mniej wysiłku, powoduje mniej stresu, zwiększa szacunek do samego siebie, sprzyja asertywności, likwiduje przestój spowodowany przez konflikt.

36. Zarządzanie w spółdzielni socjalnej (8) Cele dla naszej spółdzielni socjalnej? • Szczegółowe, ale niezbyt rozbudowane, ale też nie ogólne. W oparciu o założone branże i pozyskanych zleceniodawców. • Mierzalne, czyli mające jednostki pomiarowe, abyśmy mogli porównać, czy uzyskujemy założone korzyści w danym czasie. Czy sprzęt i urządzenia jakie posiadamy oraz umiejętności naszych członków powodują mierzalne wpływy do spółdzielni. • Akceptowalne, czyli zaakceptowane przez tego, kto ma je realizować oraz przydzielone w taki sposób, że wiadomo kto jest odpowiedzialny za ich realizację. Akceptowane muszą być również przez wszystkich członków spółdzielni socjalnej. Bowiem w naszej spółdzielni osobiście wykonujemy na jej rzecz pracę. • Realne, czyli takie, które daje się zrealizować – dostosowane do możliwości zasobów kadrowych i sprzętowych spółdzielni. Z wykorzystaniem dotychczasowego doświadczenia członków naszej spółdzielni socjalnej. • Tropione, czyli takie, o których w każdym momencie wiadomo, w jakim stopniu są osiągnięte. Wymaga to okresowej analizy i ewentualnej zmiany w trakcie realizacji. To zazwyczaj zadanie zarządu, który odpowiedzialny jest za rozwój działań spółdzielni.

37. Zarządzanie w spółdzielni socjalnej (9) • Każda spółdzielnia socjalna, aby funkcjonować, musi dysponować określonym majątkiem trwałym oraz środkami obrotowymi. • Forma własności określa, kto inwestuje w działalność organizacji, kto czerpie z niej zyski, kto ponosi finansowe ryzyko. Forma własności w sposób istotny wpływa na sposób zarządzania organizacją i bardzo często determinuje sprawność jej funkcjonowania. • Spółdzielnia stanowi wspólną formę własności. A więc w tej wspólnej formie istotnym staje się element zarządzania wspólnym dobrem.

38. Zarządzanie w spółdzielni socjalnej (10) Wyróżnia się dwa podstawowe podejścia wyjaśniające pojęcie „zarządzanie”: • Podejście funkcjonalne - zarządzanie to ogół kierowniczych zadań, które muszą być wykonywane podczas funkcjonowania systemów opartych na podziale pracy. Chodzi tutaj więc o zdefiniowanie zbioru zadań, które muszą być wykonane, jeżeli spółdzielnia zamierza osiągnąć założone przez siebie cele. • Podejście instytucjonalne - koncentruje się na stanowiskach w hierarchii przedsiębiorstwa, które realizują określone funkcje zarządzania, a więc na osobach, którym przydzielono zadania kierownicze. W wypadku spółdzielni zazwyczaj jest to prezes spółdzielni.

39. Zarządzanie w spółdzielni socjalnej (11) Do podstawowych funkcji zarządzania należą: • 1. Planowanie. • 2. Organizowanie. • 3. Zatrudnianie. • 4. Motywowanie (pobudzanie). • 5. Kontrola.

40. Zarządzanie w spółdzielni socjalnej (12) • Planowanie –Występuje w takich formach, jak: misja, strategia, polityka, procedura, program, budżet. Jego specyficzną formę stanowi biznesplan, którego opracowanie jest szczególnie ważne dla kogoś, kto tworzy firmę nie posiadając wystarczającej gotówki, a zwłaszcza dla spółdzielni socjalnej, która w większości nie otrzymuje dotacji na jej założenie. Ma ono na celu określenie sposobów pozyskania środków dotacyjnych, zleceniodawców czy pożyczek bankowych przeznaczonych dla podmiotów ekonomii społecznej. Planowanie może posiadać charakter: długookresowy, średniookresowy, krótkookresowy. Wyznacza się w ten sposób normy czasowe, według których ma nastąpić wykonanie zadania i realizacja założonego celu. W spółdzielni socjalnej planowanie zadań związane jest z określeniem „kto, w jaki sposób, w jakim terminie i za ile ma wykonać zleconą pracę”. Przy czym spółdzielnia powinna przydzielać pracę równomiernie dla każdego jej członka.

41. Zarządzanie w spółdzielni socjalnej (13) • Organizowanie – przejawia się w sprawnym, racjonalnym i efektywnym wykonaniem zadania – celu, przy pełnym wykorzystaniu posiadanych zasobów. Organizowanie można również odnieść do procesu zakładania spółdzielni. W sferze wykonawczej dzięki organizacji następuje pełne zabezpieczenie wykonania zadania –w materiały, narzędzia, maszyny czy dodatkowych specjalistów, których spółdzielnia może zatrudnić. Wskaźnikiem organizacji jest rytmiczność pracy i okres wykonania założonego celu. Na początku spółdzielnia dysponując niewielkimi środkami finansowymi powinna tak organizować pracę, by zlecenia wykonywane były w krótkich terminach z możliwością uzyskania zapłaty w jak najkrótszym czasie. Nie może sobie pozwolić na realizację zleceń z wydłużonym terminem zapłaty dla spółdzielni, ponieważ szybko straci płynność finansową.

42. Zarządzanie w spółdzielni socjalnej (14) • Zatrudnianie – oznacza dobór pracowników, specjalistów pod kątem wymagań funkcjonowania spółdzielni i planowanej działalności pod kątem branżowym. Ważna jest tu zasada: „właściwy człowiek na właściwym miejscu”. Czynnikiem optymalizującym dobór pracowników jest konkurencja na lokalnym rynku pracy, uzależniona od wskaźnika bezrobocia. W regulaminach wewnętrznych określa się także wysokość wynagrodzenia, oraz zasadę: „jak podzielić sprawiedliwie dochody spółdzielni na członków spółdzielni, którzy je wypracowywali”.

43. Zarządzanie w spółdzielni socjalnej (15) • Motywowanie – stanowi formę bezpośredniego oddziaływania spółdzielni, menedżera, prezesa na podległego pracownika w kierunku wykonywania zadania wynikającego z założonych celów. Polega na stosowaniu zróżnicowanych form zachęcania członków do jak najlepszego wykonania postawionego przed nimi zadania. Z reguły motywacja uzależniona jest od ważności i terminowości zleconej pracy. Zachęcanie wymaga znajomości cech osobowych podległych pracowników i – gdy jest właściwie stosowane – kształtuje w nich poczucie zadowolenia i zwiększa gotowość do wykonywania zadań. Zasadą jest to, że wszyscy pracujemy na rzecz swojej spółdzielni, a dochody zależą jedynie od nas samych.

44. Zarządzanie w spółdzielni socjalnej (16) • Kontrolowanie – polega na sprawdzaniu wykonania zleconej pracy – tak od strony ilościowej, jak i jakościowej. Jest to ostatni etap realizacji zaplanowanego zadania, polegający na porównaniu założonego celu z efektem pracy – i wyciągnięciu z tego porównania wniosków na przyszłość. Od strony technicznej sprowadza się to do ustalenia norm (standardów), oceny osiągnięć (rezultatów) i korekty wypaczeń. W procesie kontroli ważną rolę odgrywa umiejętność dokładnego rozdzielenia warunków obiektywnych od subiektywnych, ograniczających lub uniemożliwiających członkom właściwe wykonanie powierzonego zadania. Kontrola jest ważnym czynnikiem eliminowania popełnianych przez spółdzielnię błędów podczas wykonywania zleceń.

45. Zarządzanie w spółdzielni socjalnej (17) • W małych spółdzielniach socjalnych ważny jest system zarządzania, który stanowi często zarząd 2-3 osobowy. Jest to system prosty, nierozbudowany, złożony zazwyczaj z kierownika jednostki, którym jest prezes. Kolegialnym organem decyzyjnym w tym wypadku jest Walne Zgromadzenie, podejmujące decyzje w sprawie kierunku rozwoju spółdzielni oraz poprzez podejmowane uchwały zobowiązujące zarząd do ich realizacji. • Wszyscy członkowie mają więc wielką rolę w podejmowaniu decyzji o rozwoju spółdzielni (Walne Zgromadzenie). A zarząd poprzez realizację wspólnie wytyczonych zadań dąży do ich realizacji w taki sposób, by angażować wszystkich uczestników spółdzielni, z korzyścią dla rozwoju firmy.

46. Zarządzanie w spółdzielni socjalnej (18) Podsumowując proces zarządzania w spółdzielniach socjalnych można wysnuć następujące wnioski: • Zalety: • poczucie wspólnej własności, co daje większe zaangażowanie w działalność spółdzielni socjalnej • bliższe więzi ze spółdzielnią, co zwiększa zaangażowanie • większa szansa na lepsze działanie, poprzez bezpośredni komunikat odbiorców usług, produktów • Wady: • spowolnienie procesu decyzyjnego, większa liczba decyzji wymagająca konsultacji, mniejsza swoboda podejmowania decyzji przez zarząd • konflikt indywidualnych interesów np. konflikt między poszczególnymi członkami a ogólnym interesem spółdzielni • podejmowanie przez walne zgromadzenia decyzji, za które odpowiedzialność de facto ponosi zarząd