SANAYİ İŞLETMELERİNDE VERİMLİLİK ÖLÇME VE İZLEME

1. SANAYİ İŞLETMELERİNDE VERİMLİLİK ÖLÇME VE İZLEME

2. Fatma GÜNTÜRKÜN faydinlik@mpm.org.tr Milli Prodüktivite Merkezi www.mpm.org.tr Bartın – 15 Kasım 2007

3. 1986 1994 1987 1998 Milli Prodüktivite Merkezi İstanbul Bölge Müd. Karadeniz Bölge Müd. • İSTANBUL • TRABZON • İZMİR • ANKARA • GAZİANTEP Ege Bölge Müd. Güneydoğu Anadolu Bölge Müd. Merkez

4. Sunum Planı Tanımı • Verimlilik • Verimlilik Ölçümünün Amacı • RAPMOD-Ramsay Verimlilik Modelleme Sistemi • APC -Toplam Verimlilik Ölçüm Modeli Önemi Ölçümü

5. Verimliliğe Neden İhtiyaç Duyuldu? • Toplayıcılık ve Avcılık Zamanı • İlkel Araçlar • Düşük Üretkenlik • Düşük Verimlilik • İlkel Toplumlar • İş Bölümü • Daha gelişmiş araçlar

6. Verimliliğe Neden İhtiyaç Duyuldu? • Nüfus Artışı • Sınırlı Kaynaklar ve Artan Maliyet • İlerleyen Teknikler, Toplumsal İş Bölümü ve Üretim • Sanayinin Gelişimi, Tarımdan Ayrılması ve Kollara Bölünmesi Verimlilik teorisi ve pratiği ile giderek önemli bir kavram, olgu ve teknik olarak ortaya çıkmaya başladı.

7. Verimliliğe Neden İhtiyaç Duyuldu? • Hızlı Küreselleşme • Artan Rekabet • Üretim ve Ticaretteki Büyüme Fırsatları • Yeni Piyasa Şartları • Sürekli Değişen Piyasa Ortamı Günümüzde ise

8. Günümüzde Verimlilik • İşletmelerin rekabet güçlerini, • sundukları hizmetin veya ürünün kalitesi, • fiyatı • hızı • teknik üstünlüğü • farklılığı • müşteri memnuniyeti gibi unsurlar belirler. • Buradan da görüleceği üzere; ulusal, sektörel veya firma bazında, rekabet gücünün en önemli unsurlarından biri verimliliktir.

9. Verimliliğin Tanımı Bir üretim ya da hizmet sisteminin ürettiği çıktı ile bu çıktıyı yaratmak için kullanılan girdi arasındaki ilişkidir.

10. Verimliliğin Tanımı • Üretim süreci: Emek, malzeme, enerji, bilgi, zaman ve benzeri faktörlerden nasıl yararlanıldığını gösterir.

11. Verimliliğe Çeşitli Yaklaşımlar • Ekonomistler ve Politikacılar: • Makro sistemler • Ulusal, bölgesel, sanayi düzeyinde verimlilik • İşletmeciler • İşletmenin toplam faktör verimliliği • Mühendisler • Makinaların verimliliği • Yerleşim düzeni • İşlerin standardlara uygunluğu

12. Verimliliğe Çeşitli Yaklaşımlar • Verimliliğin kapsamı artıyor! • Ekonomi dışındaki alanlarda kullanılması • Ülke gündemlerinde ön sıralarda yer alması • Örneğin günümüzde kalite sağlanmadan elde edilen verimliliğin hiçbir anlamı bulunmamaktadır.

13. Verimliliğe Çeşitli Yaklaşımlar • Peter Drucker’e göre: En az çaba ile en çok çıktıyı verebilecek bütün üretim kaynakları arasındaki dengedir.

14. Verimliliğe Çeşitli Yaklaşımlar Davis’e Göre: Tüketilen kaynaklarla elde edilen ürünlerde değişimdir. Eğer herhangi bir üretim birimi o birimde kullanılan malzeme, enerji, makine, işgücü ve yönetim kaynaklarının bileşiminden daha önceki dönemlere göre daha fazla ve daha iyi ürün elde etmişse verimliliği artmıştır demektir

15. Verimliliğe Çeşitli Yaklaşımlar Japon Verimlilik Merkezine Göre: Verimlilik, gelişmeci bir düşünce ya da var olan her şeyde, özellikle insanda sürekli gelişimi hedefleyen bir düşüncedir. “Bugün dünden iyi yarın bugünden iyi olmalıdır”ı savunan bir inançtır. Ekonomik ve sosyal yaşamın sürekli değişen koşullara uyumlandırılmasıdır. Yeni teknikler ve yöntemleri uygulama çabasıdır. Örgütlerle birlikte insanların yaşamlarını biçimlendiren bir davranıştır.

16. Verimliliğe Çeşitli Yaklaşımlar Verimlilik elde edilen ürün ve hizmetin kalitesini yükseltme, çevreyi ve doğal yapıyı koruma, çalışanlara en iyi yaşam ve çalışma koşullarını sağlama ve bu arada birim girdi başına üretim miktarını artırma çabaları ile birlikte düşünülmektedir.

17. Verimlilik Nedir? • O halde verimliliği • doğru ürün ve hizmetin, • doğru zamanda, • doğru miktarda, • en az maliyetle, • müşteri beklentilerine uygun olarak, • daha yüksek katma değer yaratacak biçimde, • insan kaynaklarını gözeterek, • çevreye zarar vermeden üretilmesi şeklinde ifade edebiliriz (Büyükkılıç,2001).

18. Verimlilik Nedir? • Karlılık ile verimlilik aynı anlama gelir. • Çalışanların performansını ve çalışma koşullarını geliştiren tekniklerdir. Bu teknikler çalışanları daha iyi ve daha çok çalışmaya özendirir. • Maliyetleri düşürmek verimliliği artırır. • Verimlilik yalnız üretime uygulanır. • Kısmen verimlilik iyileştirme değerlidir. • Verimlilik ile kalite aynı şeydir. O Zaman Verimlilik Nedir Ne Değildir?

19. Verimlilik Nedir? O Zaman Verimlilik Nedir Ne Değildir? • Çevre kirliliğine rağmen temiz üretim yapmamak verimlilik değildir. • İnsan kaynaklarına gereken önemi vermemek verimlilik değildir. • Üretimin artırılması verimliliğin artırılması demek değildir. • Çalışanları koşturarak, robotlaştırarak çalıştırmak için kurnazca hazırlanan teknikler değildir.

21. Verimliliğin Önemi

22. Verimliliğin Önemi • İşletmelerde ve tüm ekonomide gözlenecek bir verimlilik düşüşü, • Karlılık ve rekabet olanaklarını olumsuz yönde etkiler. • Üreticiler kullandıkları kaynaklarla üretebileceklerinin daha altında üretim yapar, ve toplum da yaşamını olabileceğinden daha az olanaklarla sürdürür. • Bu nedenledir ki verimlilik, toplumun her kesimini yakından ilgilendirmesi, her düzeyde takip edilip artırıcı önlemlerin alınması gereken bir konudur.

23. Verimliliğin Önemi • İşletmelerde ve tüm ekonomide gözlenecek bir verimlilik artışı, • İşçiler daha iyi çalışma koşullarında, daha kısa çalışma süresinde daha çok ücret alır. • İşveren, yeni yatırım imkanları yaratacak kaynak sağlar. • Üretici, daha ucuz maliyetle daha yüksek kazanç elde eder. • Tüketici, daha ucuz ve bol mal bulma imkanına kavuşur. • Ülke, sağlıklı bir ekonomik büyüme ile hızla kalkınır.

24. Verimliliğin Önemi Verimlilik düşüşü Sermaye ve insan kaynakları üzerinde negatif etki olur Yurt içi ve yurt dışı fiyatlar yükselir Kapasite kullanımı düşer Birim maliyetler yükselir Kar düşer Rekabet gücü düşer Yurtiçi ve dışı satışlarda durgunluk 24 Milli Prodüktivite Merkezi

25. Verimliliğin Önemi Verimlilik artışı Sermaye ve insan kaynakları üzerinde pozitif etki olur Kapasite kullanımı yükselir Yatırımlar artar Birim maliyetler düşer Tasarruf artar Rekabet gücü ve karlılık yükselir Milli gelir, dolayısıyla Kişi başına gelir artar

26. Verimliliğin Ölçümü • İşletmelerde temel amaç verimliliği artırmaktır. • Bunu başarabilmek için de “ürün tasarımı, üretim teknikleri, yönetim, örgütlenme, girdilerin niteliği ve kalitesi gibi pek çok araç üzerinde çalışma yapmaları ve olanaklar ölçüsünde; en iyi üretim tekniğini uygulamaları, en iyi yönetim biçimini seçmeleri, en iyi örgüt yapısını yerleştirebilmeleri, en iyi girdi bileşimini saptayabilmeleri gerekmektedir”(İnce, 2002). Verimlilik düzeyinin belirlenmesidir Yani verimliliğin ölçülmesidir. O halde ilk adım

27. Verimlilik Ölçme Verimlilik Geliştirme Verimlilik Değerlendirme Verimlilik Planlama Verimlilik Döngüsü (Saatçioğlu,1994) Verimliliğin Ölçümü • Verimlilik artırma programlarının kavramsal temeli Sumanth’ın 1979 yılında ortaya attığı olarak ifade edilen sürekli bir işleyişe dayanmaktadır.

28. Verimlilik Ölçme Verimlilik Geliştirme Verimlilik Değerlendirme Verimlilik Planlama Verimliliğin Ölçümü • Bu aşamada, işletme yönetimlerine, yönetim işlevlerini yerine getirirken kullanacakları bilgiler üretilir. • Bu bilgilerin etkili bir biçimde kullanılması gerekmektedir.

29. Verimliliğin Ölçümü • Ölçüm sonuçlarını karşılaştırmalı olarak yorumlamak daha anlamlıdır. • Mikro Düzeyde: • İşletmenin çeşitli bölümleri • Rakip, benzer örgüt ya da birimlerle • Makro Düzeyde: • Sektörler ya da • Ülkeler arasında karşılaştırma yapılabilir

30. Verimliliğin Ölçümü • Mikro düzeyde yapılacak karşılaştırmalar, • Zayıf noktaları belirleyerek yönetim stratejisi oluşturmak, • Verimliliği birimler düzeyinde kontrol etmek, • Faaliyetleri planlamak, • Çalışma yaşamını iyileştirmek ve işçi-işveren ilişkilerini geliştirmek, • Üretimin standart değeri ile birim üretim maliyetleri arasında ilişki kuracak bir bilgi akışını sağlamak • Gelişmiş ülkelerde örnekleri görüldüğü üzere ücretlerin belirlenmesinde kullanmak vb. (Yener, 2006) birçok fayda sağlamaktadır. mikro

31. Verimliliğin Ölçümü • Makro düzeyde yapılacak karşılaştırmalar, • sektör analizlerinde ve faaliyetlerin planlanmasında, • ekonomik gelişmenin ve buna bağlı politikaların izlenmesinde (Yener, 2006). MAKRO

32. Verimliliğin Ölçümü Değerlendirme Verimlilik ölçümünden sonra göstergeler karşılıklı olarak değerlendirilir. Değerlendirme sırasında verimliliğe ilişkin konulan hedef değerler kullanılır. Verimlilik Planlaması Orta ve uzun dönemlerde yeni hedeflerin konduğu verimlilik planlanması yapılır. Bu aşamada, “ölçümlerle sağlanan bilgiler kullanılarak, üretim kapasitesi, çıktı tahminleri, kaynak gereksinmeleri ve maliyet tahminleri yoluyla gerçekçi planların yapılması sağlanır” (Akal, 2000). Verimlilik Gelişmesi Uygulanacak olan teknikler yardımıyla işletme hedeflerine ulaşılmaya çalışılır.

33. Verimlilik Oranları Teknik Olarak: Üretilen mal ve hizmet miktarı ile bu mal ve hizmet miktarının üretilmesinde kullanılan girdiler arasındaki orandır.

34. Verimlilik Oranları ÇIKTI = VERİMLİLİK ORANI GİRDİ 34

35. Verimlilik Oranları • ÇIKTI : • bir sistemde üretilen mal ve hizmetler • GİRDİ : • Kullanılan ilk madde ve malzeme miktarı veya buna yapılan harcama, • işçi sayısı, işçilik saatleri veya ücretler, • makine sayısı, makine saatleri veya amortisman, • kullanılan enerji miktarı veya buna yapılan harcama vb.

36. Verimlilik Oranları • Kısmi, Çoklu ve ToplamFaktör Verimliliği: • Fiziksel ve Parasal Verimlilik Ölçüleri: • Ortalama ve Marjinal Verimlilik:

37. Verimlilik Oranları Kısmi, Çoklu ve ToplamFaktör Verimliliği: Çıktı = Kısmi faktör verimliliği Tek faktör girdisi(İşgücü,sermaye,hammadde vb.) Çıktı = Çoklu faktör verimliliği Girdiler(İşgücü+sermaye vb.) Çıktı = Toplam faktör verimliliği Tüm sistem girdileri(işgücü+sermaye+hammadde...)

38. Verimlilik Oranları Fiziksel ve Parasal Verimlilik Ölçüleri: • Hem çıktı hem de girdi için fiziki birimler kullanılır. • En basit verimlilik oranlarıdır. • Özellikle yüksek enflasyonun bulunduğu durumlarda; kapsamı, anlamı ve yorumu en tartışmasız olan verimlilik oranıdır. • Dezavantajı: çıktı ve girdiler toplamının her zaman aynı fiziksel birimle ölçülememesidir. • Diğerinin dezavantajı bunda yoktur. • Toplam faktör verimliliği parasal olarak hesaplanabilmektir. • DİKKAT: Burada karşılaştırma yapabilmek için fiyatlar üzerindeki enflasyon etkisinin ortadan kaldırılması gereklidir.

39. Verimlilik Oranları Ortalama ve Marjinal Verimlilik: • Belirli bir dönem için verimlilik oranı, o dönemin toplam çıktısının kullanılan girdi toplamına oranlanması ile elde edilirse bu orana ortalama verimlilik denir. • Yine aynı dönemde verimlilik oranı çıktıda görülen artış, girdide görülen artışa oranlanması ile elde edilirse bu orana marjinal verimlilik denir.

40. Çeşitli Verimlilik Ölçüm Modelleri • James R. Riggs Modeli RAPMOD-Ramsay Verimlilik Modelleme Sistemi • APC -Toplam Verimlilik • Ölçüm Modeli • Wainai Modeli • David J. Sumanth Modeli • Alan Lawlor Modeli

41. RAPMOD-Ramsay Verimlilik Modelleme Sistemi • İşletme hedeflerini belirlemek • İşletme amaçlarını gerçekleştirmek üzere planlar geliştirmek ve kontrol etmek • Verimlilik ve verimlilik artırma konularında derli toplu bir bakış sağlamak • Karar verme sürecinde çeşitli eylem rotaları, seçenekler geliştirmek üzere karlılığı, sermaye kullanımının etkiliğini ve yatırımın getirisini saptamak • Çeşitli çıktı düzeyleri için yatırımın getirisini değerlendirmek • Girdi kaynaklarının, sermayenin ve toplam verimliliğin gerçekleştirilebilecek düzeylerini belirlemek

42. RAPMOD-Ramsay Verimlilik Modelleme Sistemi • Verimliliği izlemek amacıyla normları tanımlamak, böylece verimlilik artışını teşvik etmek • Belirlenen bir dönemde işletmenin karını/zararını ve diğer mali göstergelerini hızla ve kolayca saptamak • Firmalar arası karşılaştırmalar yapmak • Bir işletmedeki çeşitli faaliyetlere göre verimlilik ölçüleri geliştirmek

43. RAPMOD-Ramsay Verimlilik Modelleme Sistemi Satışlar + Mamül ürün(Dönem sonu-Dönem başı) +Yarı mamül(Dönem sonu-Dönem başı) ÇIKTI Katma değer GİRDİ Faktör Maliyetleri Sistem dönüştürme maliyeti

44. RAPMOD-Ramsay Verimlilik Modelleme Sistemi Çıktıya dayalı verimlilik ölçüleri

45. RAPMOD-Ramsay Verimlilik Modelleme Sistemi Katma Değere dayalı verimlilik ölçüleri

46. RAPMOD-Ramsay Verimlilik Modelleme Sistemi • Sistem dönüştürme maliyeti değişkenine göre verimlilik ölçüleri: • Çıktı / Sistem dönüştürme maliyeti • Katma değer / Sistem dönüştürme maliyeti

47. RAPMOD-Ramsay Verimlilik Modelleme Sistemi Toplam Sermaye=Dönen Varlıklar Ortalaması + Maddi Duran Varlıklar Ortalaması – Yapılmakta olan Yatırımlar Sermaye Verimliliği= Yatırımın getirisi(%)=* 100 Çıktı Kullanılan Toplam Sermaye Kar Kullanılan Toplam Sermaye 47 Milli Prodüktivite Merkezi

48. RAPMOD-Ramsay Verimlilik Modelleme Sistemi Benzetim örneği:

49. RAPMOD-Ramsay Verimlilik Modelleme Sistemi Benzetim örneği:

50. RAPMOD-Ramsay Verimlilik Modelleme Sistemi Benzetim örneği:toplam faktör verimliliği benzetim sonuçları