Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen

1. De internationale concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Antwerpen Otto Raspe, Anet Weterings, Mark Thissen & Frank van Dongen Februari 2013

2. Centrale vraag in deze presentatie Welke investeringsagenda hoort bij het verbeteren van de concurrentiepositie van de topsectoren in de provincie Antwerpen?

3. Hoe meten we internationale concurrentie? Zie Raspe e.a. (2012) pagina 49 e.v. en 181 e.a. voor een inhoudelijke en methodische beschrijving van het meten van internationale concurrentie • In de studie nemen we twee typen concurrentie mee: • De concurrentie die bedrijven ervaren bij het internationaal exporteren van hun producten en diensten; • De concurrentie die regio’s ervaren bij het aantrekken van buitenlandse bedrijven / investeringen; • De belangrijkste concurrenten voor een regio zijn dus: • De regio’s met bedrijven die in dezelfde markten proberen hun producten of diensten te verkopen; • De regio’s die in dezelfde vijver vissen van internationale investeringen; • Met andere woorden: marktoverlap staat centraal. De belangrijkste concurrenten verschillen daarom per regio en per sector.

4. Belangrijkste concurrenten o.b.v. marktoverlap (voorbeeld van export) Zie Raspe e.a. (2012) pagina 49 e.v. en 181 e.a. voor een inhoudelijke en methodische beschrijving van het meten van internationale concurrentie Grootste overlap in de export markten van Amsterdam en Parijs Meeste concurrentietussen Amsterdam en Parijs Amsterdam export Parijs export Wenen export

5. Hoe zijn de concurrentiebenchmarks opgebouwd? Zie Raspe e.a. (2012) pagina 47 e.v. en 178 voor een inhoudelijke en methodische beschrijving van als deze vestigingsplaatsfactoren De benchmarks in deze studie vergelijken per sector en per type concurrentie (export en aantrekken buitenlandse bedrijven) de vestigingsplaatsfactoren (kenmerken van het vestigingsklimaat) in Antwerpen met die van de belangrijkste concurrerende Europese regio’s; Vestigingsplaatsfactoren zijn o.a.: bevolkingsomvang en -dichtheid, concentratie van (gerelateerde) sectoren, netwerkoriëntatie van bedrijven, connectiviteit (over de weg, door de lucht en via havens), kennisinfrastructuur (publiek en privaat) en Bruto Regionaal Product per inwoner; In totaal: 29 vestigingsplaatsfactoren.

6. Welke sectoren nemen we mee in het onderzoek? • Landbouw • Voedingsmiddelenindustrie • Materialenindustrie • Hightechindustrie • Chemie • Energie • Groothandel • Logistiek • Financiële diensten • Zakelijke diensten Zie Raspe e.a. (2012) pagina 172 voor een inhoudelijke en methodische beschrijving van deze sectoren

7. Welke regio’s nemen we mee in het onderzoek? Zie Raspe e.a. (2012) pagina 46 e.v. voor een inhoudelijke en methodische beschrijving van de regio’s die we in het onderzoek meenemen Onder regio’s verstaan we 256 Europese NUTS-2 regio’s. In Nederland en België zijn dit de provincies. De NUTS-indeling is een standaard van de EU en is door Eurostat opgesteld; De NUTS2-indeling beslaat meestal een of enkele centrale steden met hun ommeland, zodat deze regio’s vaak overeenkomen met agglomeraties of metropolitane gebieden; Basis voor deze keuze is de wens om zo veel mogelijk regionale differentiatie mee te kunnen nemen op het niveau van regio’s en aan te sluiten bij de internationale literatuur over regio’s. Voorwaarde was dat er betrouwbare data waren.

8. Wilt u meer weten? www.pbl.nl • Vragen? Neem dan contact op met: • Otto Raspe (otto.raspe@pbl.nl) of info@pbl.nl Deze presentatie is gebaseerd op drie PBL-studies. In deze studies vindt u een overzicht van de relevante literatuur (waarom regio’s cruciaal zijn in een globaliserende economie) en een motivatie van alle keuzes over indicatoren, data en methodiek.

9. Welke Europese regio’s zijn de belangrijkste concurrenten? Welke vestigingsplaatsfactoren zijn belangrijk voor een goede concurrentiepositie? Hoe verhouden deze vestigingsplaatsfactoren zich tot haar belangrijkste concurrenten? Op welke factoren bestaat er een 'gat' met de concurrentie en welke factoren zijn goed op orde? We beantwoorden deze vragen voor elke combinatie van sector en type concurrentie (export en buitenlandse investeringen). We beantwoorden vier vragen voor de provincie Antwerpen Zie Raspe e.a. (2012) pagina 50 voor een toelichting op deze vier vragen

10. De benchmarks zijn gebaseerd op de belangrijkste concurrenten op basis van marktoverlap (zie sheet 3 & 4); De benchmarks laten de 10 belangrijkste vestigingsplaatsfactoren zien (van de totaal 29 die we meenemen in het onderzoek), afgeleid van de belangrijkste concurrenten en dus verschillend per sector en type concurrentie. Dit zijn de concurrentiefactoren; De concurrentiefactoren zijn geordend naar mate van belangrijkheid: de bovenste is het belangrijkste, de onderste het minst belangrijk (van de 10 weergegeven factoren); De stippellijn geeft de gewogen score weer van de belangrijkste concurrenten; De eigen score op een concurrentiefactor is relatief ten opzichte van de belangrijkste concurrenten. Hierbij geldt: hoe hoger de score, hoe beter je scoort t.o.v. je belangrijkste concurrenten. Enkel voor congestie en connectiviteit (nabijheid tot) zeehavens geldt het tegenovergestelde: hoe lager de score, hoe beter. Leeswijzer van de benchmarks Zie Raspe e.a. (2012) pagina 69 voor een methodische toelichting op de benchmarks

11. We laten nu voor Antwerpende benchmarks zien voor de volgende sectoren De benchmark op basis van het aantrekken van buitenlandse bedrijven voeren we voor een sector enkel uit wanneer wordt voldaan aan de volgende voorwaarden: Er moeten voldoende buitenlandse bedrijven (minimaal 10) binnen de regio zich hebben gevestigd voor een zinvolle vergelijking; De regio huisvest meer dan 2% van alle buitenlandse bedrijven binnen de sector in heel België EN/OF de regio heeft een relatieve specialisatie qua buitenlandse bedrijven in de sector (locatiequotiënt > 1). * Voor de sectoren groothandel en financiële diensten voeren we om data-technische redenen in plaats van de benchmark op basis van export een benchmark uit op basis van het opzetten van een buitenlandse vestiging, mits we ook de benchmark voor het aantrekken van buitenlandse bedrijven hebben uitgevoerd. Zie Raspe e.a. (2012) pagina’s 126, 143 en 174 voor een inhoudelijke toelichting.

12. 1. Landbouw Aantal buitenlandse bedrijven: Niet van toepassing Omvang export: Antwerpen is de 53e regio van de 256 in Europa

15. Conclusies Landbouw in Antwerpen Ten opzichte van de belangrijkste concurrenten: • De bevolkingsomvang is relatief gezien zeer beperkt; Het aandeel buitenlandse bedrijven in de sector ligt sterk onder het gemiddelde; De rangscore van de universiteit is relatief hoog; De hoeveelheid private R&D is relatief gezien zeer hoog en het aantal patenten is iets ondergemiddeld; De connectiviteit door de lucht ligt sterk boven het gemiddelde. De connectiviteit over de weg ligt boven het gemiddelde en de mate van congestie is relatief gezien zeer groot; Het bruto regionaal product per inwoner ligt boven het gemiddelde; De concentratie van de zakelijke dienstverlening ligt onder het gemiddelde.

16. 2. Voedingsmiddelenindustrie Aantal buitenlandse bedrijven: Antwerpen is de 34e regio van de 256 in Europa Omvang export: Antwerpen is de 9e regio van de 256 in Europa

21. Conclusies Voedingsmiddelenindustrie in Antwerpen Ten opzichte van de belangrijkste concurrenten: • De bevolkingsdichtheid is iets ondergemiddeld en de bevolkingsomvang is relatief gezien zeer beperkt; Het aandeel buitenlandse bedrijven in de sector ligt onder het gemiddelde; Het aandeel van de regio in de totale Europese export ligt sterk boven het gemiddelde; De rangscore van de universiteit is relatief hoog; De hoeveelheid private R&D is relatief hoog en het aantal patenten is iets ondergemiddeld; De connectiviteit door de lucht ligt boven het gemiddelde. De connectiviteit over de weg ligt boven het gemiddelde en de mate van congestie is relatief gezien zeer groot; Het bruto regionaal product per inwoner ligt boven het gemiddelde; De concentratie van de financiële dienstverlening ligt onder het gemiddelde en de concentratie van de zakelijke dienstverlening ligt iets onder het gemiddelde.

22. 3. Materialen Aantal buitenlandse bedrijven: Antwerpen is de 35e regio van de 256 in Europa Omvang export: Antwerpen is de 6e regio van de 256 in Europa

27. Conclusies Materialen in Antwerpen Ten opzichte van de belangrijkste concurrenten: • De bevolkingsdichtheid is iets ondergemiddeld en de bevolkingsomvang is relatief gezien zeer beperkt; Het aandeel buitenlandse bedrijven in de sector ligt sterk onder het gemiddelde; Het aandeel van de regio in de totale Europese export ligt boven het gemiddelde; De rangscore van de universiteit is relatief hoog; De hoeveelheid private R&D is relatief hoog en het aantal patenten is relatief beperkt; De connectiviteit door de lucht ligt boven het gemiddelde. De connectiviteit over de weg ligt boven het gemiddelde en de mate van congestie is relatief gezien zeer groot; De mate van clustering van de sector is relatief gezien zeer beperkt; De concentratie van de financiële dienstverlening ligt onder het gemiddelde.

28. 4. Hightech Aantal buitenlandse bedrijven: Antwerpen is de 45e regio van de 256 in Europa Omvang export: Antwerpen is de 29e regio van de 256 in Europa

33. Conclusies Hightech in Antwerpen Ten opzichte van de belangrijkste concurrenten: • De bevolkingsdichtheid is iets bovengemiddeld en de bevolkingsomvang is relatief gezien zeer beperkt; Het aandeel buitenlandse bedrijven in de sector ligt sterk onder het gemiddelde; Het aandeel van de regio in de totale Europese export ligt onder het gemiddelde; De rangscore van de universiteit is iets bovengemiddeld; De hoeveelheid private R&D is iets bovengemiddeld en het aantal patenten is relatief beperkt; De connectiviteit door de lucht ligt boven het gemiddelde. De connectiviteit over de weg ligt boven het gemiddelde en de mate van congestie is relatief gezien zeer groot; De mate van clustering van de sector is relatief gezien zeer beperkt.

34. 5. Chemie Aantal buitenlandse bedrijven: Antwerpen is de 9e regio van de 256 in Europa Omvang export: Antwerpen is de 3e regio van de 256 in Europa

39. Conclusies Chemie in Antwerpen Ten opzichte van de belangrijkste concurrenten: • De bevolkingsdichtheid is iets bovengemiddeld en de bevolkingsomvang is relatief gezien zeer beperkt; Het aandeel buitenlandse bedrijven in de sector ligt onder het gemiddelde; Het aandeel van de regio in de totale Europese export ligt sterk boven het gemiddelde; De rangscore van de universiteit is iets ondergemiddeld; De hoeveelheid private R&D is relatief hoog en het aantal patenten is relatief beperkt; De connectiviteit door de lucht ligt iets boven het gemiddelde. De connectiviteit over de weg ligt boven het gemiddelde en de mate van congestie is relatief gezien zeer groot; De mate van clustering van de sector is relatief beperkt.

40. 6. Energie Aantal buitenlandse bedrijven: Antwerpen is de 27e regio van de 256 in Europa Omvang export: Antwerpen is de 13e regio van de 256 in Europa

45. Conclusies Energie in Antwerpen Ten opzichte van de belangrijkste concurrenten: • De bevolkingsdichtheid is relatief gezien zeer laag en de bevolkingsomvang is relatief gezien zeer beperkt; Het aandeel buitenlandse bedrijven in de sector ligt sterk onder het gemiddelde; Het aandeel van de regio in de totale Europese export ligt boven het gemiddelde; De hoeveelheid publieke R&D is relatief laag en de rangscore van de universiteit is relatief laag; De hoeveelheid private R&D is relatief hoog en het aantal patenten is relatief beperkt; De connectiviteit door de lucht ligt boven het gemiddelde. De connectiviteit over de weg ligt boven het gemiddelde en de mate van congestie is iets bovengemiddeld; Het bruto regionaal product per inwoner ligt iets onder het gemiddelde; De concentraties van financiële en zakelijke dienstverleners liggen beide onder het gemiddelde.

46. 7. Groothandel Aantal buitenlandse bedrijven: Antwerpen is de 26e regio van de 256 in Europa Opzetten buitenlandse vestiging: Antwerpen is de 24e regio van de 256 in Europa