Bernard Mandeville, Ul Malkontent czyli łajdaki umoralnione

2. Bernard Mandeville, Ul Malkontent czyli łajdaki umoralnione • Bernard Mandeville (1670-1733) • Holenderski lekarz • Wyemigrował do Anglii w wieku 29 lat • Świetnie opanował angielski • Zajmował się medycyną, ekonomią i literaturą (satyrą) • W 1705 opublikował satyrę poetycką „Ul malkontent, czyli łajdaki umoralnione”, później wcieloną do większego dzieła „Bajka o pszczołach” (1714)

3. Bajka o pszczołach – opis społeczeństwa • Na przykładzie ula alegorycznie opisuje pewne społeczeństwo i gospodarkę • Ul zamieszkują pszczoły żyjące w komforcie, luksusie, dobrobycie • Bogacze bogacą się bez wysiłku • Biedni, ludzie pracy, nie lubią ciężkiej pracy, nie wiele różnią się od złodziei • „Nie było fachu bez krętactwa, przeniknął wszystko duch krętactwa” • Prawnicy – przewlekają procesy

4. Bajka o pszczołach – ludzkie wady • Lekarze dbają o pieniądze głównie zamiast leczyć • Kapłani – „nieuki i gwałtowni”, leniwi, pyszni • Wojskowi – przekupni, unikali walki • Ministrowie – oszukiwali króla, okradali go • Sprawiedliwość – przekupna • Zatem: „Każdą część [państwa] żarły więc liszaje” • Wszystkie grupy zawodowe przeżarte były grzechem – ludzie nie działali cnotliwie, mają prywatne wady etyczne • Korzeniem złego – chciwość • Wszyscy ludzie są chciwi, kierują się własnym interesem

5. Bajka o pszczołach – konsekwencje ludzkich wad • Ale: „Luksus zatrudniał milion sił ubogich, A wstrętna pycha – milion drugi” • Oraz: „Zawiść i próżność – seria podniet Wytwórczość ożywiały zgodnie” • Dalej: „Bowiem odmiana mody nagła W rzeczach ubrania, mebli, jadła Prześmieszna słabość ta – istotnie Obrót zwiększała wielokrotnie.”

6. Bajka o pszczołach – konsekwencje ludzkich wad „Zdrożności wzmogły wynalazczość: W przymierzu z czasem oraz pasja Wysiłku – razem tak do szczytu Podniosły komfort, poziom wygód, Że i ubodzy żyli lepiej,” • Czyli ludzkie prywatne wady prowadzą do społecznych korzyści – wzrostu całkowitej produkcji, zatrudnienia, sprzedaży, dobrobytu nawet dla ubogich poprzez … … bodźce jakie dają ludzkie wady do bogacenia się i konkurowania

7. Bajka o pszczołach – reakcja na etyczne wady • Wiele „pszczół” krytykuje jednak publicznie wady innych – nieuczciwość, egoizm, zapominając o własnych wadach • W reakcji na to wszyscy zaczynają się zachowywać uczciwie, etycznie • Ceny spadają, długi są spłacane, spory zażegnane, sprawiedliwość wprowadzona, korupcja zlikwidowana, nadużycia zniknęły • Konsekwencja: znika luksus, ale i możliwości zarobkowania dla ubogich, spada produkcja, ceny domów i innych towarów, rośnie bezrobocie, znika postęp • Zanik chciwości prowadzi do spadku poziomu życia wszystkich warstw

8. Bajka o pszczołach - morał • Prywatne wady etyczne prowadzą do wyższego poziomu życia wszystkich warstw społecznych (społeczne korzyści), niż prywatne zalety (uczciwość, dobroczynność, altruizm) • „Wykazanie, że owe cechy, których wszyscy niby to sie wstydzimy, są wielka podporą kwitnącego społeczeństwa, było celem zamieszczonego wyżej poematu” • Wg Mandevilla ludzie z natury są niedoskonali, ale w odpowiednich warunkach wynikają z tego społeczne korzyści (pochwała kierowania się własnym interesem) • Zmiana ludzkiej natury nie przyczyni się do sukcesu czy bogactwa społeczeństwa • Krytyka wystąpienia Mandevilla • Dla wielu współczesnych (zwłaszcza chrześcijan) było skandalem