450 likes | 898 Views
Jan Amos Komenski ( 1592-1670). Prof . Emine Oktrova Një përshkrim i shkurtër i jetës dhe veprës së Jan Amos Komenski. JOHN AMOS Comenius ( Jan Amos Komensky ). U lind në 1592 në Nivnice , të Moravisë , në zonën që tani është pjesë e Republikës Çeke .
E N D
Prof. EmineOktrovaNjëpërshkrim i shkurtër i jetësdheveprëssëJan AmosKomenski
JOHN AMOS Comenius (Jan Amos Komensky) U lindnë 1592 nëNivnice, tëMoravisë, nëzonënqëtaniështëpjesë e RepublikësÇeke. I njohur sot si “Babai i Arsimit Modern", aiishte i pariqëpërdorimetodatmodernearsimore. Njëbashkëkohës i Galileos, Dekartit, Rembrandit, dhe Milton, Comenius kakontribuarshumënëperiudhën e Iluminizmit.
Përshkaktëpersekutimit, u detyruatëlërëvendlindjennë 1628. Comenius shkoinëLeszno, Poloni, kupozita e tijnënjëvllazëri e bëriatëtëinteresuarnëreformënarsimore. ShumëngaidetëarsimoretëshprehuranëMagnaDidactica, 1657, Didaktike e Madhe) u zhvilluagjatëkësajperiudhe. Midis reformaveqëaimbrojtiishindisiplinabuta, përdorimi i gjuhës se folurnë vend tëlatinishtesnëshkollat fillore, arsimi i detyrueshëmpërtëdygjinitëdhetëgjithaklasavesociale.
Zhvillimiprejtij i njësistemi universal tënjohurivetënjeriutnëmesin e tëgjithënjerëzvedhekombeve, tëquajturpansophy,bëriqëtëftohetnëAngli. NgaatjeaishkoinëSuedinëvitin 1642 dhekaqenë i punësuarnëreformimin e sistemittëarsimittëvenditNë vitin1650 aikrijoinjëshkollëpansophicnëHungarisinjë model përtëtjerët, porkonfliktet e kohësshkaktuankthimin e tijnëLesznonëvitin 1655.
1. Mbi virtytet në përgjithësi • Virtytet janë ajo strukturë e shpirtit të njeriut, sipas të cilave njeriu ka kënaqësi të sillet në mënyrë që t’i pëlqejë Zotit dhe njerëzve të mirë. • I ri, kudo që të jesh, kujto se ndodhesh përpara Zotit dhe ëngjëjve, ndoshta edhe njerëzve. • Prandaj përmbahu për të mos bërë atë që është e palejueshme përpara madhështisë së Zotit, ëngjëjve dhe në sy të njerëzve. • Qoftë i pastër shpirti yt për hir të Zotit dhe ndërgjegjes tënde; fytyra, po ashtu sjellja, gjuha dhe gjithë pamja e jashtme, qofshin të pastra dhe të ndershme para ëngjëjve dhe njerëzve. • Nga të gjitha këto nuk duhet pëlqyer asgjë fallco dhe e lustruar; rregulla e vetme e gjithë veprimeve tuaja, qoftë natyrshmëria dhe mirësia e vërtetë. Portret i Komenskit I punuarnga Rembrandt
Mbi shprehjen e fytyrës, gjendjen e gjithë trupit dhe lëvizjet e tij • Kur ndodhesh në prani të njeriut që meriton respekt, sillu në mënyrën e shpjeguar më poshtë: • Rri drejt. • Koka duhet të jetë e zbuluar. • Shprehja e fytyres nuk duhet të jetë e dëshpëruar dhe e zymtë, po ashtu as e vrazhdë dhe me shumë ndërrime, por me një shprehje të butë të një thjeshtësie të natyrshme, pa sforcim. • Balli duhet të jetë i lëmuar, jo me rrudha. • Sytë nuk duhet të bredhin, të shikojnë shtrembër, të picërrohen dhe të shikojnë vrazhdë andej-këtej; nuk duhet të jenë as të fiksuar në një pikë, por e shohin gjithë kohës me modesti dhe të jenë të drejtuar tek ai, me të cilin flet.
Hunda duhet të jetë e pastër dhe e shfryrë. • Buzët të mos shfryhen, por të jenë në gjendjën e natyrshme. • Goja të mos jetë e hapur ose e shqyer, e shtrembëruar ose e shtrënguar, por e mbyllur me buzët e afruara lehtë. • Nuk duhen kafshuar buzët, aq më tepër të zgjatet gjuha e të nxirret përjashta. • Qafa të jetë drejt, jo e pjerrur mënjanë. • Shpatullat të jenë të ngritura njësoj dhe jo njëra më poshtë e tjetra më lart. • Duart nuk duhet të lëvizin, dmth., nuk duhet kruajtur me to koka, hundët ose veshët; nuk duhet të luhet me flokët ose të kryhen veprime të tjera jo të hijshme. • Në qoftëse je më këmbë, qëndro drejt me të dyja këmbët e bashkuara lehtë, jo të hapura ose me qëndrim në një këmbë lejlek. • Kur je ulur, rri siç duhet, pa u mbështetur në mur, pa u mbështetur me bërryla në tavolinë, pa u shtrembëruar anash dhe pa lëvizur me këmbë.
Sjellja gjatë veprimeve të natyrshme • Çdo gjë që bën, bëje mirë. • Po qeshe, le të jetë tamam e qeshur, madje me masë, dhe jo e qeshur me të madhe. Të qeshurit për çdo fjalë dhe veprim të njerëzve është veti e budallenjve, të mos qeshurit për asgjë, është veti e leshkove (që nuk kuptojnë shpejt). • Kur do të pështysh bëje këtë në vendin e duhur ose në shami (mënjanë), që të mos spërkatësh njeri. (Të pështyrët shpesh është I papranueshëm, po gëlltite pështymën I ngjan kafshës).
Kur ke sekrecione nga hundët, fshiji me shami, duke u ktyher mënjanë ose duke i shfryrë me dy gishta në lavaman që të kesh mundësi t’i lash. • Kur të vjen për të gogësirë, teshtirë ose kollitur kthehu mënjanë ose vëre dorën para gojës (shaminë), dhe bëje këtë me sa më pak zhurmë. • Të gromësish është turp, ruaju. • Në qoftë se shqetësohesh qoftë edhe pak për paraqitjen me kulturë, pastrimin bëje vetëm në vende të mënjanuara. • Marrja frymë fort ose gërhitja janë veti më tepër të arinjve sesa të njerezve.
Për krehjen dhe veshjen • Apostulli e ndalon të rritësh flokët sa të mbulojnë ballin ose shpatullat • Sido që të jenë, flokët të jenë të paster, pa pisllëk, parasitë ose zbokth dhe të • krehur. • Rrobat, kapelja, këpucët duhet të jenë të pastra jo me njolla ose pluhur. • Dalja gjysmë i veshur ose me pallton ose pardesynë të hedhur në një sup është sjellje palaçosh, jo e njeriut që mëson shkenca.
Për daljen • Asnjëherë mos dil në shoqëri pa u larë, krehur dhe pa u veshur në rregull. • Në rrugë dhe vend të tjera ku mund të të shohin njerëzit, sillu me sqimë, që askush të mos ketë mundësi të të qortojë për diçka të papranueshme. • Gjatë ecjes, lëvizi këmbët në mënyrë të njëtrajtshme, pa hedhje përpjetë, pa tundur duart, pa u rrëzuar, pa shikuar përtokë dhe pa kthyer kokën prapa etj.
Gjatë bisedës • Të folurit të jetë i paracaktuar për të mësuar ose për t’i mësuar të tjërëve, ndryshe, është më mirë të heshtësh. • Në qoftë se duhet të flasësh, atëherë arsyeja duhet t’i paraprijë gjuhës dhe jo e kundërta, që të mos kesh nevojë të ndjehesh keq ose t’i marrësh prapa ato që the pa i menduar. • Që të jetë i kuptueshëm plotësisht, shqiptimi duhet të jetë i qartë dhe i përpiktë. • Dhe zëri i njeriut që flet duhet të jetë i butë dhe i qetë, jo me britma, që shqetësojnë dëgjimin, por dhe jo nëpër dhëmbë, për vete, që nuk arrin të veshi. • Kur flet, flit me fjalë, jo me tundje koke ose me gjeste. • Kur pyet ose i përgjigjesh pyetjes, bëje qartë, shkurt, thjesht. • Të ndërpresësh folësin pa mbaruar ai, është sjellje pa kulturë. • Kur duhet folur për diçka të palejueshme, kërko më përpara folje ose përcille me përshkrim që problemi i papranueshëm të arrijë veshin dhe ndjenjat me mënyra të kulturuara.
Rregullat e sjelljes në mëngjes • Kush ia ka kushtuar veten shkencave, nuk mund të jetë gjumash; pas orëve të gjumit ai shpejton në punë (“Aurora është mikesha e muzave”). • Kur zgjohesh, mendo për Zotin; falenderoje që të mbrojti në errësirën e natës dhe lutu që ta bëjë të lumtur ditën që po vjen. • Pasi ngrihesh nga dysheku, krihu, laj trupin me ujë të pastër, shpëlaj gojën dhe vishu me rregull. • Çdo njeriu që takon uroji mirëmengjesin. • Pas përshendetjeve hap librat dhe mendo se cdo të bësh në ditën që ke përpara. • Pasi e caktove se cfarë do të bësh, merru me realizimin serioz të punës, që gjithcka të shkojë si duhet, duke e përcaktuar me mend në kokë gjithcka dhe duke kërkuar ndihmën e Zotit.
Sjellja në shkollë • Shpejto për në shkollë, si në lojë (ajo është e tillë); mos e ler atë asnjëherë. • Merr me vete mjetet shkollore që të duhen për atë ditë. Është turp të huash te tjetri librin, letrën, mjetet e shkrimit. • Zë menjëherë vendin tënd dhe jo të ndokujt tjetër. • Mos i mërzit të tjerët me zhurmë o llafazanëri kur pritet të vijë mësuesi; ji modest në gjithcka. • Drejtoji lutje të heshtur mencurisë së përjetshme, Krishtit, që Ai të japë arsyen e vet, sepse pa bashkëpunimin e tij, gjithë përjekja jonë është e kotë. • Meqë Ai u jep lutësve, u hap derën atyre që trokasin, i ndihmon kërkuesve të gjejnë, bëj të gjitha përpjekjet për punën, sepse Ai nuk i jep asnjë ndihmë atij që nuk punon me gjithë shpirt. • Është turp të kesh mesues të ditur dhe libra shkencore dhe vetë të ngelesh i paditur (bëj të gjitha përpjekjet të mësosh, cfarë di mësuesi dhe cfarë është shkruar në librat tuaj.
Për të ndihmuar kujtesën janë fletoret; shënimet e njohurive që duhen mësuar, të cilat ti nuk i di. Kur nuk ke fletore ose i mban ato pa rregull, tregon se je i pakujdesshem dhe meriton të gjykohesh. • Quaje fatkeqe atë ditë ose atë orë, në të cilën nuk mësove asgjë të re dhe asgjë nuk shtove në arsimn tënd. • Kur mbaron mësimet në shkolle, kthehu në shtëpi, pa sorollatje rrugëve, pa ndalesa, pa bërë asgjë të pahijshme. • Në shtëpi, po qe e nevojshme ndihmo prindërit menjëherë; kur të cojnë diku, plotëso porosinë me përpikmëri dhe shpejt kthehu në shtëpi, që të kuptohet se mësimi në shkollë është i dobishëm për formimin tënd në gjithcka që bën. • Kohën që të mbetet pas shërbimeve, përdore për të përsëritur ato që mësove në shkollë. (nuk ka asgjë më të cmueshme në jetë sesa koha; kush humb kohën, ai humb veten.)
Në marrëdhënien me mësuesin • Duaje mesuesin si prindin, askund mos qëndro me më kënaqësi sesa nën vëzhgimin e tij. • Trego ndaj mësuesit cdo mirësjellje e bindje me fjale e me vepra. • Shikoje mësuesin si shembull të gjallë (në kuptimin e kulturës, të mirësjelljes, besimit te Zoti), dhe përpiqu ta imitosh në gjithcka. • Kur mësuesi flet, dëgjoje me vëmendje, kur sugjeron dicka me fjalë ose me duar, imitoje, kur tërheq vëmendjen për gabime, ndreqi ato. • Përmbahu në ndonjë fyerje ose dëshpërim që mund t’i shkaktosh mësuesit • Përpiqu të largohesh nga sjellje për të cilat do të ndëshkohesh. • Në qofte se meriton ndëshkimin për gabimin e bërë, mos shpreh pakënaqësi; në qofte se të lavdërojnë për mirësjellje, gëzohu dhe përpiqu të meritosh dhe lavdërime të tjera.
Në marrëdhënie me shokët • Quaji të gjithë shokët e klasës miq e vëllezër. • Jeto miqësisht me të gjithë. • Mos hyr në debat për asgjë përvec shkencës por në këtë rast, mos bëj kundërshtime dhe sjellje armiqësore, por konkurro duke vënë në përdorim dijen e fituar. • Quaji më shumë shokët më të ditur dhe më modestët. • Me më të lavdërueshmin, për korrektësi, vihu shpesh në garë. • Vër të gjitha forcat për të fituar garën, jo për ta dorëzuar pa fitore. • Në qoftë se humbet, mos u zemero me fituesin, por kjo të të vlejë si nxitje për fitoren ndaj tij në të ardhmen. • Në kushte të tilla është bukur të fitosh por edhe të humbësh; si njera, si tjetra gjendje do të vlejnë si gur i provës së burrërisë (trimërisë) dhe përkushtimit. • .
Ai që nuk vendos për një garë të tillë në përparim le të përqeshet dhe përbuzet si dembel. • Në marrëdhënie me të gjithë • Njihu vetëm me ata që mund të të bëjnë më të mencur ose më të mirë, si edhe ti ata. • Largohu shoqërive mendjelehta si helmit, bisedat e marra prishin zakonet e mira. • Por, duke pasur parasysh se duhet jetuar në zhurmën e jetës, ki kujdes veten, që të mos japësh shembull të papranueshëm dhe të mos e marrësh atë. Për sa i përket sjelljes me njerëzit huazo disa këshilla nga të urtët. • Duaj gjithë të mirët, mos ngacmo asnjë të keq.
Mos e lësho tëndin, mos zhduk dhe mos përbuz të huajin. • Konkurro (vihu në garë) me të mirin për plotësimin e detyrimeve tuaja, mos fillo të zihesh e të shahesh me askënd. • Ji i butë (perkëdhëles me të gjithë), me asnjë mos u sill kapriçoz. • Po të jetë e mundur, më mirë trego bamirësi sesa ta pranosh atë. • Mos rend pas lavdërimit, por me të gjitha forcat vepro në mënyrë të lavdërueshme. • Kur takon njeri, përshëndete; para njerëzve të respektuar hiq dhe kapelen, liroju vendin dhe tregoje nderimin me një përkulje. • Përgjigju përshëndetjes si të tjerët. • Të ndalosh me këdo, t’i ngulësh sytë të panjohurit është e papranueshme (mungesë edukate); të mos jesh i vëmendshëm ndaj askujt është marrëzi (budallallëk).
Mësohuni të duroni (të mbani) shikimin e njerëzve të respektuar: turpi është veti e të pagdhendurit (sjellje fshatarake). • Në qofte se bisedoni me dike që ka një post (titull) të lartë, herë pas here kujto titullin e tij. (kur bisedon me një të panjohur që nuk ia di emrin ose nuk ia dëgjove mirë, do të jetë shumë mirë në qoftë se shkencëtarin e quan mësues, fetarin baba shpirtëror, nënpunësin zotëri, atë që ka nivel të barabartë me ty mik ose vëlla.) • Mos i përdor betimet, e folura jote duhet të pohojë ose të mohojë. (nuk ka nevojë të betohesh që të besohet pohimi ose mohimi yt.) • Mos iu largo fajit, në qoftë se gabon, pranoje dhe kërko falje
Në kishë • Kush e ka të shtrenjtë lavdinë e Zotit dhe shpëtimin e vetes të mos i largohet shërbesës fetare. • Secili duhet ta mbajë me vete librin e lutjeve dhe biblen e vet, në qoftë se e ka. • Të gjithë nxënësit duhet të shkojnë nga shkolla në kishë, të organizuar, me radhë të rregullta. • Secili të zerë vendin e vet ( si në shkollë), jo të rrijë ku të mundet. • Pasi zë vend, përkulu përpara Zotit dhe dorëzoja atij shpirtin tënd. • Gjithë kohën që je në kishë, sillu sikur je para syve të Zotit; vë re me vëmendje që as në fjalët, as në gjestet, as në mimikë, as në mendime të mos rrëshqasë asgjë që nuk është e denjë përpara Zotit. • Kur bashkësia fillon të këndojë psalmet, mos hesht si rishtar në mes të të krishtereve; secili t’i kthejë zemrën dhe buzët lavdisë së Zotit.
Bekimin e dhënë në emër të Zotit nga shërbëtorët e tij (priftërinjtë), dëgjoje me nderim të madh dhe pranoje me besim. • Në lutjet e përbashkëta (shoqërore) secili të bashkoje ankesat e veta, duke ngritur duart dhe sytë për lutje. • Kur lexohen shkrimet e shenjta, dëgjo më këmbë dhe kokë të zbuluar (për meshkujt). • Në qoftë se dëgjon ndonjë pjesë të shkrimit të shenjtë, që merret me shpjegimin e fjaleve të Zotit që ti nuk e dije ende, hap biblën, gjeje dhe veri shenjën për ta ditur për vete. • Ata që shkruajnë shpejt, ta shkruajnë predikimin; kështu mund të largojnë ndjelljen e gjumit, hutesën dhe të mblidhni një thesar të pasur të mencurisë së Zotit dhe të dhënat të mrekullueshme për gjithfarë gjërash. • Me kthimin në shkollë, të gjithë duhet t’i tregojnë mësuesit atë që sollën nga shërbesa e Zotit. • Nëse del se në kishë ndokush fjeti, foli kotësira ose u mor me gjëra të papranueshme, faji duhet ndëshkuar me gjykim të rreptë.
Në tavolinë • Në tavolinë sillu si para altarit, si besimtar dhe i virtytshëm. • Mos harro asnjeherë të lutesh para dhe pas ngrënies se besimi vjen nga lart. • Në qoftë se qëllon të shërbesh në tavolinë, shërbe mirë dhe kap me sy gjithcka. • Në qoftë se ti, i vogli, do të jesh në tryezë me të rriturit, ji i kontrollueshëm që të mos bësh asgjë që bie në kundërshtim me sjelljen e mirë. • Shenja të sjelljes së pakulturuar janë: • Të ulesh pa të ftuar • Të zësh vendin më të dukshëm • Të vësh bërrylët mbi tavolinë • Ose e kundërta, të mbash duart nën tavolinë • Të këpusësh bukën dhe ushqime të tjera me dorë ose me dhëmbë
T’u rrëmbesh të tjerëve copën më të mirë • Të mbushësh lugën deri në buzë • Të mbushësh gojën me një sasi të madhe ushqimi • Të bësh gishtat pis. • Të nxjerrësh dicka nga goja dhe ta vendosesh sërish në pjatë. • Në kohën e ngrënies, të kruash kokën, të flasësh shumë e të qeshësh etj. • Të përtypësh dhe njëkohësisht të flasësh • Të pish me gojën plot ose duke përplasur buzët me zhurmë • Të gërryesh dhëmbët me thonjë ose me thikë • I riu duhet të hajë për të marrë forca, jo nga grykësia. • Duhet pirë pasi të fshihet goja, me masë, jo me shumë se dy-tri gllënjka mesatare. • Fëmija në tavolinë nuk duhet të të thotë asnjë fjalë, kur nuk e pyesin. • Fëmija nuk duhet të rrijë deri në mbarim të drekës, vecanërisht kur ka miq, por ku ha sasinë e duhur, të ngrihet, të largojë servisin e tij, të falet me pjesëtarët në tavolinë, largohet dhe qëndron në këmbë për shërbim.
Pas drekës • Laj duart, shpëlaj gojën dhe pastro dhëmbët që të dukesh i rregullt. • Mos lexo libra për të mos ngacmuar mendjen me veprimtari të lartë, kur bëhet tretja e ushqimit. • Nuk duhet as të flesh pas drekës, ky gjumë është ulcera e shpirtit; pusho duke shëtitur, bëj biseda të matura ose luaj, derisa të mbarojë tretja e ushqimit.
Në kohën e lojës ose të pushimit • Në kohën e caktuar për pushim nga punët, freskoje veten me lojë, që i jep forcë trupit, ndërsa shpirtit gjallëri: të tilla janë lojrat me rrathë, me rruzuj, me birila, me top, vrapi, kërcimet etj., por të gjitha këto të jenë me masë, me prezencën ose lojën e të rriturve (me mesuesit, prindërit). • Lojra të ndaulara janë: letrat (bixhozi), mundja, rrahja me grushta dhe të tjera të padobishme dhe të rrezikshme. • Bukuria e lojes shprehet: në shkathtësimin e trupit, harenë e shpirtit, rregullin, zakonin për të zbatuar rregullat e saj dhe për të fituar me merite, jo me dredhi dhe intriga. • Veset e lojës (cilësitë që nuk duhen treguar gjatë lojës): dembelia, ngathtësia, ligësia, mendjemadhësia, britma dhe intriga. • Humbësi nuk dënohet me pagesë parash, dhënie librash e të tjera sende që kërkojnë prej tij harxhime materiale, por i munduri do të bëjë atë që i kërkon fituesi si psh.: të tregojë ndonjë thënie të urtë, ndonjë histori, të shkruajë ndonjë vjershë ose të bëjë dicka për të qeshur. • Gjatë lojës duhet përdorur gjuha e huaj që mësoni, që loja të jetë me dobi dyfishe dhe pikërisht të vlejë jo vetëm për gjallërimin e trupit, por edhe për përparimin në njohuritë e këtyre gjuhëve. • Kur vjen koha e mësimit, nga argëtimi duhet kthyer te mësimi.
Rregullat e sjelljes në mbrëmje • Pas darkës mos fillo asgjë të re, por shko shëtitje, këndo, lavdëro Zotin dhe rikujto mësimet që ke mësuar ditën. • Pas lutjes së darkës, asnjë i ri nuk duhet të largohet nga shtëpia, por të shkojë, mbasi të urojë natën e mirë prindërve dhe njerëzve të familjes. • Kur je në dhomën e gjumit, rikujto me vete ose me këmbë para dyshekur, ose me gjumë sesi e kalove ditën. • Po vure re se ke kryer mëkate, lutju Krishtit të të falë dhe premtoji Atij se do të ndreqesh. • Në qoftë se asgjë e tillë nuk të bie ndërmend, falenderoje shpirtmirësinë e tij, që të ruajti nga mëkati. • Pastaj dorëzoja veten Atij me gjithë zemër, që të të ruajë nga intrigat e armikut të pamëshirshëm, nga frikërat e natës dhe nga ëndrrat e papastra. • Për të ruajtur shëndetin, në dyshek mos u shtri as përmbys, as në shpinë, por në krahun e djathtë dhe pas mesnatës, në të majtin. • Kur në dhomë flenë disa njerëz, pasi i uroni njeri-tjetrit natën e mirë, duhet të evitojnë cdo veprim që shqetëson të tjerët (biseda, zhurmë); këtu duhet të këtë qetësi të plotë. • Kur gjumi nuk të ka zënë ende, përsërit një thënie të mencur, që e ke mësuar atë ditë, që të flesh mendime të mira dhe të zgjohesh me to. Vepro kështu dhe do të jetosh.
Mëposhtëpoilustrojmëkëtëbisedë, me fototë Jan Amos Komensky