Prezentacja z badań ilościowych pt.

1. Prezentacja z badań ilościowych pt. „Aktualny stan i bariery modernizacji oferty edukacyjnej w obszarze programów i metod nauczania, metod potwierdzania kwalifikacji oraz doradztwa i orientacji zawodowej w województwie podlaskim” Zespół badawczy w składzie: dr K. Wasielewski oraz dr J. Domalewski przygotowany na potrzeby projektu:”INNOWACJE EDUKACYJNE- program testowania i wdrażania nowych metod modernizacji oferty kształcenia zawodowego w woj. podlaskim”

2. Słownik skrótów i pojęć KDA – Kadry Dydaktyczno-Administracyjne szkół zawodowych MES – Modułowy System Potwierdzania Kwalifikacji DOZ – System Poradnictwa Zawodowego DSK – Dualny System Kształcenia

3. Założenia i cel badania Celem przeprowadzonego w ramach projektu ‘Innowacje edukacyjne…’ badania była diagnoza szkolnictwa zawodowego (jego oferty, kierunków kształcenia, jakości) oraz ocena propozycji jego modernizacji. Realizacja badania opiera się na następujących założeniach: • Kierunki kształcenia zawodowego w województwie podlaskim nie są w pełni adekwatne wobec potrzeb regionalnego rynku pracy; • Zarówno programy, jak i metody kształcenia zawodowego nie uwzględniają dynamiki rynku pracy wynikającej z postępu technologicznego oraz zmian gospodarczych; • Istniejący system potwierdzania kwalifikacji zawodowych opierający się głównie na świadectwach ukończenia szkoły jest nieelastyczny i anachroniczny wobec potrzeb pracodawców; • Wybory edukacyjne młodzieży i dorosłych odnośnie kształcenia w szkołach zawodowych nie uwzględniają w dostatecznym stopniu ich indywidualnych predyspozycji zawodowych oraz potrzeb regionalnego rynku pracy.

4. Ostatecznie sformułowano następujące obszary problemowe badania: • motywacje wyboru przez uczniów i słuchaczy szkół i kierunków kształcenia; • plany i aspiracje kształceniowe oraz zawodowe uczniów i słuchaczy szkół zawodowych w województwie podlaskim; • opinie na temat stanu i kondycji szkolnictwa zawodowego; • opinie na temat potencjalnych sposobów modernizacji szkolnictwa zawodowego w trzech obszarach – metod i programów nauczania, systemu potwierdzania kwalifikacji zawodowych oraz doradztwa i profesjonalnego poradnictwa zawodowego; • oceny gotowości udziału w kształceniu zawodowym pozaedukacyjnych podmiotów.

5. Badane zbiorowości: • Uczniowie i słuchacze szkół zawodowych – badanie ilościowe, zastosowana technika: ankieta audytoryjna. Jednostka badania: oddział szkolny. 2. Kadra dydaktyczno-administracyjna (nauczyciele, dyrektorzy szkół) – badanie jakościowe, wywiad kwestionariuszowy - badaniem objęto 6-7 przedstawicieli KDA w każdej szkole. 3. Przedstawiciele otoczenia szkoły – pracodawcy, przedstawiciele organizacji pozarządowych oraz pracownicy Urzędów Pracy. Badanie jakościowe, technika: wywiad bezpośredni (PAPI). Badana zbiorowość: ogółem 47 osób, po 16 z dwóch i 15 z jednej branży).

6. Tabela 2 Dotychczasowy kierunek kształcenia a planowany zawód w układzie branżowym (w %)

7. Tabela 3 Planowana pozycja zawodowa a typ szkoły zawodowej (w %)

8. Wnioski, cz. 1: • Najczęstszymi motywami wyboru kształcenia zawodowego jest orientacja na własne zainteresowania oraz pozytywne opinie o wybranej szkole, a dopiero w drugim rzędzie pojawiają się motywy zorientowane na karierę zawodową, takie jak: możliwość zdobycia interesującego zawodu oraz szanse znalezienia pracy po ukończeniu edukacji; • We wszystkich typach szkół zawodowych struktura motywów jest relatywnie zbliżona – uczniowie generalnie wybierają zawód według zbliżonych motywacji; • Zaledwie połowa (51,1%) uczniów zamierza kontynuować edukację w dotychczasowym profilu zawodowym, podobnie jedynie niespełna połowa (48,1%) spośród ogółu badanych uczniów chciałaby rozpocząć pracę w branży, w kierunku, w którym obecnie się kształci; • Z tej perspektywy najbardziej wartościowe wydają się kierunki kształcenia sprofilowane zawodowo na branżę drzewno-metalową, nieco mniej na branżę medyczno-turystyczną, a najmniej na branże rolno-spożywczą. Sugerują to dalsze plany edukacyjne i zawodowe uczniów, którzy kształcąc się w kierunkach rolno-spożywczych planują przekwalifikowanie zawodowe w toku dalszego kształcenia lub pracy;

9. Rys. 4 Opinie uczniów i słuchaczy szkół na temat przydatności wiedzy i umiejętności z przedmiotów ogólnokształcących, zawodowych i praktycznej nauki zawodu w przyszłej pracy zawodowej

10. Tabela 5 Opinie uczniów i słuchaczy oraz przedstawicieli Kadr Dydaktyczno-Administracyjnych (KDA) szkół na temat liczby godzin z przedmiotów ogólnokształcących, zawodowych i praktycznej nauki zawodu

11. Tabela 6 Ranking najbardziej deficytowychzawodów w województwie podlaskim w opinii przedstawicieli kadr dydaktyczno-administracyjnych szkół

12. Tabela 7 Ranking najbardziej nadwyżkowych zawodów w województwie podlaskim w opinii przedstawicieli kadr dydaktyczno-administracyjnych szkół

13. Wnioski, cz. 2: • Uczniowie szkół zawodowych postrzegają treści kształcenia (zarówno teoretycznego, jak i praktycznych umiejętności zawodowych), jako przydatne w ich przyszłej pracy zawodowej; • Uczniowie szkół zawodowych największe braki odczuwają w sferze praktycznych umiejętności wykonywania zawodu (największe potrzeby w tym względzie deklarują uczniowie szkół policealnych i zasadniczych szkół zawodowych); • Opinie uczniów dotyczące niewystarczającej liczby zajęć z praktycznej nauki zawodu podzielają zarówno pracownicy szkół (nauczyciele, pracownicy administracyjni), jak przedsiębiorcy oraz przedstawiciele organizacji pozarządowych i Urzędów Pracy; • Przedstawiciele kadry dydaktyczno-administracyjnej szkół wśród przyczyn trudności ze znalezieniem zatrudnienia przez absolwentów szkół zawodowych w pierwszej kolejności wskazują na czynniki tkwiące w samych uczniach (ich cechy osobowe, zaangażowanie w naukę). Natomiast przedstawiciele otoczenia szkół odpowiedzialnością za trudności absolwentów szkół ze znalezieniem pracy obarczają przede wszystkim system kształcenia zawodowego; • Przedstawiciele otoczenia szkół deklarują gotowość do uczestnictwa w kształceniu zawodowym przede wszystkim poprzez stworzenie warunków do praktycznej nauki zawodu.

14. Tabela 8 Ocena wpływu systemu nauki na umiejętności zawodowe a typ szkoły zawodowej (w %)

15. Tabela 9 Ocena wpływu systemu nauki na szanse znalezienia pracy a typ szkoły zawodowej (w %)

16. Największe korzyści, jakie niesie za sobą modułowy system kształcenia i potwierdzania kwalifikacji, zdaniem nauczyciele: • Możliwość uzyskiwania uprawnień i certyfikatów zawodowych; • Lepsze przyuczenie do zawodu (zwiększenie poziomu kształcenia zawodowego); • Możliwość uzyskanie konkretnej informacji (potwierdzonej certyfikatami) przez pracodawcę; • Specjalizacja w określonych profesjach; • Możliwość dochodzenia do zawodu etapami; • Większe szanse na znalezienie pracy przez młodzież; • Większa efektywność w procesie kształcenia przedmiotów zawodowych poprzez większą konsolidację godzin lekcyjnych; • Zwiększenie mobilizacji uczniów do systematycznej pracy i podnoszenia własnych kwalifikacji; • Prestiż szkoły.

17. Najczęściej wymieniane przez nauczycieli przeszkody w realizacji modułowego systemu kształcenia w szkołach zawodowych: • Kosztowność kształcenia niektórych profili w systemie modułowym; • Brak kompetentnej kadry; • Brak maszyn i urządzeń do kształcenia praktycznego; • Brak nowoczesnej bazy dydaktycznej; • Brak zaangażowania i systematyczności uczniów; • Kłopoty ze spełnieniem warunków formalnych do utworzenia kształcenia modułowego oraz systemu potwierdzania kwalifikacji; • Kłopoty organizacyjne, w tym system organizacji pracy nauczycieli, warsztatów szkolnych, itp.; • Zbyt liczne i zbyt zróżnicowane intelektualnie klasy szkolne.

18. Tabela 11 Korzyści z wprowadzenia MES według przedstawicieli otoczenia szkoły (w %)

19. Tabela 12 Przeszkody we wprowadzeniu MES według przedstawicieli otoczenia szkoły (w %)

20. Wnioski, cz. 3: • Stan wiedzy nt. modułowego systemu potwierdzania kwalifikacji jest niezadowalający. Szczególnie wyraźny jest on wśród przedstawicieli otoczenia szkoły, zwłaszcza zaś pracodawców; • Uczniowie szkół zawodowych bardzo pozytywnie odnoszą się do możliwości wprowadzenia w szkołach modułowego systemu kształcenia i potwierdzania kwalifikacji. Widzą w nim szanse na polepszenie swoich realnych kwalifikacji zawodowych i zwiększenie szans na rynku pracy; • Największymi korzyściami, które mogłoby przynieść wprowadzenie do szkół zawodowych MES są: możliwość uzyskiwania uprawnień i certyfikatów zawodowych, lepsze przygotowanie do zawodu (zwiększenie poziomu kształcenia zawodowego), specjalizacja w określonych profesjach oraz zwiększenie szans na znalezienie pracy przez młodzież. Opinie takie są udziałem zarówno nauczycieli, jak i przedstawicieli otoczenia szkoły; • Przeszkodami we wdrażaniu modułowego systemu kształcenia w szkołach zawodowych są głównie bariery strukturalne w systemie edukacji, m.in. niedofinansowanie bazy dydaktycznej, w tym zwłaszcza warsztatów szkolnych oraz w mniejszym stopniu bariery mentalne nauczycieli, opór przed nowym i koniecznością dokształcania się.

21. Tabela 13 Typ szkoły a najlepsza forma praktycznej nauki zawodu

22. Tabela 14 Korzyści i przeszkody wprowadzenia dualnego systemu kształcenia w szkoła zawodowych w opinii przedstawicieli otoczenia

23. Wnioski, cz. 4: • Zdecydowana większość uczniów i słuchaczy szkół zawodowych pozytywnie ocenia zmiany, jakie mogłyby nastąpić w zakresie teoretycznych i praktycznych podstaw wykonywania zawodu oraz szans na rynku pracy. Opinie te najczęściej formułują uczniowie techników; • Zarówno przedstawiciele kadr dydaktyczno-administracyjnych, jak i otoczenia szkoły są przekonani o konieczności włączenia w procesy kształcenia zawodowego innych poza szkołą podmiotów – przede wszystkim przedsiębiorców; • Oceny potencjalnych efektów włączenia pozaedukacyjnych podmiotów w procesy kształcenia zawodowego są bardzo wysokie i odnoszą się przede wszystkim do udziału właścicieli firm i zakładów rzemieślniczych; • Znajomość dualnego systemu kształcenia deklaruje ponad 40% przedstawicieli kadry dydaktyczno-administracyjnej szkół i co trzeci przedstawiciel otoczenia szkół. Znaczenie znajomości tej innowacji edukacyjnej jest trudne do przecenienia bowiem przekłada się zarówno na ocenę efektów włączenia pozaszkolnych podmiotów w proces kształcenia, jak i akceptację uczestnictwa innych niż przedsiębiorcy podmiotów (przede wszystkim NGO).

24. Tabela 15 Deklaracje uczniów nt. obecności w szkole doradcy zawodowego a typ szkoły zawodowej (w %)

25. Tabela 16 Korzystanie z usług szkolnego doradcy zawodowego a typ szkoły zawodowej (w %)

26. Wśród największych zalet systemu poradnictwa nauczyciele wymieniają: • Dostarczanie uczniom wiedzy nt. zawodów i konkretnych miejsc zatrudnienia obecnych na rynku pracy; • Dostarczanie wiedzy ogólnej o mechanizmach funkcjonowania rynku pracy i szkolnictwa zawodowego; • Mobilizacja uczniów do refleksji na temat własnej kariery zawodowej i jej przebiegu; • Organizacja kursów dokształcających i przekwalifikowujących; • Możliwość ukierunkowania zainteresowań uczniów pod katem zapotrzebowania na aktualnie potrzebne zawody; • Współpraca z instytucjami rynku pracy, m.in. przedsiębiorstwami, urzędami pracy, itp. Z kolei wśród wad i barier w funkcjonowaniu doradztwa zawodowego w szkolnictwie zawodowym nauczyciele wymieniają: • Brak etatów dla doradców szkolnych; • Brak godzin zaplanowanych w programie nauczania na doradztwo zawodowe; • Brak świadomości rodziców co do znaczenia współpracy pomiędzy uczniem a doradcą zawodowym; • Brak zainteresowania młodzieży rynkiem pracy i procesami tam zachodzącymi; • Brak profesjonalizmu i zaangażowania doradców w pomoc uczniom (rutynizacja podejmowanych działań, ograniczenie działań do pomocy w pisaniu cv, itp.); • Dowolność (a nie obligatoryjność) korzystania z pomocy doradcy zawodowego przez uczniów; • Zbyt późne obejmowanie pomocą doradcy uczniów.

27. Wśród zalet doradztwa zawodowego przedstawiciele otoczenia szkoły najczęściej wymieniali: • Możliwość dookreślenia predyspozycji uczniów; • Szeroki wachlarz informacji na temat rynku pracy; • Szeroką ofertę staży, praktyk i programów skierowanych do uczniów i absolwentów; • Współpraca z pracodawcami i instytucjami pośredniczącymi pomiędzy szkołą a rynkiem pracy; • Dobre rozeznanie na rynku pracy. Największymi wadami systemu doradztwa zawodowego w opiniach przedstawicieli otoczenia szkoły są: • Słabe przygotowanie merytoryczne doradców; • Słaby i nierówny dostęp do doradztwa; • Brak współpracy z pracodawcami; • Zbyt późna dostępność doradztwa dla uczniów; • Niechęć uczniów i ich rodziców do współpracy z doradcą zawodowym.

28. Wnioski, cz. 5: • Nie wszyscy uczniowie posiadają podstawową wiedzę nt. obecności w szkole pedagoga i/bądź doradcy zawodowego. Oznaczać to może niewielką aktywność i zaangażowanie osób zajmujących te stanowiska w profilowaniu karier zawodowych uczniów; • Zalety doradztwa zawodowego w opiniach nauczycieli mają w tym przypadku charakter czystko potencjalny, tj. dotyczą systemu poradnictwa zawodowego w Polsce, którego de facto nie ma, bo brakuje na nie etatów i traktowane jest przez wszystkie podmioty będące częścią systemu oświatowego, po macoszemu.